Μιλήσαμε με μέλη της Πρωτοβουλίας που παλεύει να μη φτάσουν στις κορυφές της ξεγνοιασιάς μας τα συμφέροντα των εταιρειών, που λεηλατούν τη γη και τη ζωή μας.
Απόγευμα σε ένα φρεσκοενοικιασμένο διαμέρισμα στην Κυψέλη με ανοιχτά τα παράθυρα, ο θόρυβος της πόλης μπαίνει με φρεναρίσματα και πατημένες κόρνες. Κάθομαι αναπαυτικά ανάμεσα στον Δαμιανό, τη Μαρία και τη Χλόη, μέλη της Πρωτοβουλίας Αθήνας για την Προστασία των Αγράφων και σχεδόν αμέσως ξεκινάμε να μιλάμε για πρόποδες και κορυφές, στην καρδιά του τσιμέντου.
Παίρνουμε τα πράγματα απ’ την αρχή, φτάνουμε στον Μάιο του 2018, ένα κομβικό σημείο για τον αγώνα των Αγράφων, τότε που δόθηκαν οι τελικές άδειες εγκατάστασης για αιολικά εργοστάσια στη Νιάλα και στο Βοϊδολίβαδο. Αμέσως, πραγματοποιήθηκε συνάντηση στον Αθηναϊκό Ορειβατικό Σύλλογο στην Αθήνα, όπου συμμετείχαν άνθρωποι με καταγωγή από τα Άγραφα, φίλοι των Αγράφων, ορειβάτες και πεζοπόροι. Εκείνη την περίοδο δημιουργείται και η Πρωτοβουλία Αθήνας για την προστασία των Αγράφων. «Να αναφέρουμε ότι, ευτυχώς, υπάρχουν αρκετές ομάδες που ασχολούνται με τα Άγραφα και όλες μαζί έχουμε καταφέρει να υπερασπιστούμε αυτά τα βουνά και να βοηθήσουμε και άλλες περιοχές».
Το καλοκαίρι του 2019, η Πρωτοβουλία Αθήνας για την Προστασία των Αγράφων, διοργανώνει μια αυτοοργανωμένη κατασκήνωση με σκοπό την ενημέρωση των χωριών της περιοχής και την συνάντηση ανθρώπων που ενδιαφέρονταν για την αποτροπή των σχεδιαζόμενων έργων. Τον Οκτώβριο της ίδιας χρονιάς, η Πρωτοβουλία, κάνει ανοιχτό κάλεσμα στους Αγραφιώτες που
μένουν στην Αθήνα και τους συλλόγους τους, από το οποίο προέκυψε η σύσταση της Επιτροπής Αγώνα Αγραφιωτών.
Ο Δαμιανός είναι φοιτητής ΗΜΜΥ στο Πολυτεχνείο, η Μαρία νομικός και η Χλόη δασολόγος
«Η Πρωτοβουλία απαρτίζεται από νομικούς, δασολόγους και βιολόγους, αλλά και από ανθρώπους που δεν έχουν συγκεκριμένη ειδίκευση, τους ενδιαφέρει όμως το εγχείρημα. Υπάρχουν άνθρωποι που δεν έχουν σπουδάσει, έχουν όμως αφιερώσει πάρα πολλές ώρες ψαξίματος και δουλειάς, καταφέρνοντας να αποκτήσουν επιστημονική άποψη πάνω στο ζήτημα. Ακόμη και νομικοί, στερούνται τεχνικών και ειδικών γνώσεων, για τις οποίες ενημερώνονται από άτομα που ασχολούνται χρόνια με τα κινήματα και τα οικοσυστήματα».
«Η νομική και θεσμική διαδικασία, δρα συμπληρωματικά με την κινηματική. Συνήθως, την αρχή κάνουν οι άνθρωποι που δραστηριοποιούνται ενεργά στον τομέα του περιβάλλοντος, διαπιστώνοντας τις επεμβάσεις που πάνε να γίνουν. Έπειτα, έρχεται η νομική, μιας και όσα δημιουργούνται βάσει νομοθετικού πλαισίου και διοίκησης, ένας τρόπος για να αντιμετωπιστούν πριν ξεκινήσει το εκάστοτε έργο, είναι μέσω της νομικής οδού. Δυστυχώς, το υπέρογκο κόστος αυτών των διαδικασιών το επωμίζονται οι άνθρωποι που παλεύουν για τις ζωές τους και το περιβάλλον μέσα στο οποίο ζουν».
Μου εξηγούν ότι η επιστημονική δουλειά που γίνεται στην Πρωτοβουλία, αποτελεί μια ασπίδα και μια αναγκαιότητα για εκείνους, μιας και σε διαφορετική περίπτωση, θα μπορούσαν να βρεθούν εκτεθειμένοι. «Τα τελευταία χρόνια, μια απ’ τις κύριες γραμμές της κυβέρνησης, είναι ότι προσπαθεί να μας παρουσιάσει σαν “ψεκασμένους”, χωρίς επιστημονικό υπόβαθρο. Προσπαθούν να μας χαρακτηρίσουν ανθρώπους αφημένους στον Μεσαίωνα, που δεν θέλουμε ανεμογεννήτριες, είτε από συνωμοσιολογικούς είτε από συναισθηματικούς λόγους. Καλούμαστε, δηλαδή, να αποδείξουμε ότι δεν είμαστε ελέφαντες».
Εν μέρει, τέτοιες στοχευμένες ανακρίβειες βρίσκουν εύφορο έδαφος και στο γεγονός ότι στην Ελλάδα μας λείπει περιβαλλοντική συνείδηση
«Κάποιες και κάποιοι που έχουμε ασχοληθεί χρόνια με τα περιβαλλοντικά ζητήματα, ή και τυχαίνει να έχουμε περιβαλλοντική εκπαίδευση πανεπιστημιακού επιπέδου, γνωρίζουμε ότι τα πράγματα είναι εντελώς διαφορετικά και πως θα έπρεπε να τα γνωρίζει περισσότερος κόσμος. Είναι σημαντικό να πούμε ότι πολλές φορές καταφέρνουμε να ακυρώσουμε έργα, με βάση νομικά και περιβαλλοντικά στοιχεία. Βέβαια, υπάρχουν φορές που ενώ έχουμε όλο το δίκαιο με το μέρος μας, δεν παίρνουμε τη δικαστική νίκη κι αυτό μας δείχνει τους περιορισμούς του νομικού αγώνα».
Συζητάμε για τους τρόπους παρέμβασης και τα αποτελέσματα που φέρνουν. «Γενικά, από την αρχή αποφασίσαμε να παλέψουμε ταυτόχρονα με όλα τα όπλα που διαθέτουμε και σε όλα τα επίπεδα. Σημαντικό ρόλο παίζει η ενημέρωση που γίνεται σε εκδηλώσεις τόσο στην πόλη όσο και στα χωριά, καθώς και μέσα απ’ τα social media. Ταυτόχρονα, δουλεύουμε πάνω στον θεσμό της δημόσιας διαβούλευσης -το χρονικό περιθώριο από όταν ένα έργο “ανεβαίνει” η μελέτη περιβαλλοντικών επιπτώσεων και πού μπορεί ο κάθε πολίτης να εκφράσει την άποψή του-. Αυτό δεν είναι δεσμευτικό για την απόφαση που θα πάρει το Υπουργείο, είναι όμως ένας τρόπος να εκθέτουμε τις μη επιστημονικές πρακτικές που υπάρχουν στη διαδικασία αδειοδότησης αυτών των έργων.
«Επίσης, πολύ σημαντική είναι η κινητοποίηση στον χώρο που πρόκειται να γίνει το έργο, σε κάνει να νιώθεις ότι βρίσκεσαι στον τόπο του εγκλήματος, αισθάνεσαι διαφορετικά το βάρος μέσα σου. Δεν υπάρχει τίποτα πιο σημαντικό από το να ξέρεις για τι παλεύεις».
Μια συντονισμένη συγκίνηση αναδύεται στη σκέψη όσων αντέχουν να αφιερώνουν τη ζωή τους για ένα ιδανικό που δεν θυσιάστηκε καθόλη τη διάρκεια της ζωής τους
«Ένα μήνα πριν, πέθανε μια βασική μορφή για τον αγώνα στις Σκουριές, ο ΣΜ. Στο χωριό, υπάρχουν δύο παπάδες, ο ένας υπέρ των εξορύξεων, ο άλλος κατά. Ήρθε αυτός που ήταν υπέρ, στάθηκε πάνω απ’ το κεφάλι του, μπροστά στις δύο αδερφές του και απείλησε ότι δεν θα τον θάψει αν βγει κάποιο πανό ή αν ειπωθεί οτιδήποτε για τις εξορύξεις στις Σκουριές. Η εκκλησία, δηλαδή, θάβει βιαστές και ανθρώπους που αγωνίζονται για το νερό, τη γη και τον αέρα, απειλεί να τους αφήσει άταφους. Προφανώς ανεβάσαμε πανό και θάφτηκε κανονικά. Δεν υπήρχε περίπτωση καμία εταιρεία και κανένα συμφέρον να στερήσει από έναν άνθρωπο που πάλεψε όλη του τη ζωή, χωρίς να έχει βγάλει καν το δημοτικό και μας έκανε να θέλουμε να παλέψουμε για όλα αυτά, να μας βάλει βέτο από το να τον τιμήσουμε όπως άρμοζε στη ζωή του».
Μιλάμε για το παράδειγμα των Αγράφων και όσα συμβολίζει. «Πριν δέκα χρόνια, ο κόσμος στα περισσότερα χωριά ήταν από χλιαρός μέχρι θετικός σε όσα ήθελαν να κάνουν, δεν είχαν καταλάβει τι πρόκειται να συμβεί. Βρισκόμαστε απέναντι σε μια προπαγάνδα που προσπαθεί να πείσει, με ύπουλους τρόπους, ότι η λεηλασία της φύσης αποτελεί επένδυση και οικονομική σωτηρία. Σήμερα, σχεδόν κάθε χωριό στα Άγραφα, έχει ξεκάθαρη θέση κατά της τεράστιας καταστροφικής παρέμβασης στον τόπο τους. Αυτό δεν έγινε μαγικά, αλλά επειδή άνθρωποι που έμεναν εκεί αγαπούσαν τον τόπο, αφιερώθηκαν σε αυτό τον σκοπό “γυρίζοντας” το κλίμα».
«Η προπαγάνδα ξεκινά απ’ τα σχολεία, όταν σαν μονόδρομος ενάντια στην κλιματική κρίση, παρουσιάζονται τα αιολικά και τα φωτοβολταϊκά. Απ’ την άλλη, οι εταιρείες καταφθάνουν στα χωριά τάζοντας από δρόμους, σχολεία και φθηνό ρεύμα, μέχρι ζωοτροφές και παγουρίνια στα παιδιά. Παράλληλα, βέβαια, απαλλοτριώνουν δασικές, γεωργικές εκτάσεις και βοσκοτόπια με αποτέλεσμα μελισσοκόμοι, γεωργοί, κτηνοτρόφοι, να έχουν άμεσα δυσμενή αποτελέσματα, αφού η γη τους χάνεται για να μπουν Α/Γ».
Η εποχή της απανθρακοποίησης
Το αφήγημα που κυριαρχεί είναι ότι στη Γη κάποια στιγμή εξαντλούνται τα ορυκτά καύσιμα ή ότι πρέπει να αντικατασταθούν, οπότε προωθούνται εναλλακτικές μορφές ενέργειας. «Ωστόσο, οι εξορύξεις δεν βλέπουμε να σταματάνε. Τη στιγμή που μιλάμε, προωθούνται εξορύξεις υδρογονανθράκων σε Ήπειρο και Κρήτη. Κακοποιούν τη γη ασταμάτητα και ανελέητα. Η Κομισιόν, μιλά για πράσινη μετάβαση, προπαγανδίζοντας ότι μόνο με έργα ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, μπορούμε να επιβιώσουμε. Αυτό δεν ισχύει, ενεργειακά. Οι καταναλώσεις που κάνουμε σήμερα είναι πάρα πολύ μεγάλες, σε σχέση με την ενέργεια που παράγεται στις ΑΠΕ (Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας) και λόγω της στοχαστικότητάς τους, δεν μπορεί να βασιστεί κανένα δίκτυο σε αυτές. Αν αποφασίσουμε ότι θα καταναλώνουμε ανάλογα με το πότε φυσάει ή έχει ήλιο ή με το πότε ανοιγοκλείνουμε τα φράγματα, αυτό σημαίνει ότι πρέπει να μειώσουμε κατά πολύ τις καταναλώσεις μας σαν ανθρωπότητα. Από τη στιγμή, όμως, που ζούμε σε ένα καπιταλιστικό σύστημα που προωθεί παραπάνω καταναλώσεις, είναι ξεκάθαρο ότι πάνε να καλύψουν το κενό της υπέρμετρης κατανάλωσης που προωθούν».
«Οι ΒΑΠΕ (Βιομηχανικές Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας), εξαπλώνονται γιατί αποτελούν μια νέα αγορά για τον καπιταλισμό, μια αλλαγή που λύνει προβλήματα οικονομικής και επικοινωνιακής φύσης αυτού του συστήματος που έχει την ανάγκη να δημιουργεί συνέχεια καινούργιες αγορές, επειδή αλλιώς δημιουργεί τεράστιες κρίσεις. Έτσι, λοιπόν, βρήκε νέο πεδίο να επεκταθεί για να παράξει κέρδος απ’ τα βουνά, που μέχρι τώρα σε κάποιος βαθμό της είχαν γλυτώσει. Μια πράσινη βιτρίνα του καπιταλισμού που υπόσχεται ότι μπορούμε να συνεχίσουμε να παράγουμε και να καταναλώνουμε -με τον τρόπο που το κάναμε μέχρι τώρα- χωρίς να καταστρέψουμε τον πλανήτη. Αυτή είναι η υπόσχεση του κράτους του καπιταλισμού που διαρκώς φάσκει και αντιφάσκει».
Οι περιοχές Natura
Σήμερα, η Γερμανία -μια απ’ τις πρώτες χώρες που ξεκίνησαν να εγκαθιστούν αιολικά-, έχει εξαντλήσει τον χώρο που μπορούν να τοποθετηθούν αιολικά και, παρόλα αυτά, δεν έχει ανεξαρτητοποιηθεί απ’ τα ορυκτά καύσιμα. Αντίθετα, ανοίγουν διαρκώς καινούργια λιγνιτωρυχεία. Στη Γερμανία, βέβαια, υπάρχει και νομοθετικό πλαίσιο που προστατεύει ψηλά βουνά και περιοχές Natura.
«Αυτό που συμβαίνει στην Ελλάδα, δεν πρέπει να συμβαίνει σε άλλη χώρα. Το 2020, η κυβέρνηση άλλαξε την τροπολογία και ουσιαστικά επιτρέπει πλέον το χτίσιμο ΑΠΕ μέσα στις περιοχές Natura. Την ίδια χρονιά, η Ελλάδα καταδικάστηκε, μιας κι οφείλει σαν χώρα να θέσει στόχους προστασίας στις περιοχές αυτές, κάτι που φυσικά δεν έκανε ποτέ. Όλη η νομοθεσία αυτήν τη στιγμή δημιουργεί έωλες καταστάσεις προς το συμφέρον των επενδυτών. Απ’ τη στιγμή που επεμβαίνουν στο δίκτυο Natura, σε προστατευόμενες περιοχές, σε περιοχές αναδασωτέες, είναι κατ’ εξοχήν αντισυνταγματικό, καθώς παραβιάζονται θεμελιώδη συνταγματικώς κατοχυρωμένα δικαιώματα, όπως αυτό στο περιβάλλον, στην υγεία του ανθρώπου».
«Η κατεύθυνση που παίρνει η κυβέρνηση και ο Πρωθυπουργός είναι ξεκάθαρη, το έχει πει, άλλωστε, και δημοσίως, ότι θέλει δηλαδή να καταστήσει την Ελλάδα, μπαταρία και ενεργειακό κόμβο της Ευρώπης. Κάτι τέτοιο δημιουργεί από μόνο του σοβαρές πολιτικές, γεωπολιτικές, κοινωνικές, βιοτικές και περιβαλλοντικές προεκτάσεις. Όταν θα παράγουμε παραπάνω ενέργεια απ’ όσο έχει ανάγκη η χώρα, η υπόλοιπη θα γίνει αντικείμενο εμπορεύματος. Η ιστορία έχει δείξει ότι όποια χώρα έχει ενεργειακό απόθεμα, κινδυνεύει με πολέμους».
Περιβαλλοντικές επιπτώσεις
«Μεγάλο ζήτημα στις περιοχές Natura, είναι τα ήδη ζώων και πτηνών που φιλοξενούν. Ο γύπας, ο μαυρόγυπας και το όρνιο, είναι πολύ σημαντικά για την άγρια πανίδα, γιατί είναι πτωματοφάγα. Η εξαφάνιση αυτών των ειδών, ειδικά στην Ελλάδα που έχουμε ελάχιστα ζευγάρια, μπορεί να έχει σοβαρές επιπτώσεις στην τροφική αλυσίδα. Πολλά απ’ αυτά, θανατώνονται απ’ τα πτερύγια των ανεμογεννητριών».
«Η υποκρισία της Ε.Ε. είναι τεράστια. Υποτίθεται ότι μετά και την πράσινη συμφωνία, η διατήρηση της βιοποικιλότητας είναι ισάξια με την ανθρώπινη ανάπτυξη, στην πράξη όμως αυτό δεν φαίνεται πουθενά. Μπροστά στην “ανάπτυξη” του ανθρώπου, όλα επιτρέπονται. Ένα επίσης μεγάλο θέμα, είναι τα απόβλητα. Για να χτιστεί μια Α/Γ, δημιουργείται πρώτα η βάση που είναι σε μέγεθος γηπέδου και βρίσκεται υπό του πρώτου στρώματος του εδάφους. Η βάση αυτή, ακόμη και στο τέλος του κύκλου ζωής των Α/Γ, δεν απομακρύνεται. Αυτό σημαίνει ότι άμα βρέξει, το νερό δεν περνάει στο έδαφος κι άρα δεν τροφοδοτούνται οι υπόγειοι υδροφόροι ορίζοντες, επηρεάζοντας και τη βλάστηση».
«Επίσης, τα μπάζα. Όταν ολοκληρωθεί ο κύκλος ζωής των αιολικών σταθμών, κανονικά υποχρεούται η όποια εταιρεία να απομακρύνει αυτά τα χαρακτηριστικά -όχι τη βάση-. Αυτό στην Ελλάδα δεν συμβαίνει πάντα. Ενώ ο κύκλος ζωής των αιολικών σταθμών υπολογίζεται στα 20 χρόνια, έχει τύχει στην Εύβοια σε 8 χρόνια να έχει σταματήσει το έργο και τα έχουν ακόμη εκεί να σαπίζουν. Στη χώρα μας, δεν δεσμεύεται εξαρχής κανένα ποσό από τα κέρδη της εταιρείας, ούτε προβλέπεται απ’ τη νομοθεσία κάποια επίπτωση άμα δεν απεγκαταστήσει το έργο. Έτσι, για να αποφύγουν το έξοδο, όταν το αιολικό δεν λειτουργεί μπορεί απλά να “βαράει κανόνι” και άντε βρες τους. Να πούμε στο σημείο αυτό ότι τα πτερύγια των ανεμογεννητριών δεν ανακυκλώνονται καν».
«Έχει υπάρξει ήδη στην Ελλάδα μια καταγεγραμμένη περίπτωση πρόκλησης πυρκαγιάς από ανεμογεννήτρια (Νάξος 2022). Σημαντική, επίσης, η επίδραση τους στην ερημοποίηση που “αγγίζει” περισσότερο τους ανθρώπους. Η κίνηση των πτερυγίων που προκαλείται από τον αέρα δημιουργεί επιπλέον τοπικό αέρα και πιέσεις, που επηρεάζουν το έδαφος, (για παράδειγμα εμποδίζοντας το φαινόμενο της πάχνης) και ξεραίνοντάς το. Αποτέλεσμα είναι η μείωση της υγρασίας και συνεπώς και της βλάστησης, με τελική περιβαλλοντική επίπτωση την ερημοποίηση».
Ο παραλογισμός των ΜΠΕ
«Οι Μελέτες Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων, που καταθέτουν οι εταιρείες για να δείξουν ότι υπάρχει επιστημονική διαδικασία από πίσω και ότι οι Α/Γ δεν μπαίνουν όπου να ‘ναι, λίγοι άνθρωποι γνωρίζουν τι συμπεριλαμβάνουν και αυτοί είναι κυρίως εκείνοι που τις γράφουν και οι άνθρωποι του κινήματος που τις διαβάζουν. Αρκεί να πούμε ότι έχει υπάρξει ΜΠΕ, όπου ο μελετητής είναι ίδιος με τον επενδυτή. Επίσης, έχει υπάρξει μελέτη για την Πίνδο που αναφέρει στην πανίδα ενδημικά είδη της Κρήτης και μελέτη που λέει για ψάρια στον Κιθαιρώνα, που ο Κιθαιρώνας δεν έχει ούτε ρυάκι. Τέλος, έχει υπάρξει μελέτη που στην πανίδα στα θηλαστικά, αναφέρει τον βάτραχο». .
Τα παιδιά μου λένε ότι η ανθρωπότητα χρειάζεται, πάνω απ’ όλα αυτά, σωστή διαχείριση των τεχνολογικών εργαλείων του ανθρώπου. «Όση ενέργεια χρειαζόμαστε, τόση να παράγεται -το πόση χρειαζόμαστε και ποιος το αποφασίζει άλλη, μεγάλη κουβέντα-, ώστε να μη γίνεται αντικείμενο εμπορεύματος, αλλά να είναι δημόσιο αγαθό».