13 γυναικοκτονίες μέχρι στιγμής μέσα στο 2024 και ακόμη ο φόβος δεν λέει να αλλάξει μεριά.
Η λευκή σελίδα είναι ανοιχτή αρκετή ώρα μπροστά μου, παρακολουθώ την κάθετη μπάρα να αναβοσβήνει, σαν να μετράει τον χρόνο που κυλά. Ξεκινάω και γράφω, «Παραμονές 25ης Νοεμβρίου, Ημέρα για την Εξάλειψη της Βίας κατά των Γυναικών»… Το σβήνω νευρικά. Η κάθετη μπάρα συνεχίζει να αναβοσβήνει. Αναρωτιέμαι φωναχτά και από μέσα μου για ποιά ακριβώς εξάλειψη μιλάμε, όταν ετοιμαζόμαστε να αποχαιρετήσουμε ακόμη μια χρονιά με 13 γυναικοκτονίες, την ώρα που στις αίθουσες των δικαστηρίων αυτή τη στιγμή εξελίσσονται τρεις –η μια πιο αποτρόπαια απ’ την άλλη– υποθέσεις trafficking.
Μόνο μέσα στο Νοέμβριο, δύο γυναίκες έχασαν τη ζωή τους, δολοφονήθηκαν απ’ τους συντρόφους τους. Τα social media γέμισαν γι’ ακόμη μια φορά με τα ονόματά τους, απ’ αυτά που θα μας θυμίζουν τη διαδρομή αιώνων που περπατάμε πάνω σε αγκάθινα στεφάνια, αφήνοντας αποτυπώματα οργής και απώλειας.
Και είναι πάντα συγκινητικό το μοίρασμα που ξεκινά με κάθε τέτοια φρικτή αφορμή, ο λυγμός της μίας που βρίσκει απάγκιο στο βίωμα της άλλης. Έρχονται συχνά-πυκνά μηνύματα που τα βρίσκω στα αιτήματά μου, περιγράφουν ένα τραύμα που αιμορραγεί. Πολλά απ’ αυτά, γράφουν στο τέλος πως μπορεί να μην καταλάβω, ότι: «Αποκλείεται να σου έχει συμβεί κάτι πολύ κακοποιητικό ή παραβιαστικό». Τότε είναι που γυρίζω σε εκείνη την κλειδωμένη σοφίτα, μέσα στο κλειδωμένο μπάνιο που περίμενα να ακούσω τα βήματα να σταματούν, για να πεταχτώ απ’ το μπαλκόνι, φτάνοντας Αθήνα με οτοστόπ.
Βλέπεις, οι άνθρωποι που μας έχουν τραυματίσει, σωματικά ή ψυχικά, μπορεί να είναι στις φωτογραφίες μας απ’ όταν ήμασταν στο ίδιο Πανεπιστήμιο, να έχουμε βίντεο που γελάμε και τραγουδάμε καλοκαίρια πριν μαζί τους σαν έναν παντοτινό Αύγουστο. Όταν οι άνθρωποι αυτοί αποκτήσουν χαρακτηριστικά που μας τρομάζουν, τότε νιώθουμε την πιο βαθιά ευθύνη και ενοχή να συμπλέει με το σοκ και τον φόβο.
Σκέφτομαι ένα σύνθημα που είχα δει γραμμένο σε ένα πεζοδρόμιο, έλεγε: «Όλες μου οι φίλες είναι κακοποιημένες». Έτσι είναι. Λιγότερο ή περισσότερο, έτσι είναι. Και μόνες. Πολύ μόνες όταν αναζητούν δικαιοσύνη, σε μια ανάγκη τους να επαναδιεκδικήσουν αυτά ακριβώς που τους στέρησε ο κακοποιητής τους.
Δικαιοσύνη για όλους, εκτός από τα θύματα
Η εσωτερική ανάγκη για δικαίωση συγκρούεται με το φόβο και την ανασφάλεια της εμπλοκής σε ένα δικαιικό σύστημα που συχνά απογοητεύει, για μια σειρά από λόγους –έλλειψη εκπαίδευσης των δικαστών, πλημμελούς προδικασίας, στερεότυπων για το «σωστό» θύμα και τον «προφανή» δράστη που διατρέχει κάθετα όλη την κοινωνία και το δικαστικό σύστημα.
Παρά τη μεγάλη ορατότητα που έχει λάβει το φαινόμενο τα τελευταία χρόνια, αρκετές γυναίκες εξακολουθούν να διστάζουν να καταγγείλουν τη βία που υφίστανται. Αυτό οφείλεται σε πολλούς παράγοντες. Αν αναφερόμαστε στην ενδοοικογενειακή βία, η έλλειψη υποστηρικτικού περιβάλλοντος είναι μια κατάσταση που, σε συνδυασμό με την τυχόν οικονομική εξάρτηση μιας γυναίκας από τον κακοποιητή της, λειτουργεί ανασταλτικά στο να λάβει την απόφαση να τον εγκαταλείψει και να τον καταγγείλει στις αρχές.
Επιπλέον, είναι γνωστό πως πολλές επιζώσες έμφυλης βίας έχουν αντιμετωπίσει επιφυλακτικότητα, έλλειψη κατανόησης και αποθάρρυνση κατά την απεύθυνσή τους στις αρχές (αστυνομικές και όχι μόνο). Αυτό συνδέεται με την έλλειψη ειδικών γνώσεων και την αναπαραγωγή έμφυλων στερεοτύπων, που καταλήγουν ακόμη και στη δευτερογενή θυματοποίηση των επιζωσών. Τέτοιες στάσεις και συμπεριφορές έχουν γίνει ευρέως γνωστές, με αποτέλεσμα να συντηρείται η επιφυλακτικότητα και ένα αίσθημα έλλειψης εμπιστοσύνης. Ως επιστέγασμα, υπονομεύεται η ισότιμη δυνατότητα όλων των θυμάτων βίας να διεκδικήσουν τα νόμιμα δικαιώματά τους.
Το προβληματικό σύστημα απόκρισης των αρχών μπορεί, τελικά, να οδηγήσει στην αύξηση των γυναικοκτονιών. Δεν είναι καθόλου λίγες οι φορές που έχουν επισημανθεί οι ελλείψεις και τα κενά στη λειτουργία των αστυνομικών αρχών τόσο ως προς την προστασία των επιζωσών, όσο και ως προς την παραπομπή των δραστών στη δικαιοσύνη.
Είναι αισθητή η απουσία συστηματοποιημένων οδηγιών σχετικά με τις προβλεπόμενες διαδικασίες. Συγχρόνως, διαπιστώνεται περιστασιακή και εθελοντική επιμόρφωση μέρους μόνο των αστυνομικών οργάνων, αδυναμία κατανόησης του πολύπλοκου και πολυπαραγοντικού φαινομένου της έμφυλης βίας, ενώ αρκετά συχνές είναι προσπάθειες αποθάρρυνσης των επιζωσών, στο βωμό της διατήρησης της «οικογενειακής συνοχής». Επιπρόσθετα, εντοπίζονται μεγάλες διαφοροποιήσεις ως προς τον τρόπο αντιμετώπισης των περιστατικών από το ένα αστυνομικό τμήμα στο άλλο κ.λπ.
Όλα τα παραπάνω, επιβεβαιώνονται από το γεγονός ότι σε πολλές γυναικοκτονίες που έχουν δει το φως της δημοσιότητας τα τελευταία χρόνια, είχαν προηγηθεί καταγγελίες σε αστυνομικά τμήματα για ενδοοικογενειακή βία, αλλά μάλλον οι αρχές δεν είχαν δράσει όπως θα όφειλαν. Παράλληλα κι έπειτα από παρότρυνση συνδικαλιστή της Ελληνικής Αστυνομίας, παρατηρούμε ότι αρκετοί δράστες γυναικοκτονιών παραδίδονται χωρίς καθυστέρηση στις αρχές.
Θεσμικές κινήσεις για την προστασία των γυναικών
Η Ελλάδα, είναι υποχρεωμένη να τηρήσει τις υποχρεώσεις της που απορρέουν από τη Σύμβαση της Κων/πολης, την οποία έχουμε κυρώσει και ενσωματώσει στην εσωτερική μας νομοθεσία ήδη από το 2018. Απαιτείται η εφαρμογή ολοκληρωμένων και ολιστικών πολιτικών πρόληψης και υποστήριξης κατά της έμφυλης βίας, από τα πρώτα ακόμα στάδια μιας βίαιης συμπεριφοράς τόσο στην ιδιωτική όσο και στη δημόσια σφαίρα. Είναι απαραίτητο να ληφθεί ειδική μέριμνα και σε άλλους τομείς, πέραν της νομοθέτησης, να ληφθούν κοινωνικά μέτρα και δράσεις ώστε να αναχαιτιστεί η κλιμάκωση της έμφυλης βίας και να ενισχυθεί η προστασία των γυναικών σε κάθε είδους πλαίσιο και σε κάθε είδους σχέσεις, στις διαπροσωπικές σχέσεις, στις οικογενειακές, στο σχολείο, στον εργασιακό χώρο κ.ά. Η Πολιτεία θα πρέπει να διασφαλίζει ότι οι διωκτικές Αρχές (αστυνομία, εισαγγελείς, δικαστές) πράττουν σύμφωνα με τα όσα ορίζονται από τους ισχύοντες νόμους.
Να αναγνωριστεί επιτέλους ο όρος της γυναικοκτονίας τόσο σε συμβολικό, όσο και σε πραγματικό επίπεδο. Είναι αναγκαίο να αναγνωριστεί νομοθετικά το φαινόμενο των γυναικοκτονιών και να τιμωρούνται οι δράστες με τον προσήκοντα τρόπο. Η κατονομασία της πράξης με μια ξεχωριστή θέση στον Ποινικό Κώδικα θα περικλείει εννοιολογικά όλες τις κοινωνικές και έμφυλες διαστάσεις της, μαζί με την προσβολή του απόλυτου δικαιώματος στην ανθρώπινη ζωή.
Ταυτόχρονα, χρειάζεται ειδική εκπαίδευση και ενίσχυση των στελεχών της αστυνομίας, σύσταση ανεξάρτητων μηχανισμών αναφοράς για έλεγχο τυχόν αυθαιρεσιών κατά την άσκηση των καθηκόντων τους, ενίσχυση των υποστελεχωμένων ιατροδικαστικών υπηρεσιών ώστε να εξασφαλίζεται οπωσδήποτε η άμεση και έγκυρη λήψη όλων των αναγκαίων αποδεικτικών στοιχείων.
Τέλος, για την ενδυνάμωση των επιζωσών, προκειμένου να προβαίνουν ευκολότερα σε καταγγελίες, πρέπει να φροντίσουμε για την καλύτερη δυνατή ενημέρωση όλων σχετικά με τα δικαιώματά τους και παράλληλα να διευρυνθούν οι χρηματοδοτήσεις για παροχή δωρεάν νομικής βοήθειας, ψυχοκοινωνικής υποστήριξης και αξιοπρεπούς δωρεάν στέγασης για τις ίδιες και τα παιδιά τους, καθώς μετά από μια καταγγελία ανοίγει συνήθως ένας μακρύς και δύσκολος δρόμος μέχρι την οριστική δικαίωση.
Για να μην είμαστε όλες πολλαπλά κακοποιημένες, πρέπει να σπάσει η αλυσίδα της κακοποίησης, η ντροπή και ο φόβος να αλλάξουν μεριά.