Η σκηνοθέτις του βραβευμένου ντοκιμαντέρ γύρω από το δικαίωμα αυτοδιάθεσης του σώματος «Αδέσποτα Κορμιά» μιλάει στο Estella για την προσωπική της ενηλικίωση, μετά τις περσινές σκοταδιστικές αντιδράσεις στην ταινία, λίγο πριν την ειδική προβολή στον Δαναό από το Cinedoc.
Υπάρχουν ταινίες ντοκουμέντου που η κοινωνική συγκυρία είναι λες και επιβάλει ξανά την προβολή τους στη μεγάλη οθόνη, για να θυμηθούμε τη διαδρομή που έχουμε ήδη διανύσει και την απόσταση που έχουμε ακόμα, τον κίνδυνο διολίσθησης σε προηγούμενο καθεστώς απαγορεύσεων, καθώς και τις πιθανές συνέπειες των επιθέσεων στα ανθρώπινα δικαιώματα.
Μια τέτοια ταινία είναι το πολυβραβευμένο ντοκιμαντέρ «Αδέσποτα Κορμιά» της Ελίνας Ψύκου για το δικαίωμα στην αυτοδιάθεση του σώματος. Πιο επίκαιρο από ποτέ σήμερα που τα ηνία των ΗΠΑ έχει ήδη αναλάβει ο Donald Trump, η εκστρατεία του οποίου στηρίχθηκε από φανατικούς πολέμιους των αμβλώσεων, και σε αρκετές ευρωπαϊκές χώρες παρατηρείται μια συντηρητική στροφή.
Στην Ελλάδα τώρα, βλέπουμε μια ηχηρή προσπάθεια να ανοίξει ξανά μια συζήτηση για την άμβλωση, παρόλο που το δικαίωμα πρόσβασης των γυναικών σε αυτή έχει κατοχυρωθεί με νόμο του 1986. Το τελευταίο διάστημα παρακολουθούμε τη μία αχρείαστη δήλωση μετά την άλλη αναρμόδιων -ανδρών κυρίως- που τοποθετούνται κατά ενός θεμελιώδους και κεκτημένου δικαιώματος των γυναικών. Μεγάλη η ευθύνη των ΜΜΕ για τις ερωτήσεις που θέτουν -ελαφρά τη καρδία- και σε ποιους τις απευθύνουν.
Στον αντίποδα αυτού του επικίνδυνου και αποπροσανατολιστικού θορύβου, το road movie της Ελίνας Ψύκου, πιο αναγκαίο από ποτέ, εξερευνά τη σωματική αυτονομία σε μια Ευρώπη, όπου επιτρέπεται να ταξιδέψεις, να εργαστείς και να καταναλώσεις ελεύθερα, αλλά όχι πάντα να ζήσεις ή να πεθάνεις, όπως θέλεις.
«Δεν μετανιώνω ούτε λεπτό για την επιλογή της αφίσας»
Τη σημασία του ντοκιμαντέρ στην τρέχουσα χρονική περίοδο απέδειξε, με τον πιο εμφατικό τρόπο, το κύμα συντηρητικών αντιδράσεων που ξεσηκώθηκε πέρσι, κατά την πρεμιέρα της ταινίας στο 26ο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης, με αφορμή την αφίσα που σχεδίασε ο Νίκος Πάστρας και αναπαριστά μια έγκυο εσταυρωμένη.
Λίγο πριν την ειδική προβολή της ταινίας «Αδέσποτα Κορμιά» από το Cinedoc, αυτή την Κυριακή 9 Φεβρουαρίου στις 16.30, στον κινηματογράφο Δαναό, παρουσία της σκηνοθέτιδας, η Ελίνα Ψύκου απαντά στο Estella για τις εντάσεις που είχαν προκαλέσει συγκεκριμένοι κύκλοι, πέρυσι στους δρόμους της Θεσσαλονίκης:
«Δεν μετανιώνω ούτε λεπτό για την επιλογή της αφίσας. Μετανιώνω μόνο για το ότι η επιλογή μου αυτή δεν ήταν μια επιλογή συνειδητοποιημένη ως προς αυτό που προκάλεσε. Με αυτή την έννοια, όλη αυτή η φασαρία μού έφερε μια κάποιου είδους προσωπική ενηλικίωση», αναφέρει και συνεχίζει:
«Οι αντιδράσεις ήταν οργανωμένες από κέντρα που ψάχνουν να δημιουργήσουν ντόρο γύρω από παρόμοια ζητήματα. Τη μία θα είναι μια αφίσα, την άλλη μια παράσταση, την άλλη μια δήλωση. Καλά θα κάνουμε σαν κοινωνία να σταματήσουμε να θεωρούμε γραφικές αυτού του τύπου τις αντιδράσεις. Δυστυχώς δεν είναι γραφικές, είναι μέσα στην Ελληνική Βουλή. Δεν χρειάζεται να τις υπερτιμούμε, αλλά δεν βοηθάει και να τις υποτιμούμε», καταλήγει.
Τα Αδέσποτα Κορμιά της Ψύκου -που έχει διακριθεί για ταινίες μυθοπλασίας μεγάλου μήκους, όπως «Η Αιώνια Επιστροφή του Αντώνη Παρασκευά» και «Ο Γιος της Σοφίας»- διεκδικούν την αυτονομία του σώματός τους, χωρίς εκπτώσεις, σε ένα background απαγορεύσεων.
Η Ρόμπιν είναι έγκυος, αλλά δεν θέλει να γίνει μητέρα. Η Κατερίνα θέλει αλλά δεν μπορεί. H Κική θέλει απλώς να πεθάνει με αξιοπρέπεια. Όμως η άμβλωση, η εξωσωματική γονιμοποίηση και η ευθανασία αντίστοιχα δεν είναι νόμιμες στις χώρες τους.
«Από τη Μάλτα στην Ιταλία και από εκεί στην Ελλάδα και την Ελβετία, οι ηρωίδες διασχίζουν σύνορα για να αποκτήσουν πρόσβαση σε στοιχειώδη δικαιώματα. Σαν Αδέσποτα Κορμιά, σε αυτό το συναισθηματικά δύσκολο, αλλά και σουρεαλιστικά χιουμοριστικό ταξίδι», η κάμερα της Ψύκου τις ακολουθεί σε μια υπαρξιακή αναζήτηση.
«Πόσο δεδομένες είναι στον σύγχρονο δυτικό κόσμο κάποιες στοιχειώδεις ελευθερίες, καθώς και η αξιοπρεπής και ισότιμη μεταχείριση των ανθρώπων σε ζητήματα που αφορούν τη ζωή και τον θάνατο;» αναρωτιέται η σκηνοθέτις για την οποία η αυτοδιάθεση του σώματος είναι αδιαπραγμάτευτο ζήτημα. Τα Αδέσποτα Κορμιά της είναι Κορμιά χωρίς δεσπότη, χωρίς αφέντη, χωρίς πατέρα. Είναι τα δικά μας και τα δικά σας (γυναικεία) Κορμιά που ελεύθερα αποφασίζουν για τη ζωή και τον θάνατό τους.
Άμβλωση, ευθανασία και εξωσωματική: Πώς επιλέχθηκαν αυτές οι τρεις σωματικές διαδικασίες ως πυλώνες της ταινίας σας;
Η αρχική ιδέα ξεκίνησε πριν πολλά χρόνια με την πληροφορία πως η άμβλωση απαγορεύεται στη Μάλτα, μια πληροφορία που με οδήγησε να αναζητήσω τις νομοθεσίες των ευρωπαϊκών κρατών γύρω από τη ζωή και τον θάνατο και τελικά να αναρωτηθώ για την σωματική αυτονομία και αυτοδιάθεση.
Η εξωσωματική και η ευθανασία ήρθαν σαν φυσική συνέχεια, σαν δύο θεματικές που ολοκλήρωναν τον κύκλο της ζωής. Στο αρχικό στάδιο συμπεριλαμβανόταν και η αποτέφρωση, μιας και εκείνη την εποχή ήταν ακόμη αδύνατη στην Ελλάδα, λόγω της αντίστασης της Ορθόδοξης Εκκλησίας. Ευτυχώς στο μεταξύ εγκαινιάστηκε το αποτεφρωτήριο της Ριτσώνας, κι έτσι η αποτέφρωση δεν είναι μέρος της ταινίας.
Πώς βλέπετε την ελληνική κοινωνία να στέκεται απέναντι σε αυτά τα τρία ζητήματα; Παραμένουν ακόμα και τα τρία ταμπού;
Θεωρώ πως το μεγαλύτερο ταμπού παραμένει η ευθανασία και πως γενικά, ο θάνατος είναι ένα ζήτημα για το οποίο δεν μιλάμε στην Ελλάδα. Κάνουμε πως δεν υπάρχει, δεν εκπαιδευόμαστε γύρω από αυτόν.
Με την εξωσωματική είναι σίγουρα πιο εξοικειωμένη η ελληνική κοινωνία, και θεωρώ πως ευτυχώς έχουν ξεπεραστεί στερεότυπα του παρελθόντος, τα οποία στιγμάτιζαν τις γυναίκες που δεν συλλάμβαναν με σωματική επαφή.
Όσον αφορά την άμβλωση, μέχρι πρόσφατα, δεν αποτελούσε ταμπού. Η γενικότερη όμως συντηρητικοποίηση της κοινωνίας τα τελευταία έτη, την έχει στοχοποιήσει, προσπαθώντας να την επαναφέρει στη δημόσια συζήτηση. Ελπίζω πως αυτό δεν θα επιτευχθεί.
Έχουμε πραγματικό δικαίωμα και έλεγχο πάνω στη ζωή και τον θάνατο του σώματός μας;
Θεωρητικά ναι, δυστυχώς η πράξη δείχνει πως αυτό το δικαίωμα είναι πολλές φορές πλασματικό, πως η ελευθερία της επιλογής δεν είναι δεδομένη.
Ακόμη και σε κράτη που το δικαίωμα αυτό είναι και νομοθετικά κατοχυρωμένο, παράγοντες όπως η οικονομική αδυναμία μπορεί να το καθιστούν, δυστυχώς, πρακτικά μη προσβάσιμο.
Πώς κρίνετε όλη αυτή τη συζήτηση για το κεκτημένο -στην Ελλάδα τουλάχιστον- δικαίωμα των γυναικών στην άμβλωση; Γιατί κάποιοι επιχειρούν να επαναφέρουν αυτή τη συζήτηση; Ο απώτερος στόχος είναι ο έλεγχος των γυναικών και του σώματός τους;
Πιστεύω πως ο απώτερος στόχος της γενικότερης συντηρητικοποίησης της κοινωνίας μας είναι ο έλεγχός μας, όχι μόνο των γυναικών, ο έλεγχος γενικά. Δυστυχώς κάποιοι συμπολίτες μας που οι προθέσεις τους μπορεί να μην είναι τόσο σκοτεινές, παρασύρονται από τη δική τους πνευματική συλλογιστική και κατάσταση και εκφράζονται δημόσια κατά της άμβλωσης, δίνοντας χώρο σε κόμματα, κινήματα και άλλα οργανωμένα κέντρα να τους εργαλειοποιήσουν. Θα πρέπει νομίζω να διαχωρίσουμε τις μεμονωμένες απόψεις από τις οργανωμένες καμπάνιες, τοποθετήσεις και επιθέσεις.
Γιατί πιστεύετε ότι τώρα είναι μια στιγμή που τα «Αδέσποτα Κορμιά» έπρεπε να ξαναβρούν τον δρόμο για τη μεγάλη οθόνη;
Όταν ένα θέμα, όπως η άμβλωση, επανέρχεται στην επικαιρότητα για όλους τους λάθος λόγους, καλό είναι να θυμηθούμε πώς έχουμε φτάσει ως εδώ, ποια είναι τα επακόλουθα των απαγορεύσεων, καθώς και τους τρόπους που οι υπέρμαχοι αυτών των απαγορεύσεων εργαλειοποιούν αρκετά από τα προοδευτικά επιχειρήματα.
Τι κρατάτε από τις αφηγήσεις των ανθρώπων που μοιράστηκαν τις εμπειρίες τους στο ντοκιμαντέρ σας κι έγιναν τα Αδέσποτα Κορμιά της ταινίας;
Κρατάω τη συγκίνηση της Ρόμπιν ένα απόγευμα στη Βαλέττα, το κουρασμένο πρόσωπο της Κικής στη Ρόδο, την αγωνία της Κατερίνας όταν έκανε το πρώτο τεστ εγκυμοσύνης στην Τσέτσινα, τη φροντίδα της Αναστασίας, τη σιγουριά της Μονίκ, την οργή της Γκάια, την ηρεμία του Πατέρα Σοφρώνιου, την τρέλα του Γκάμπριελ.
H ειδική προβολή της ταινίας «Αδέσποτα Κορμιά» θα πραγματοποιηθεί την Κυριακή 9 Φεβρουαρίου στις 16.30 στον κινηματογράφο Δαναό. Για εισιτήρια, πατήστε εδώ.
Την προβολή θα προλογίσει η Πόλυ Λυκούργου, κριτικός κινηματογράφου (flix.gr, Nova), ενώ θα ακολουθήσει Q&A με τη σκηνοθέτιδα Ελίνα Ψύκου.