Η αρρενωπότητα εδώ και δεκαετίες αποτελεί αγαπημένη έννοια για πολλούς επιχειρηματίες. Μάλιστα, δεν μιλάμε μόνο για ένα πολιτιστικό φαινόμενο, αλλά για μία πολιτική και ιδεολογική πρόταση.
Όταν ακούμε τη λέξη αρρενωπότητα, αυτομάτως στο μυαλό μας δημιουργούνται συνειρμοί που βασίζονται κυρίως σε αισθητικά κριτήρια της εν λόγω έννοιας. Γενειάδες, πρόσωπα με γωνίες, σώματα με υψηλή μυϊκή μάζα και ενδυμασία όπως κουστούμια και ρολόγια με μεταλλικό μπρασελέ.
Όλα τα παραπάνω δεν είναι τίποτα περισσότερο από ένα σύμπλεγμα εικόνων με τις οποίες έχουμε μεγαλώσει ως μέλη των σύγχρονων δυτικών κοινωνιών. Παράλληλα, όμως, η αρρενωπότητα έχει ταυτιστεί και με ένα σύστημα συμπεριφορών. Αυτοπεριορισμός στην έκφραση των συναισθημάτων, αυστηροί μορφασμοί, μαχητικότητα, επιμονή, διεκδίκηση και υπερηφάνεια.
Τι θα λέγατε όμως αν κάποιος σας έλεγε πως η αρρενωπότητα είναι και μορφή ιδεολογίας;
Αρρενωπότητα ή αρρενωπότητες;
Αρχικά, η αρρενωπότητα αποτελεί μία κοινωνική κατασκευή, δηλαδή ένα σύστημα σημείων (με τη σημειολογική σημασία), το οποίο οικοδομείται και ανατροφοδοτείται μέσα από την ίδια την κοινωνία.
Παρά το βιολογικό αποτύπωμα του χρωμοσώματος Y, η αρρενωπότητα δεν είναι κάτι που κληροδοτείται, αλλά συντίθεται σταδιακά μέσα από τις κοινωνικές και πολιτισμικές μας σχέσεις. Αν λάβουμε υπόψη μας το γεγονός πως τα περιβάλλοντα παραλλάσσονται τόσο χρονικά όσο και γεωγραφικά, τότε μπορούμε να καταλάβουμε πως υπάρχει αντίστοιχα και ένας πλουραλισμός στην έννοια.
Αν και θα έπρεπε να μιλάμε για αρρενωπότητες, τις περισσότερες φορές όταν αναφερόμαστε γενικά στην αρρενωπότητα, εννοούμε μία πολύ συγκεκριμένη μορφή της, αυτή της παραδοσιακής αρρενωπότητας που καταγράφεται στον δυτικό κόσμο και ταυτίζει τον άνδρα με τον ρόλο του “breadwinner” («κουβαλητής»).
Ο George Gilder και η αποθέωση της αρρενωπότητας
Μία εξέχουσα μορφή που συνέβαλε στην pop εκδοχή της αρρενωπότητας για τις επιχειρηματικές ελίτ είναι ο George Gilder. Πρόκειται για τον ιδεολογικό πατέρα της Silicon Valley, ο οποίος από τη δεκαετία του 1970 δίνει σκληρή μάχη απέναντι στον φεμινισμό και την πολιτική ορθότητα.
Κατά τη δεκαετία του 1970, οι γυναίκες στις ΗΠΑ εισέρχονταν ολοένα και περισσότερο στην παραγωγική διαδικασία. Το αποτέλεσμα της γυναικείας χειραφέτησης οδήγησε τον συντηρητικό οικονομολόγο, επενδυτή και οπαδό της πατριαρχίας George Gilder να γράψει βιβλία στα οποία υποστήριζε την αναγκαιότητα διάσωσης των παραδοσιακών έμφυλων ρόλων και συνέδεε την κρίση της πυρηνικής οικογένειας με κοινωνικά ζητήματα όπως η φτώχεια.
Ανάμεσα στις θέσεις του ήταν και η επίθεση στις προνοιακές πολιτικές, όπως τα προγράμματα που υποστήριζαν τις ανύπαντρες μητέρες, θεωρώντας πως μέσω αυτών οι άντρες καταλήγουν ευνουχισμένοι από το κράτος.
Το 1980 ο George Gilder είχε καταφέρει να θέσει καπιταλισμό, επιχειρηματικότητα και πυρηνική οικογένεια ως τις βασικές ηθικές αξίες της εποχής του.
Στη σκέψη του Gilder η επιχειρηματικότητα ήταν ένας τρόπος να απορριφθεί το κράτος πρόνοιας και οι άνδρες να αποκαταστήσουν τον ρόλο τους ως “providers“. Παράλληλα, υποστήριξε πως οι άνδρες βιολογικά, αλλά και κοινωνικά, ήταν πιο ικανοί από τις γυναίκες στη δημιουργία επιχειρήσεων και όφειλαν μέσω αυτών να διασώσουν τους έμφυλους ρόλους της κοινωνίας. Επίσης, θεωρούσε πως οι επιχειρηματίες είναι πολύ καλύτερη επιλογή για την ηγεσία ενός κράτους από τους ακαδημαϊκούς ή τους επαγγελματίες πολιτικούς.
Ο Gilder δεν είπε κάτι νέο, απλώς έφερε στο προσκήνιο ιδέες που υπήρχαν στην Αμερική ήδη από τον 19ο αιώνα και πολλά από αυτά τα περιέγραψε ο Max Weber στις αρχές του 20ου αιώνα ως «προτεσταντική ηθική».
Νεοφιλελευθερισμός και αρρενωπότητα
Το βιβλίο Wealth and Poverty (1981) ήταν αυτό που απέδωσε μυθολογικές διαστάσεις στην αξία της επιχειρηματικότητας και την απορρύθμιση. Η θεωρία των trickle-down economics (η αμφιλεγόμενη θεωρία ότι οι κυβερνήσεις πρέπει να μειώσουν τη φορολόγηση των πλουσίων, για να εξασφαλίσουν ταχύτερη ανάπτυξη), οι περικοπές στην περίθαλψη και γενικότερα η ιδέα της αυτο-διακυβέρνησης -δηλαδή η ατομική ευθύνη- συνδέονται με τις θέσεις του George Gilder και τη σημαντική επίδραση που είχε στην κυβέρνηση του Ronald Reagan.
Εκείνη την περίοδο είναι που αναδύεται το πρότυπο του σύγχρονου επιτυχημένου επιχειρηματία, ο οποίος δεν πέτυχε μόνο λόγω των ικανοτήτων του, αλλά κυρίως επειδή δρα «σαν άνδρας», δηλαδή είναι επίμονος, διεκδικητικός και επιθετικός.
Φυσικά, αυτό δεν αφορά μονάχα τους ίδιους τους άνδρες, αλλά και πολλές φιλόδοξες γυναίκες, οι οποίες για να καταφέρουν να ανεβούν στην εταιρική ιεραρχία και να διατηρήσουν τις θέσεις τους, έπρεπε να απαρνηθούν εν μέρει το φύλο τους και να ενσωματώσουν πλήθος αρρενωπών χαρακτηριστικών, με ακραία εκδοχή τον εσωτερικευμένο σεξισμό. Με άλλα λόγια, η συντηρητική αρρενωπότητα της δεκαετίας του 1980 δεν είναι απλά ένα πολιτιστικό φαινόμενο, αλλά μία πολιτική και ιδεολογική πρόταση.
Εκείνη την περίοδο αρχίζουν να αναδύονται διάφορες startups στη Silicon Valley. Οι νέοι άνδρες επιχειρηματίες που ηγούνται αυτών των προσπαθειών σταδιακά παρουσιάζονται από τα ΜΜΕ ως οι σύγχρονοι ήρωες και διαμορφωτές ενός πολλά υποσχόμενου κόσμου.
Πολλοί από αυτούς υιοθετούν ταχύτατα στοιχεία της αρρενωπότητας, τόσο διότι μέσω αυτής έχουν καλύτερη προβολή, καθώς αποδεσμεύονται από το στερεότυπο του σπασίκλα (nerd), όσο και για να εξασφαλίσουν μεγαλύτερες χρηματοδοτήσεις από επενδυτές για τα εγχειρήματά τους.
Έτσι, η Silicon Valley κατακλύζεται από τον συντηρητισμό, την πατριαρχική αντίληψη, αλλά και το δόγμα του παραγωγικού φόβου που είναι κυρίαρχο σε όλη την αμερικανική εταιρική κουλτούρα κατά τις δεκαετίες του 1980, 1990 και 2000. Με το δόγμα “survival of the fittest“, οι νέοι αυτοί επιχειρηματίες στον κλάδο της πληροφορικής και της υψηλής τεχνολογίας απεχθάνονται οτιδήποτε μπορεί να θεωρηθεί αδυναμία.
Έτσι, ξεκινούν να καταδικάζουν τη θηλυκότητα και την ομοφυλοφιλία, με τρανό παράδειγμα τη λέξη “pussification” (=το να κάνω κάποιον αδύναμο) που γίνεται ένας απαράβατος bro code. Αυτοί οι νέοι, τολμηροί, πλούσιοι, λευκοί, cis άνδρες απεχθάνονται την πολιτική ορθότητα, τις μειονότητες και τις γυναίκες, ενώ θεωρούν πως το μέλλον είναι γεμάτο τεστοστερόνη και διεκδίκηση.
Η σύγχρονη εκδοχή της αρρενωπότητας
Αυτό το ακραία ανταγωνιστικό περιβάλλον είναι που εξέθρεψε τους σημερινούς broligarchs και έφερε ως αναγκαιότητα το life coaching με στόχο την τόνωση της αρρενωπότητας, τους personal trainers για τη σωματική διάπλαση και τις πολεμικές τέχνες και τους διάφορους specialists που υπόσχονται αύξηση της τεστοστερόνης.
Ακόμη και η επιλογή το κρέας να καταναλώνεται σχεδόν ωμό (raw) δεν γίνεται διότι κάποιος απολαμβάνει τη γεύση του σιδήρου, αλλά υπόκειται στο δόγμα του να γίνει κάποιος «περισσότερο άνδρας». Υπάρχουν διάφορες πεποιθήσεις σε αυτούς τους κύκλους πως η ωμοφαγία ή προγονική διατροφή τονώνουν την παραγωγή τεστοστερόνης. Υπάρχει, όμως, και μία άλλη διάσταση: το ωμό κρέας μπορεί να θεωρηθεί συμβολικά αλλά και ασυνείδητα, η επανασύνδεση του χαμένου δεσμού με την άγρια πλευρά των πρωτόγονων κυνηγών, δηλαδή αυτών που επιβίωσαν και πρωταρχικά ρίσκαραν για το κέρδος.
Ας μην μας προκαλεί εντύπωση το ότι σήμερα, ακόμα εντονότερα, επιχειρηματίες και influencers που κερδίζουν χρήματα από ψηφιακές πλατφόρμες, cryptos και γενικά τις νέες τεχνολογίες απεχθάνονται τις κατακτήσεις του πολιτισμού. Στρέφονται στη σύνθεση της εικόνας ενός σύγχρονου πολεμιστή με υπερδιογκωμένα αρρενωπά χαρακτηριστικά. Άνθρωποι αναπροσαρμόζουν ολόκληρη τη ζωή τους, απλώς και μόνο για να αποτυπώνεται αυτή η εικόνα στα social media τους.
Αυτή η αντίφαση έρχεται ως μία προσπάθεια διαχείρισης ενός περιβάλλοντος που αλλάζει πολύ γρηγορότερα για όλους. Αποτελούν ψευδαισθήσεις πως η τόνωση της τεστοστερόνης ή το να τα φιλτράρεις όλα μέσα από τη λογική της αρρενωπότητας μπορεί να είναι μία λύση απέναντι στο δόγμα της επιτάχυνσης.
Η αρρενωπότητα, λοιπόν, λατρεύεται όχι γιατί δίνει λύσεις, αλλά γιατί είναι μία μορφή ψυχικής άμυνας, ένας σύγχρονος μύθος που λειτουργεί ως ένα καταφύγιο απέναντι σε μία απροσδιόριστη απειλή. Είναι ένα παραμύθι για ενήλικες που διδάσκει πως εφόσον κάποιοι επιβίωσαν από το κυνήγι (game), έτσι και κάποιοι από εμάς θα τα καταφέρουν σήμερα.