Αναζήτηση φαγητού, έκκληση για χρήματα, ύπνος στον δρόμο και κάμερα στο χέρι. Οι youtubers που «ζουν σαν άστεγοι για 24 ώρες» ευτελίζουν μια τραγική πραγματικότητα για τα views.
Ένα πέρασμα από το Youtube αρκεί για να βομβαρδιστούμε με αμέτρητα βιντεάκια, όπου Έλληνες και ξένοι Youtubers υποβάλουν τον εαυτό τους σε ακραίες δοκιμασίες. Αυθεντία στο αντικείμενο ήταν και παραμένει ο Mr. Beast, ο 26χρονος Αμερικανός «βασιλιάς του Youtube» που τακτικά μοιράζεται με τους 318 εκατομμύρια συνδρομητές του ακραία challenges, όπως όταν έμεινε για 50 ώρες θαμμένος κάτω από τη γη.
Στο ίδιο μήκος κύματος κινούνται και οι δικοί μας, εγχώριοι δημιουργοί περιεχομένου, προσαρμόζοντας τα δημοφιλή challenges στο δικό τους ύφος, με μια συγκεκριμένη κατηγορία βίντεο που επιλέγουν πολλοί, όμως, να προβληματίζει.
Παρακαλώ ταΐστε τον Youtuber
«Άστεγος στην πιο πλούσια πόλη του κόσμου», «Άστεγος στην Βενετία», «Άστεγος στην πιο επικίνδυνη πόλη της Ελλάδας» γράφουν οι τίτλοι και στις εικόνες του thumbnail βλέπουμε τους ίδιους επιτηδευμένα στεναχωρημένους να κρατούν πλακάτ με γραμμένη την λέξη «ΠΕΙΝΑΩ». Chris Kogias, Giannelis, Hacky, ItsOnlySkillz και άλλοι βρίσκονται πίσω τα δημοφιλή βίντεο που συγκεντρώνουν κατά μέσο όρο εκατοντάδες χιλιάδες προβολές.
Το βίντεο ξεκινάει συνήθως με τον Youtuber να ενημερώνει το κοινό του ότι θα περάσει μια ολόκληρη μέρα χωρίς χρήματα, ενώ το φαγητό και ο ύπνος του θα εξασφαλιστούν χάρη στην «καλοσύνη των ξένων»/περαστικών. Τον βλέπουμε να ζητάει χρήματα από αγνώστους, με εκείνους κάποιες φορές να ανταποκρίνονται θετικά και άλλες να δυσανασχετούν, κάτι το οποίο δεν προκαλεί εντύπωση αφού ο δημιουργός εκείνη την ώρα ζητιανεύει κρατώντας μια ακριβή κάμερα μπροστά στο πρόσωπό τους (τους πήρε άδεια για να τους βιντεοσκοπήσει άραγε;).
Παράλληλα, βλέπουμε τον creator να μπαίνει σε καταστήματα και να ζητάει δωρεάν τρόφιμα από τους πωλητές, ενώ όταν αυτοί δεν προθυμοποιούνται να τα προσφέρουν, ο Youtuber σχολιάζει το πόσο αγενές ήταν το προσωπικό που δεν ανταποκρίθηκε το παράξενο αίτημά του.
Σε περίπτωση που το φαγητό εξασφαλιστεί, επόμενος στόχος γίνεται η αναζήτηση ασφαλούς σημείου για τον βραδινό ύπνο, διαδικασία η οποία κάποιες φορές συνοδεύεται από κλισέ και στερεότυπα για ορισμένες περιοχές της Αθήνας («η Ομόνοια είναι γκέτο») που το μόνο που κάνουν είναι να επιβαρύνουν μια ήδη επιβαρυμένη κατάσταση.
Ευαισθητοποίηση ή εξευτελισμός;
«Συγχαρητήρια για το μάθημα ανθρωπιάς που μας δίνεις» διαβάζω στα σχόλια από κάτω. Οι θεατές επικροτούν την δημιουργία τέτοιων βίντεο λέγοντας πως είναι αξιοθαύμαστο να βλέπουμε influencers να χρησιμοποιούν το βήμα τους για να αναδείξουν την σκληρή πραγματικότητα ενός τόσο σοβαρού κοινωνικού ζητήματος, όπως η αστεγία. Είναι όμως όλα τόσο ρόδινα;
Το αν κάτι ευτελίζει μια τραγική κατάσταση ή αν αποσκοπεί στην ενημέρωση και την ευαισθητοποίηση δεν είναι κάτι που μπορεί να απαντηθεί με ευκολία, και ακριβώς πάνω σε αυτό πατούν όσοι το προσφέρουν σαν περιεχόμενο. Εδώ και χρόνια βλέπουμε δημοσιογράφους και παρουσιαστές να πατούν κυριολεκτικά επί πτωμάτων «στο όνομα της ενημέρωσης», με μοναδικό στόχο τα νούμερα τηλεθέασης (και το ξέπλυμα, βεβαίως βεβαίως).
Το Youtube δεν διαφέρει σε αυτό από την τηλεόραση, αφού και στην δημοφιλή πλατφόρμα οι προβολές φέρνουν τα χρήματα και ο διαβόητος αλγόριθμος, το σύστημα τεχνητής νοημοσύνης που καθορίζεται από -και καθορίζει- το τι βλέπει η πλειοψηφία, στηρίζει το ακραίο περιεχόμενο που κάνει τον θεατή να «μην μπορεί να κοιτάξει αλλού».
Η αστεγία, όμως, δεν είναι ακόμα ένα challenge. Αυτή την στιγμή εκτιμάται ότι οι άστεγοι στην Αθήνα είναι κατά προσέγγιση 20.000, με κάποιους ειδικούς να λένε πως το νούμερο είναι στην πραγματικότητα πολύ μεγαλύτερο. Επίσημη καταγραφή δεν έχει πραγματοποιηθεί. Έχει ενδιαφέρον πως αν κάποιος/α επιθυμεί να αναζητήσει στατιστικά για την αστεγία στο διαδίκτυο, θα οδηγηθεί σε μια κυβερνητική σελίδα που δεν δουλεύει. Αυτή, ενδεχομένως, να είναι μια ξεκάθαρη απόδειξη του πώς το κράτος αντιμετωπίζει τους αστέγους.
Πρόκειται για ανθρώπους που ζουν χωρίς στέγη, νερό, ρεύμα, ιδιωτικότητα, ενώ παράλληλα αντιμετωπίζονται με περιφρόνηση από τους συμπολίτες τους και ακόμα χειρότερα «γίνονται περιεχόμενο». Τα τελευταία χρόνια, όλο και συχνότερα, βλέπουμε προνομιούχα άτομα να αντιμετωπίζουν την πραγματικότητα των λιγότερο προνομιούχων ατόμων σαν κάτι που θα βοηθήσει την εικόνα των πρώτων.
Είναι η φτώχεια… aesthetics;
Η δισεκατομμυριούχος Kim Kardashian πριν μερικά χρόνια φωτογραφήθηκε με τον τότε σύζυγό της και εκατομμυριούχο, Kanye West, σε ένα απλό, μικρό σπίτι, όπως αυτά στα οποία ζει μια οικογένεια μικρομεσαίας τάξης. Το σπίτι της φωτογραφίας δεν είχε καμία σχέση με το πραγματικό σπίτι του ζευγαριού που έχει γνωστοποιηθεί ότι κοστίζει 60 εκατομμύρια δολάρια. Η δημοσίευση προκάλεσε δικαιολογημένα κατακραυγή.
Την ίδια ώρα ο Elon Musk, ο πλουσιότερος άνθρωπος στον κόσμο, λέγεται πως ζει σε ένα σπίτι 35 τετραγωνικών και αξίας 50 χιλιάδων δολαρίων, με πολλούς/ές να τον εκθειάζουν για την ταπεινότητά του. Τι σημασία έχει όμως το να επιλέγεις να ζεις με τα απολύτως απαραίτητα, όταν ξέρεις ότι με την πρώτη δυσκολία που θα αντιμετωπίσεις, θα χρησιμοποιήσεις μερικά από τα δισεκατομμύρια που έχεις στην άκρη για να ξαναπατήσεις στα πόδια σου; Πώς μπορούμε καν να συγκρίνουμε την αστεγία από ανάγκη με την αστεγία από επιλογή και ακόμα χειρότερα από ανάγκη για περιεχόμενο;
Αυτό που δεν καταλαβαίνουν πολλά άτομα είναι ότι για τον/ην άστεγο/η το να κοιμηθεί για μια μέρα στον δρόμο δεν είναι το μεγαλύτερό του/της πρόβλημα. Η αβεβαιότητα για την μέρα που ξημερώνει, η απουσία οικογενειακής στήριξης, οι εθισμοί, οι ασθένειες και φυσικά η απουσία ουσιώδους κρατικής μέριμνας αποτελούν τον πραγματικό «γολγοθά» για εκείνους/ες.
Επομένως, όχι, το να περάσει κανείς ένα βράδυ στον δρόμο προσπαθώντας να διεκπεραιώσει μια δοκιμασία από την οποία θα βγει χρηματικά κερδισμένος, δεν τον βάζει στην θέση εκείνων για τους οποίους η απουσία στέγης και βασικών αγαθών είναι ολόκληρη η ζωή τους.
Τα έσοδα ενός μόνο τέτοιου βίντεο-challenge στην Ελλάδα κυμαίνονται από εκατοντάδες έως χιλιάδες ευρώ. Ας ελπίσουμε ότι οι Youtubers δίνουν μέρος των χρημάτων τους για να προσφέρουν φαγητό, φάρμακα και ουσιαστική βοήθεια στους αστέγους. Ιδανικά, με κλειστή την κάμερα τους.