Έχεις σκεφτεί γιατί ζούμε όπως ζούμε, εγκλωβισμένοι στο διαδίκτυο, ανάμεσα σε like και post; Οι Yovel μάς φέρνουν αντιμέτωπους με τον εγκλωβισμό μας στην ψηφιακή κοινωνία.
Ο Μονοδιάστατος Άνθρωπος του Μαρκούζε, που έχει χάσει την ελευθερία του, την ατομικότητα και την ικανότητά του να σκέφτεται κριτικά, μου ήρθε στο νου ενόσω έβλεπα το νέο βίντεο των Yovel για τη δυστοπία του μηδενικού ελεύθερου προσωπικού χρόνου και της πλήρους απορρόφησης μπροστά από τις οθόνες, για τη ζωή μας στην ψηφιακή κοινωνία.
Η θεωρία του Γερμανού στοχαστή για τον ρόλο της μαζικής κουλτούρας στη σταθεροποίηση του καπιταλισμού και στην ενσωμάτωση των ατόμων στο κυρίαρχο σύστημα παραγωγής ζωντανεύει μέσα από βίντεο της αθηναϊκής black metal μπάντας, με τη συμμετοχή των ηθοποιών Νίκου Πουρσανίδη, Ειρήνης Μακρή και φυσικά της δημιουργού Αντριάνας Αντρέοβιτς.
Η ιδέα της ηθοποιού Αντριάνα Αντρέοβιτς για «την οικονομία της προσοχής» μας, το πιο πολύτιμο εμπόρευμα στη νέα εποχή των social media γεννήθηκε μέσα από το ερώτημα «γιατί ζούμε έτσι». Ζούμε τσατάροντας στα σόσιαλ, αυτοφωτογραφιζόμενοι στο Instagram και ανεβάζοντας βίντεο του εαυτού μας στο Tik Tok, στο πλαίσιο μιας κούρσας δημοφιλίας.
Ζούμε για τη διαδικτυακή μας φήμη και χάνουμε τη ζωή μας. «Ξένοι στον εαυτό μας, ξένοι στα κελιά μας» φράση δανεική (και μεταφρασμένη) από τους στίχους των Yovel. Ζούμε για να δουλεύουμε, ζούμε για να σκρολάρουμε, εκχωρώντας την προσοχή μας και τον εαυτό μας στους αλγορίθμους, με αποτέλεσμα να καταλήγουμε δούλοι της ύλης και της εικόνας, χωρίς προσωπικό χρόνο.

Το θέαμα μας παρασύρει σε ένα δικό του κόσμο, καθώς έχει διεισδύσει σε όλα τα πεδία της καθημερινής ζωής, με στόχο να αποκοιμίζει μάζες και να αφυπνίζει τα ηδονοβλεπτικά ένστικτα του ατόμου, όπως γράφει ο Γάλλος θεωρητικός και καταστασιακός Guy Debord στην Κοινωνία του Θεάματος.
Μια αυτοφαγική κοινωνία
Τη δεύτερη φορά που παρακολούθησα το βαθύ κοινωνικό και πολιτικό μουσικό βίντεο για να ανιχνεύσω κι άλλες σημασίες του ζωντάνεψε για κάποιο λόγο, μπροστά μου, Η αυτοφαγική κοινωνία του Anselm Jappe. Ο Γερμανός φιλόσοφος μιλά για τη φετιχιστική κοινωνία όπου οι άνθρωποι ελέγχονται από τα εμπορεύματα και όχι το αντίστροφο.
Σύμφωνα με τη θεωρία του Jappe, η ιστορική ανάπτυξη του καπιταλισμού παρουσιάζει παραλληλίες με την ανάπτυξη του ναρκισσισμού, ακόμη κι αν αυτές δεν είναι ευθύγραμμες. Για να φωτιστεί ωστόσο μια τέτοια αναστοχαστική σκέψη, είναι απαραίτητη η τέχνη που παράγει πολιτικό στοχασμό.
“Scroll. Post. Like. Die“
Η φράση σαν μότο επαναλαμβάνεται κάμποσες φορές μέσα στο βίντεο των Yovel για να καταδείξει πώς υποδουλωνόμαστε κάθε ημέρα, ολοένα και πιο πολύ, στους αλγόριθμους, καθώς τα συναισθήματά μας βρίσκονται σε πλήρη εξάρτηση από το σκρολάρισμα στο κινητό. Έχουμε διαμορφωθεί -και ιδίως οι νεότεροι- μέσα σε ένα περιβάλλον, όπου αρκεί ένα κουμπί για να κάνουμε match σε κάποια πλατφόρμα γνωριμιών και να καταναλώσουμε σώματα.
Η εικονική πραγματικότητα είναι μέρος της πραγματικότητάς τους και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης είναι μέρος του κόσμου τους. Παράλληλα τα προσωπικά μας δεδομένα δεν είναι πια καθόλου προσωπικά. Τα έχουμε εκχωρήσει σε τόσους φορείς, δίκτυα και πλατφόρμες. Όπως έχουμε εκχωρήσει ολόκληρα κομμάτια του εαυτού μας στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Τα μέρη που συχνάζουμε, οι παρέες που συναντάμε, όσα καταλανώνουμε βρίσκονται online.
Ο αλγόριθμος γνωρίζει το ψυχικό μας στάτους και το εκμεταλλεύεται. Μας πουλά αδιάκοπα προϊόντα και εμάς μας ξενίζει η παραβίαση της ιδιωτικότητας μας. Γιατί; Δεν κοιτάζουμε κι εμείς ακούραστα από τη διαδικτυακή κλειδαρότρυπα συλλέγοντας στοιχεία για τους Άλλους; Και ξέρουμε καλά πως όταν παρακολουθούμε ξένες ζωές –χωρίς να συνδιαλλασσόμαστε μαζί τους– υποβιβάζουμε τους Άλλους σε θέση «αντικειμένου» με την ψυχαναλυτική έννοια του όρου.
Επίσης, γνωρίζουμε πώς η ψηφιακή ηδονοβλεψία τροφοδοτείται από την ψηφιακή επιδειξιμανία και αντίστροφα. Και έχουμε βιώσει σχεδόν όλοι στο πετσί μας πώς ο εθισμός στην εικόνα μεταβάλλει την αυτοαντίληψή μας και τις ταυτότητες μας.
Είναι αναπόδραστο, συνεπώς, να μας κατακλύσει ένα αίσθημα ματαιότητας. Τα άρθρα στα περιοδικά ψυχικής υγείας μιλούν τα τελευταία χρόνια για έναν «νεο-ναρκισσισμό» που συνομιλεί με τη «selfie παθολογία». Έχουμε παγιδευτεί σε ένα εμμονικό κυνήγι της ευτυχίας. Τι κρύβεται πίσω από αυτό; Το πεδίο της κατανάλωσης έχει επεκταθεί και στον εσωτερικό μας κόσμο και έχετε μετατρέψει ακόμα και τα συναισθήματα μας σε κοινά εμπορεύματα, σκέψη δανεική των Edgar Cabanas και Eva Illouz που υπέγραψαν την Ευτυχιοκρατία.
Κι εμείς μοιάζουμε με υπηρέτες της ψυχαναγκαστικής αναζήτησής μιας επιβεβλημένης ευτυχίας που μας ωθεί στην κατανάλωση αγαθών και ανθρώπων μήπως και τη συναντήσουμε. Η δυστυχία μας είναι πως παραμένουμε στον πυρήνα μας «αναλογικοί άνθρωποι» που παλεύουν να διαχειριστούν τις απαιτήσεις ενός ψηφιοποιημένου κόσμου μέσα σε ένα νεοφιλελεύθερο τοπίο.
Έχουμε νιώσει ήδη στο πετσί μας πως η τεχνολογική πρόοδος έχει αναδείξει κυρίως τις ψευδείς όψεις της πληθωριστικής ελευθερίας. Το κοινωνικό περιβάλλον γίνεται πιο ανθρωποφαγικό και εμείς όλο και πιο πειθήνιοι και απαθείς, έρμαια του Scroll. Post. Like. Θέλουμε να ζήσουμε έτσι; Θέλουμε να πεθάνουμε εγκλωβισμένοι στις ψηφιακές μας ζωές αναζητώντας τη χαρά στην κατανάλωση και στους αλγορίθμους;
«Βλέπεις ακόμα τη ζωή που θα μπορούσες να ζήσεις»; Η ερώτηση που θέτει η αθηναϊκή black metal μπάντα Yovel και η Αντριάνα Αντρέοβιτς στο βαθιά πολιτικό και κοινωνικό βίντεο μάς αφορά όλους/-ες. Γιατί όλοι είμαστε μέρος του πολιτισμού του hashtag. Ευτυχώς υπάρχει και αυτή η τέχνη για να αρθρώσει έναν λόγο ενάντια στο αυτοφαγικό πρόσωπο της καπιταλιστικής κοινωνίας.