Ένας ήδη αντιδημοκρατικός νόμος τροποποιείται και απαγορεύεται κάθε προσπάθεια ενημέρωσης του κόσμου για δίκες δημοσίου συμφέροντος. Δηλαδή, απειλείται ευθέως σημαντικός πυλώνας για την εγγύηση μιας δίκαιης δίκης. Άρα, της δημοκρατίας.
Την ώρα που το κράτος δικαίου στη χώρα μας κατακρημνίζεται, το Υπουργείο Δικαιοσύνης αποφασίζει να «κουτσουρέψει» κι άλλο ένα σημαντικό εχέγγυο για τη δημοκρατία μας. Κόντρα σε ό,τι ορίζει το Σύνταγμα της Ελλάδος και η Ευρωπαϊκή Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου που κατοχυρώνουν το δικαίωμα στη δημοσιότητα κάθε μείζονος σημασίας δίκης υπέρ του δημοσίου συμφέροντος, επιχειρείται να απαγορευτεί εν μία νυκτί το δικαίωμα στην αναμετάδοση των γεγονότων που διαδραματίζονται εντός μιας δικαστικής αίθουσας, ακόμη και μέσω του Ίντερνετ.
Η έγκυρη και έγκαιρη ενημέρωση και παροχή πληροφοριών σχετικά με σημαντικές δίκες καθώς και η επαγρύπνηση της κοινωνίας των πολιτών βρίσκεται πλέον σε κίνδυνο στην Ελλάδα. Ίσως διότι αποτελεί αν όχι το πιο σημαντικό, ένα από τα πιο καθοριστικά «όπλα» που έχει η κοινωνία ώστε να αμυνθεί και να διαφυλάξει την ευάλωτη δημοκρατία μας απέναντι στους εχθρούς της.
Εδώ και μια δεκαετία σχεδόν, έχουμε ως κοινωνία μάθει από την καλή κι από την ανάποδη τη σημασία και την αξία για την δημοκρατία ύπαρξης παρατηρητηρίων σε σημαντικές δίκες, με πρωτοστάτρια πρωτοβουλία το Golden Dawn Watch.
«Πιστεύουμε ότι μόνο μια καλά ενημερωμένη και ευαισθητοποιημένη κοινή γνώμη μπορεί να αναπτύξει ισχυρές αντιστάσεις απέναντι στην εξάπλωση του ρατσισμού, του φασισμού και του νεοναζισμού – εν τέλει: του φόβου» τόνιζε το Παρατηρητήριο για τη δίκη της Χρυσής Αυγής πριν χρόνια.
Από τις 20 Απριλίου 2015, όταν ξεκίνησε η πολύκροτη δίκη της Χρυσής Αυγής, συστάθηκε το Παρατηρητήριο για τη δίκη της Χρυσής Αυγής, γνωστό και ως Golden Dawn Watch, το οποίο σκοπό έχει την παρακολούθηση της εξέλιξης της δίκης. Όλα αυτά τα χρόνια λοιπόν κατάφερε και εδραιώθηκε ως κύρια και έγκυρη πηγή πληροφόρησης όλων μας, υπογραμμίζοντας την καίρια σημασία της καταγραφής και ενημέρωσης των όσων εκτυλίσσονται εντός της δικαστικής αίθουσας.
Έκτοτε, συστάθηκαν κι άλλα σημαντικά παρατηρητήρια, όπως το ZackieOh Justice Watch, το Kivotos Trial Watch, το Moria Trial Watch και το Lignadis Trial Watch, τα οποία τώρα είναι αντιμέτωπα με τη φίμωση άνωθεν.
Ερχόμαστε, λοιπόν, στο σήμερα και διαβάζουμε ότι την την Παρασκευή 5 Ιουλίου αντικαταστάθηκε το 1ο εδάφιο του άρθρου 8 του νόμου 3090/2002 περί της τηλεοπτικής ή ραδιοφωνικής μετάδοσης και κινηματογράφησης ή μαγνητοσκόπησης της δίκης. Συγκεκριμένα, ορίζεται σύμφωνα με τη νέα διάταξη του ν. 5119/2024 (“Τροποποίηση του π.δ. 18/1989 «Κωδικοποίηση διατάξεων νόμων για το Συμβούλιο της Επικρατείας» (Α΄8) – Μεταφορά διαφορών στα Τακτικά Διοικητικά Δικαστήρια – Ρυθμίσεις για πιλοτική ή κατόπιν προδικαστικού ερωτήματος δίκη ενώπιον του Συμβουλίου της Επικρατείας – Άλλες διατάξεις του Υπουργείου Δικαιοσύνης”):
«Απαγορεύεται η ολική ή μερική μετάδοση με ΟΠΟΙΟΝΔΗΠΟΤΕ ΤΡΟΠΟ, ιδίως μέσω της τηλεόρασης, ραδιοφώνου, διαδικτύου και γενικά οποιουδήποτε τεχνολογικού μέσου, καθώς και η κινηματογράφηση, μαγνητοσκόπηση, ηχογράφηση και αποτύπωση της δίκης σε γραπτό κείμενο μέσω ειδικού λογισμικού που μετατρέπει τον προφορικό λόγο σε γραπτό, ενώπιον ποινικού, αστικού ή διοικητικού δικαστηρίου. Κατ’ εξαίρεση, το δικαστήριο μπορεί να επιτρέψει τις ενέργειες αυτές, εφόσον συναινούν ο εισαγγελέας και οι διάδικοι και συντρέχει ουσιώδες δημόσιο συμφέρον».
Με ποια αιτιολογία; Αφού δεν είχε δημιουργηθεί ποτέ κανέναν πρόβλημα σε σχέση με την αναμετάδοση των δικών. Ούτε και χρησιμοποιήθηκε σε κάποια δίκη «λογισμικό που μετατρέπει αυτοματοποιημένα τον προφορικό λόγο σε γραπτό». Μοναδικά εργαλεία των μελών του εκάστοτε παρατηρητηρίου είναι τα αυτιά τους και τα πληκτρολόγιά τους, όπου ακατάπαυστα χρησιμοποιούν ώστε να μην χαθούν σημαντικές λεπτομέρειες και καταθέσεις.
Κατά τον συνταγματολόγο και καθηγητή Δημοσίου Δικαίου, Ξενοφών Κοντιάδη: «Τι επέλεξε να κάνει προχθές ο νομοθέτης; Αντιστρέφει τον συνταγματικό κανόνα της δημοσιότητας των δικών μετατρέποντάς τον σε εξαίρεση και την εξαίρεση την καθιστά κανόνα. Ωστόσο ιδίως πλήττει το θεμελιώδες δικαίωμα στην πληροφόρηση».
«Διερωτώμαι ποιον ενοχλεί η δημοσιότητα σημαντικών δικών και γιατί επιβλήθηκε τώρα αυτή η απαγόρευση. Γιατί θέλει η Κυβέρνηση να περιορίσει Παρατηρητήρια σημαντικών δικών, όπως το Golden Dawn Watch που μας επέτρεψε να παρακολουθούμε σχεδόν ζωντανά τη διεξαγωγή της δίκης της Χρυσής Αυγής τα τελευταία 9 χρόνια; Ποιος φοβάται τη δημοσιότητα τέτοιων ιστορικών δικών μέσω διαδικτύου, που επιτρέπουν σε κάθε ενδιαφερόμενο να διαμορφώσει αδιαμεσολάβητα άποψη για συγκεκριμένα γεγονότα;» αναρωτιέται ο καθηγητής Δημοσίου Δικαίου.
Η «πιο έντονη διαμαρτυρία» του Golden Dawn Watch για την απόπειρα φίμωσης
«Ως Παρατηρητήριο στη δίκη της Χρυσής Αυγής, μετά από 9 χρόνια αδιάλειπτης λειτουργίας και κάλυψης στον πρώτο και δεύτερο βαθμό της δίκης, εκφράζουμε σήμερα την πιο έντονη διαμαρτυρία μας. Βρίσκεται σε εξέλιξη απόπειρα γενικής απαγόρευσης κάθε προσπάθειας ενημέρωσης του κοινού για μείζονος σημασίας δίκες. Αυτή η ενημέρωση υπήρξε από την πρώτη στιγμή η μέγιστη προτεραιότητά μας, γεγονός που αναγνωρίστηκε σε εθνικό και διεθνές επίπεδο ως βέλτιστη πρακτική (best practice) και ως εχέγγυο διαφάνειας και λογοδοσίας, σημείο που ως γνωστό αποτελεί κομβικό σημείο του κράτους δικαίου για το οποίο η χώρα μας ελέγχεται από διεθνή όργανα. Εξάλλου, αντίστοιχα σημαντικό έργο έχουν προσφέρει και προσφέρουν και άλλα Παρατηρητήρια σε σημαντικές δίκες.
Σε συνέχεια αυτής της αλλαγής απαγορεύεται η ολική ή μερική μετάδοση με οποιοδήποτε τρόπο, ιδίως μέσω της τηλεόρασης, ραδιοφώνου, διαδικτύου και γενικά οποιουδήποτε τεχνολογικού μέσου, καθώς και η κινηματογράφηση, μαγνητοσκόπηση, ηχογράφηση και αποτύπωση της δίκης μέσω ειδικού λογισμικού που μετατρέπει τον προφορικό λόγο σε γραπτό, ενώπιων ποινικού, αστικού ή διοικητικού δικαστηρίου. Κατ’ εξαίρεση, το δικαστήριο μπορεί να επιτρέψει τις ενέργειες αυτές, εφόσον συναινούν ο εισαγγελέας και οι διάδικοι και συντρέχει ουσιώδες δημόσιο συμφέρον.
Ακόμα και εάν η διάταξη αφορά σε λογισμικά speech to text, τα οποία μετατρέπουν τον προφορικό λόγο σε γραπτό, η διατύπωση επιτρέπει τη γενική απαγόρευση μετάδοσης πληροφοριών από τη δίκη, ακόμα και μέσω παραθεμάτων σε μεταγενέστερο άρθρο. Επιπλέον, ο ισχυρισμός ότι αυτός ο περιορισμός πρέπει να γίνει, επειδή «η δίκη μεταδίδεται σε αόριστο αριθμό ατόμων» στρέφεται ανοιχτά κατά της ίδιας της έννοιας της δημοσιότητας της δίκης, που αποτελεί εγγύηση της δίκαιης δίκης τόσο για το Σύνταγμα όσο και για την ΕΣΔΑ.
Όπως κανείς δεν διανοήθηκε να ελέγξει τις ιδιότητες όσων παρευρίσκονται ως δημόσιο ακροατήριο σε μια δίκη, παρά μόνο κατ’ εξαίρεση και για λόγους ασφάλειας, έτσι είναι αδιανόητο να θεωρείται ότι πρέπει να ελέγχεται ποιο είναι το κοινό που μπορεί να ενημερώνεται για την εξέλιξη μιας δίκης τεράστιας κοινωνικής σημασίας.
Ως Παρατηρητήριο στη δίκη της Χρυσής Αυγής καταγγέλλουμε με τον πιο έντονο τρόπο την απόπειρα φίμωσης, η οποία οδηγεί στην απουσία ελέγχου και λογοδοσίας. Καλούμε όλους τους φορείς και τα αρμόδια θεσμικά όργανα να ενεργήσουν για την προστασία του δημόσιου χαρακτήρα της δίκης».
«Να περιφρουρηθεί η συνταγματική αρχή της δημοσιότητας»
Η «Εναλλακτική Παρέμβαση – Δικηγορική Ανατροπή» έσπευσε να καταγγείλει την πρόσφατη τροποποίηση και ζητά «να καταργηθεί τώρα η κυβερνητική απαγόρευση της δημοσιογραφικής κάλυψης/παρατήρησης των δικών (ΕΠΔΑ, 9/7/2024)».
Αναφέρει ότι «η κυβερνητική τροποποίηση της διάταξης αποτελεί ευθεία επίθεση στη συνταγματικά κατοχυρωμένη αρχή της δημοσιότητας της δίκης και θα πρέπει άμεσα να καταργηθεί».
Ειδικότερα, σημειώνει ότι: «η διατύπωση της νέας διάταξης του άρ. 8 παρ. 1 του ν. 3090/2002, όπως τροποποιήθηκε με το άρθρο 31 του ν. 5119/2024 (ΦΕΚ 103/Α/5-7-2024), είναι τόσο ευρεία και αόριστη που δύναται να ερμηνευτεί ακόμα και ως συλλήβδην απαγόρευση της παρουσίας δημοσιογράφων και παρατηρητών και της αναμετάδοσης πληροφοριών από το ακροατήριο μιας υπό εξέλιξη δίκης.
Η διαφορά με την προγενέστερη διάταξη ήταν το γεγονός ότι ήταν «σαφώς πιο ορισμένη (και πάντως ήδη αυστηρή σε σχέση με το παλιότερο άρθρο 35 παρ. 4 του ν. 2172/1993), καθώς όριζε ότι: “Η ολική ή μερική μετάδοση από την τηλεόραση ή το ραδιόφωνο, καθώς και η κινηματογράφηση και μαγνητοσκόπηση της δίκης ενώπιον ποινικού, πολιτικού ή διοικητικού δικαστηρίου απαγορεύεται. Κατ` εξαίρεση, το δικαστήριο μπορεί να επιτρέψει τις ενέργειες αυτές, εφόσον συναινούν ο εισαγγελέας και οι διάδικοι και συντρέχει ουσιώδες δημόσιο συμφέρον.”».
Μάλιστα, η προβλεπόμενη κύρωση για την παραβίαση της ως άνω απαγόρευσης αντιστοιχεί σε ποινή φυλάκιση μέχρι τριών ετών και χρηματική ποινή 20.000 έως 200.000 ευρώ. Και πριν καλά καλά περάσει η νέα διάταξη, η έδρα του Τριμελούς Πλημμελειοδικείου Μυτιλήνης που δικάζει την υπόθεση της ρατσιστικής επίθεσης φασιστών κατά προσφύγων το 2018 ήταν ενήμερη για την αλλαγή του νόμου. Έτσι, παρά το γεγονός ότι η δίκη είχε μπει ήδη στο στάδιο της ολοκλήρωσης, το πρώτο πράγμα που έκανε η έδρα με την έναρξη της πέμπτης δικασίμου το πρωί της Δευτέρας 8 Ιουλίου, ήταν να απαγορεύσει την συνέχιση της ανταπόκρισης.
«Ο άτυπος θεσμός των Παρατηρητηρίων λειτουργεί με την αυτοπρόσωπη παρουσία στο ακροατήριο ατόμου, συνήθως φέροντος τη δημοσιογραφική ή τη δικηγορική ιδιότητα, το οποίο κρατά σημειώσεις από τα τεκταινόμενα στη δικαστική αίθουσα, οι οποίες ταυτόχρονα αποστέλλονται και αναρτώνται σε μέσα κοινωνικής δικτύωσης για την ενημέρωση του κοινού. Αντίστοιχα Παρατηρητήρια έχουν λειτουργήσει σε πολύκροτες δίκες δημόσιου ενδιαφέροντος, όπως η δίκη της ναζιστικής εγκληματικής οργάνωσης “Χρυσή Αυγή”, η δίκη της ανθρωποκτονίας του Ζακ Κωστόπουλου, κοκ. Η διαδικασία της κάλυψης των ως άνω δικών μέσω Παρατηρητηρίων ουδέποτε απαγορεύτηκε από οποιαδήποτε δικαστική σύνθεση εφόσον δεν υπήρξε διεξαγωγή κεκλεισμένων των θυρών, καθώς δεν αποτελούσε μεταδοση ήχου ή εικόνας, αλλά γραπτή ανταπόκριση μέσω δημοσιογραφικής καταγραφής και παρατήρησης της ακροαματικής διαδικασίας που στη συνέχεια αναρτιόταν με μορφή κειμένου στο διαδίκτυο (σε ιστότοπους, μέσα κοινωνικής δικτύωσης, κλπ)» δηλώνει η Εναλλακτική Παρέμβαση – Δικηγορική Ανατροπή.
«Μαύρο» στην ενημέρωση για σημαντικές δίκες
Ο ΣΥΡΙΖΑ ζητά άμεση απόσυρση της ρύθμισης της κυβέρνησης. Συγκεκριμένα, στην ανακοίνωση του με τίτλο: «Η κυβέρνηση ‘ρίχνει μαύρο’ στην ενημέρωση για σημαντικές δίκες», το κόμμα της αξιωματικής αντιπολίτευσης σημειώνει:
«Την περασμένη Παρασκευή 5/7 δημοσιεύτηκε σε ΦΕΚ η τροποποίηση του νόμου 3090/2002 περί της τηλεοπτικής ή ραδιοφωνικής μετάδοσης της δίκης που «ρίχνει μαύρο» στη μετάδοση μέσω διαδικτύου σε σχεδόν πραγματικό χρόνο των διαλόγων κατά τη διάρκεια της ακροαματικής διαδικασίας σημαντικών δικών».
«Η σπουδή της κυβέρνησης Μητσοτάκη και δη του ανεκδιήγητου υπ. Δικαιοσύνης Γ. Φλωρίδη να απαγορεύσουν στην ουσία την ακριβή πληροφόρηση για τέτοιες δίκες αποτελεί πλήγμα στη θεμελιώδη αρχή της δημοσιότητας της δίκης, «φιμώνει» τους δημοσιογράφους, «μαυρίζει» κι άλλο το τοπίο της ενημέρωσης στην Ελλάδα της θέσης 107 στην ελευθερία του Τύπου.
Καλούμε τους δικηγορικούς συλλόγους και τις δημοσιογραφικές ενώσεις να αντιδράσουν στην αυταρχική νομοθετική ρύθμιση, την οποία πρέπει η κυβέρνηση άμεσα να αποσύρει. Ας μη μαυρίσει κι άλλο η δημοκρατία».
Και ανακοίνωση του υπουργείου Δικαιοσύνης απαντά:
«Το ότι στον ΣΥΡΙΖΑ εδώ και καιρό έχουν χάσει την επαφή με την πραγματικότητα είναι γνωστό. Το να μην μπορούν, όμως, να διαβάσουν τις απλές διατυπώσεις μια ισχύουσας από το 2002 ρύθμισης (άρθρο 8 του νόμου 3090/2002), καταντά γελοίο.
Επειδή λοιπόν αναφέρονται σε «μαύρο» που ρίχνει η κυβέρνηση στη δημοσιογραφική ενημέρωση για σοβαρές δίκες, παραπέμπουμε στη διάταξη του παραπάνω άρθρου που ισχύει εδώ και 22 χρόνια και η οποία απαγορεύει την «ολική ή μερική μετάδοση από την τηλεόραση ή το ραδιόφωνο, καθώς και την κινηματογράφηση και μαγνητοσκόπηση της δίκης ενώπιον ποινικού, πολιτικού ή διοικητικού δικαστηρίου, εκτός αν το ίδιο το δικαστήριο παράσχει τη σχετική άδεια».
Στους παραπάνω τρόπους μετάδοσης με την πρόσφατη ρύθμιση, προστέθηκε και η μετάδοση μέσω Ίντερνετ».
Σε ποια κοινωνία όμως θέλουμε να ζούμε; Σε μία που οι δίκες γίνονται πίσω από κλειστές πόρτες ή σε μία όπου θα θριαμβεύει η διαφάνεια, η έγκυρη ενημέρωση και η ευαισθητοποίηση του κόσμου, με απώτερο σκοπό να διασφαλίζεται το κράτος δικαίου;