Συζητώντας με το καλλιτεχνικό δίδυμο των Βασίλη Νούλα και Κώστα Τζιμούλη για τη χαρά της συν-δημιουργίας, τα trend στην τέχνη αλλά και την ανάγκη να παίρνουμε θέση για ό,τι μας αφορά.
Οι VASKOS είναι ένα καλλιτεχνικό δίδυμο που αποτελείται από τον Βασίλη Νούλα και τον Κώστα Τζιμούλη. To ντουέτο επικεντρώνεται στην έννοια της καλλιτεχνικής, σεξουαλικής και εθνικής ταυτότητας, την οποία εξερευνούν με υβριδικό και παιγνιώδη τρόπο, μέσα από ποικιλία πρακτικών όπως: Performance, φωτογραφία, σχέδια, κεραμικά, εκδόσεις και επιμέλεια εκθέσεων.
Οι VASKOS πιστεύουν στη συνεργατική και δημόσια φύση της τέχνης, επειδή θεωρούν ότι έτσι ενδυναμώνεται ο εγγενής κοινωνικός και πολιτικός της ρόλος.
Συζητήσαμε μαζί τους για το παιχνίδι ως στοιχείο δημιουργικότητας, τις θεματικές που τους απασχολούν, τις δράσεις υπέρ της Παλαιστίνης και το eco queer. Μια ελεύθερη συζήτηση κατά τη διάρκεια της οποίας διέκοπταν ο ένας τον άλλον είτε για να συμπληρώσουν, είτε για να βάλουν μια άλλη παράμετρο σε σχέση με ό,τι είχε μόλις ειπωθεί.
Πότε και πώς ξεκινήσατε ως VASKOS;
Κώστας Τζημούλης: Ξεκινήσαμε λόγω της κοινής μας ανάγκης να δουλέψουμε μαζί για να μοιραστούμε τη δημιουργικότητά μας και στην πάροδο των χρόνων αυτή η ανάγκη έγινε πιο συνειδητή. Ξεκινήσαμε γιατί περνάμε καλά όταν συν-δημιουργούμε και η χαρά αυτή εμπεριέχει και την έννοια του παιχνιδιού αλλά και του πολιτικού, υπό την έννοια της συνύπαρξης στη δημιουργία.
Βασίλης Νούλας: Ήταν καλοκαίρι και κάναμε ελεύθερο κάμπινγκ στην Τήλο και συγκεκριμένα στην παραλία Ερίστου, που ένα τμήμα της είναι και γυμνιστών. Εκεί, μέσα στη θερινή ραστώνη ξεκινήσαμε να ζωγραφίζουμε παρέα σε ένα μπλοκάκι που είχαμε, να φωτογραφίζουμε ο ένας τον άλλον, να τραβάμε κάποια μικρά βίντεο μαζί. Μέσα από το αργόσυρτο ελληνικό καλοκαίρι, έγινε πιο απτό το μοίρασμα στη δημιουργία.
Κώστας: Αυτό ήταν καλοκαίρι του 2015. Το καλοκαίρι του 2014, είχαμε ήδη ξεκινήσει να φωτογραφιζόμαστε μαζί στα σπίτια μας και τότε σου ήρθε η πρόταση να συμμετάσχεις σε μια έκθεση αφιερωμένη στον Θάνο Βελλούδιο, που πραγματοποιήθηκε στις αρχές του 2015. Γι’ αυτήν την έκθεση δουλέψαμε μαζί και παρουσιάσαμε και μια performance εκεί.
Βασίλης: Λίνα, τότε άκυρα αυτά που σου είπα πριν (γέλια).
Κώστας: Όχι, απλώς αυτό που ανέφερες είναι ένα χρόνο μετά την πρώτη μας απόπειρα, κατά την οποία δεν είχαμε συνειδητοποιήσει καν ότι μπορεί να γίνει κάτι σταθερό και πιο συνειδητό.
Credits: Δημήτρης Τζαμτζής
Πάντως εξαρχής υπάρχει στη δουλειά σας το παιγνιώδες στοιχείο, το queer, το γυμνό σώμα. Πώς έχουν αυτά εξελιχθεί μέσα στα χρόνια;
Βασίλης: Αυτό που έχει μπει περισσότερο και έχει ωριμάσει είναι το eco queer, με την έννοια του γυμνού σώματος αλλά και του παιχνιδιού με στοιχεία της φύσης ως σχολιασμού της κατάστασης της κλιματικής κρίσης που όλοι βιώνουμε. Πέρα από αυτό, διεκδικούμε μια κληρονομιά του μοντερνισμού, κυρίως την αισθητική του dada, μέσα από τα κολάζ, μέσα από την πρόχειρη εγκόλπωση έτοιμων στοιχείων όπως το γυμνό, το παιχνίδι, την ελευθερία και την τόλμη που χαρακτήριζαν το κίνημα του νταντά.
Κώστας: Με τον καιρό, έχουν προστεθεί και στοιχεία που είναι πέρα από την φροντίδα για τον εαυτό. Το ίδιο το project φαίνεται να είναι πολύ αυτοαναφορικό γιατί είμαστε εμείς που φωτογραφίζουμε εμάς, αλλά στην πραγματικότητα ανοίγουμε και σε άλλα πράγματα. Για παράδειγμα, έχουμε κάνει έκδοση με αφορμή τη δολοφονία τ@ Ζακ/Zackie. Στρέφουμε το βλέμμα και προς τα έξω κοιτάζοντας αυτά που μας αφορούν. Όλο αυτό έχει να κάνει και με τη φροντίδα. Υπάρχει, βέβαια, τώρα αυτό το trend στην τέχνη και ο ίδιος ο όρος «φροντίδα» είναι –κατά μια έννοια– χρησιμοποιημένος πολύ και παρεξηγημένος, αλλά εκεί θα μας τοποθετούσα.
Παρακολουθώντας τη δουλειά σας, δεν νιώθω ότι ξεκινάει και τελειώνει στην απεικόνιση των εαυτών σας αλλά σαν να είναι τα σώματά σας εργαλεία για να σχολιαστούν πράγματα που σας αφορούν
Βασίλης: Ναι, ισχύει αυτό. Άλλωστε, τα σώματά μας είναι σαν μια πρόχειρη, πρώτη ύλη· τα ζωγραφίζουμε, τα αντιμετωπίζουμε γλυπτικά, τα χρησιμοποιούμε ως στοιχεία του κολάζ. Μέσω, λοιπόν, των σωμάτων μας συνομιλούμε με διάφορα πράγματα όπως με την παράδοση και τη φύση. Συμφωνώ με τον Κώστα όσον αφορά τη φροντίδα. Ασχέτως του πόσο πολύ έχει χρησιμοποιηθεί, είναι μια πολύ ωραία έννοια αυτό το μέλημα για όσα συμβαίνουν. Για παράδειγμα, αυτή την περίοδο συμμετέχουμε στην έκθεση Shinrin-yoku 森林浴 Forest bathing στον Βοτανικό Κήπο Ι. & Α. Ν. Διομήδους και στο έργο μας υπάρχει η πολιτική διάσταση χάρη στο hydroqueer στοιχείο.
Credits: Ευτυχία Βλάχου
Θα επανέλθω, Κώστα, σε κάτι που είπες πριν λίγο, δηλαδή ότι η φροντίδα έχει γίνει τρεντ στην τέχνη, αλλά και γενικότερα. Πώς μπορούμε να μιλάμε για πράγματα που μας αφορούν χωρίς να τα εργαλειοποιούμε;
Κώστας: Δεν ξέρω αν είναι κακή η εργαλειοποίηση αν εξυπηρετεί τον σκοπό του να επικοινωνήσουμε κάποια πράγματα. Θέλουμε να υπάρχει μια ορατότητα, ειδικά για θέματα που δεν λέγονται ή δεν λέγονται από πολλούς. Το θέμα είναι να είσαι καλά με αυτό που κάνεις και να το κάνεις σωστά, δηλαδή ότι δεν το προδίδεις, ότι κρατάς τις βασικές αξίες με αυτό που συνδιαλέγεσαι.
Βασίλης: Θεωρώ ότι είναι μια παγίδα αυτή η σκέψη στην οποία πέφτουμε όλοι. Για παράδειγμα, πεθαίνει ένας καλλιτέχνης και μπορεί να σκεφτούμε ότι αν κάνουμε σχετικό ποστ είναι σαν να καπηλευόμαστε τη στιγμή του θανάτου του για να πάρουμε μερικά like. Αν όμως εσένα σου άρεσε η Ανούκ Εμέ, σε έχει επηρεάσει κάπως στη ζωή σου και κάτι θες να πεις γι’ αυτό, δεν πειράζει. Έχουμε μια τάση να τα ενοχοποιούμε όλα και να τα παραπονηρεύουμε. Αν υπάρχει αθωότητα και αυθορμητισμός σε αυτό που θες να πεις και να κάνεις, τότε οφείλεις να το κάνεις γιατί αν φιμώνεις τον εαυτό σου μην τυχόν παρεξηγηθείς ότι εκμεταλλεύεσαι την επικαιρότητα, τίποτα καλό δεν θα βγει από την αυτολογοκρισία σου.
Κώστας: Άλλωστε, αυτό που είπα πριν αφορούσε μεγαλύτερες κλίμακες, δηλαδή επιχορηγήσεις που δίνονται από την Ευρωπαϊκή Ένωση σε projects που αφορούν κοινωνικά θέματα ή πώς το κοινωνικά ευαισθητοποιημένο λεξιλόγιο χρησιμοποιείται στα Πανεπιστήμια· οι μεγάλοι θεσμοί και τα ιδρύματα εργαλειοποιούν.
Βασίλης: Αυτό το θέμα που συζητάμε είναι πολύ μεγάλο και έχει να κάνει και με την έννοια της στράτευσης, η οποία μπορεί να λειτουργήσει κάπως επιφανειακά ενώ παράλληλα υπάρχει η συζήτηση κατά πόσο αλλοιώνεται ή όχι το έργο τέχνης όταν στρατεύεται. Υπάρχει όμως πάντα το πνεύμα της εποχής, μια περιρρέουσα ατμόσφαιρα που αν φέρνει τώρα στο προσκήνιο θέματα δικαιωμάτων κι εσύ ασχολείσαι με αυτά τα θέματα, τότε απλώς αυτό που συμβαίνει είναι ότι ακούς την εποχή σου. Αυτό είναι κάτι που δεν θα ενοχοποιούσα, γιατί όταν είσαι καλλιτέχνης η εποχή σου είναι το υλικό σου. Προσωπικά, πιστεύω ότι στην τέχνη έχει μεγαλύτερη σημασία το πώς λες κάτι παρά το τι λες. Όλοι μπορούμε να μιλήσουμε για το queer, το θέμα είναι πώς θα επιλέξεις να το κάνεις, πόσο συγκλονιστικός ή όχι θα είναι ο τρόπος σου.
Κώστας: Τελικά, όμως, βλέπεις ότι πολλές φορές μετράει τι θα πεις και όχι το πώς.
Βασίλης: Κι αυτό είναι πρόβλημα. Μπορεί να μιλήσεις για τη gay ορατότητα τόσο συντηρητικά και mainstream που, για εμένα, είναι χειρότερο.
Credits: Μαρία Τούλτσα
Η οικειότητα που έχετε αναπτύξει μεταξύ σας ως εικαστικό δίδυμο συμβάλλει στην αθωότητα και στον αυθορμητισμό μέσα στα οποία οφείλουν να «γεννιούνται» νέα πράγματα; Από αυτή την οπτική, η οικειότητα μπορεί να είναι πολιτική πράξη;
Κώστας: Αυτό που λέμε ως statement του VASKOS είναι ότι προτείνουμε το καλλιτεχνικό ντουέτο ως μια μορφή συνύπαρξης, ως ένα μοντέλο δημιουργίας.
Βασίλης: Έχει μια πολιτική διάσταση γιατί ισχύει αυτό που λέγεται ότι το προσωπικό είναι και πολιτικό. Πράγματι, μέσα από τη διπλή υπόσταση και από την οικειότητα που απορρέει από αυτό διασώζονται διάφορες ποιότητες. Για παράδειγμα, το παιχνίδι και η αθωότητα, θεωρώ ότι είναι πιο εύκολα στη διπλή υπόσταση γιατί εκεί υπάρχει ένα σύστημα ανατροφοδότησής τους πολύ πιο ισχυρό από αυτό που υπάρχει όταν λειτουργείς μόνος σου. Επίσης, μέσα στο ντουέτο παραιτείσαι από την υπογραφή του ενός και δεν ξέρουμε, τελικά, ποιος έχει κάνει τι και ούτε έχει σημασία.
Στις 6 Ιουλίου θα παρουσιάσετε μια performance στο Velvet Gardens Festival, που οργανώνει ένα άλλο καλλιτεχνικό δίδυμο, ο Άρης και ο Λάκης Ιωνάς. Τι θα κάνετε εκεί;
Βασίλης: Το φετινό φεστιβάλ έχει θέμα την Παλαιστίνη. Εμείς θα ασχοληθούμε με την επεξεργασία ενός υλικού που φτιάξαμε στην Ινδία, σε ένα ταξίδι που κάναμε τον χειμώνα που μας πέρασε. Μια από τις μεγάλες θεματικές που τρέχουμε το τελευταίο χρονικό διάστημα είναι η σχέση μας με την Ανατολή, με τον οριενταλισμό κατά κάποιο τρόπο.
Κώστας: Αυτή η θεματική περιλαμβάνει πολλές πτυχές, ακόμη και το δυτικό ανδρικό βλέμμα προς το γυναικείο σώμα.
Βασίλης: Για παράδειγμα, έχουμε κάνει μια σειρά έργων που σχολιάζει το πώς εμφανίζονται οι οδαλίσκες μέσα στη δυτική ζωγραφική παράδοση, όπου ο λευκός άνδρας αποτυπώνει το γυναίκειο σώμα της ανατολίτισσας με έναν συγκεκριμένο τρόπο, που και μας αρέσει αλλά και μπορούμε πια να το κρίνουμε. Υπάρχει εδώ λοιπόν το δίπολο και της απόλαυσης αλλά και της ενοχής.
Kώστας: Και με αφετηρία την αποικιοκρατική οπτική της δυτικής τέχνης προς την Ανατολή, αναρωτιόμαστε τι σημαίνει γενικότερα ως καλλιτεχνική πρακτική να χρησιμοποιώ έναν άνθρωπο για να φτιάξω κάτι και να το υπογράψω εγώ ως μάστερ καλλιτέχνης. Η performance που θα παρουσιάσουμε στο Θερμίσι θα ακουμπήσει αυτό το κομμάτι και θα το προχωρήσει.
Αφού, λοιπόν, αναφέραμε την Παλαιστίνη ως κεντρική θεματική, να πούμε ότι συμμετείχατε στην παρέμβαση διαμαρτυρίας που έγινε στο ΕΜΣΤ μέσα Μαΐου
Βασίλης: Ναι, πέρα από αυτή τη δράση έγιναν και άλλες, όπως στο Μουσείο Μπενάκη Πειραιώς και στο Ηρώδειο, που καμαρώσαμε από μακριά. Ευτυχώς γίνονται κάποια πράγματα κι αυτό είναι ενθαρρυντικό. Ξεκίνησε αυτό όταν έγιναν στον χώρο μας, στο ΟΧΤΩ, κάποιες βραδιές για την Παλαιστίνη με μια ανάγνωση που οργανώσαμε μαζί με τη Δήμητρα Ιωάννου και το περιοδικό Μπροσούρα και μετά κάναμε άλλο ένα κάλεσμα ως ΟΧΤΩ για να συζητήσουμε τι άλλο μπορούμε να κάνουμε και από εκεί προέκυψε αυτή η δράση στο ΕΜΣΤ. Ξέρουμε ότι δεν μπορούμε πραγματικά να κάνουμε κάτι δραστικό μέσα στην ίδια την κατάσταση, αλλά θεωρούμε ότι είναι σημαντικό να μιλάς και να παίρνεις θέση.
Οι δράσεις αυτές έχουν προβληθεί όπως θα έπρεπε;
Βασίλης: Ξεκάθαρα όχι. Θεωρώ ότι ίσως στη Γερμανία και τη Γαλλία είναι ακόμα πιο δύσκολα τα πράγματα –τουλάχιστον απ’ αυτά που ακούω– αλλά σίγουρα ούτε εδώ γίνεται η συζήτηση όπως θα έπρεπε. Είναι αναμενόμενο από τη στιγμή που η επίσημη γραμμή είναι αναφανδόν υπέρ του Ισραήλ. Στον Τύπο ελάχιστα δημοσιεύματα υπήρξαν για αυτές τις δημόσιες παρεμβάσεις υπέρ της Παλαιστίνης. Επίσης, συντάχθηκε μια ανοιχτή επιστολή εργαζομένων στον πολιτισμό με δέκτες τον Πρωθυπουργό και την υπουργό Πολιτισμού και είναι φοβερό ότι φίλοι μας καλλιτέχνες, που θεωρούσαμε ότι θα είναι ευαισθητοποιημένοι, δεν την υπέγραψαν. Εγώ θεωρώ ότι το ζήτημα της Παλαιστίνης είναι τρομερά σημαντικό, είναι από εκείνα τα θέματα που σε καλούν να πάρεις θέση, χωρίς σκιές. Αυτό είναι το μεγάλο διακύβευμα της εποχής μας.
Info: Οι VASKOS συμμετέχουν με έργο τους στην έκθεση “Shinrin-yoku 森林浴 Forest bathing” που είναι επισκέψιμη με δωρεάν είσοδο στον Βοτανικό Κήπο Ι. & Α. Ν. Διομήδους μέχρι τις 20 Σεπτεμβρίου. Στις 6 Ιουλίου θα παρουσιάσουν performance στο πλαίσιο του φεστιβάλ Velvet Gardens 2024|East Beat, στη Θερμισία Αργολίδας.