Η μετα-αλήθεια (post-truth) είχε ανακηρυχτεί ως λέξη της χρονιάς το 2016 από το λεξικό Oxford. Αιτίες αυτού του γεγονότος αποτέλεσαν το Brexit και η πρώτη εκλογή του Donald Trump που εκτόξευσαν τις αναζητήσεις του εν λόγω λήμματος κατά 2.000% σε σχέση με το 2015.

Τα αναρίθμητα fake news που είχαν ως στόχο τη χειραγώγηση των εκάστοτε εκλογικών σωμάτων, λειτούργησαν καταλυτικά ώστε να θολώσουν για εκατομμύρια ανθρώπους τα όρια της αλήθειας και εν τέλει να επιβληθεί μία νέα υποκειμενική αλήθεια, αυτή που εξυπηρετούσε τους δημιουργούς αυτών των μηνυμάτων.

Τι είναι μετα-αλήθεια και γιατί είναι πρόβλημα

Πρόκειται για έναν όρο που περιγράφει μία κατάσταση κατά την οποία τα δεδομένα και η κεκτημένη γνώση χάνουν την ερμηνευτική αξία τους ως εργαλεία κατανόησης της πραγματικότητας και του κόσμου μας και υποκαθίστανται από τις προσωπικές αντιλήψεις και την κυριαρχία των συναισθημάτων. Αν και ως όρος έκανε την εμφάνισή του κατά το δεύτερο μισό του 20ου αιώνα, περιγράφει με εξαιρετική ακρίβεια τις επιδράσεις που έχουν τα social media.

Η μετα-αλήθεια δεν είναι μονάχα ένα δομικό πρόβλημα για τις κοινωνίες, καθώς θέτει υπό αμφισβήτηση τους ειδικούς και τους πυλώνες της γνώσης πάνω στους οποίους έχει βασιστεί η ανάπτυξή της. Σταδιακά οδηγεί σε ακραία πόλωση με συνέπεια να δημιουργούνται εχθρικές συνθήκες και αρνητικά συναισθήματα ανάμεσα στους πολίτες. Κατά μία έννοια δημιουργείται ένα κλίμα εμφυλίου πολέμου. Πρόκειται, λοιπόν, τόσο για το τέλος της εγκυρότητας της γνώσης όσο και της πολιτικής των συναινέσεων.

Χαμένοι είναι οι πολλοί και οι ίδιες οι Δημοκρατίες. Η μετα-αλήθεια εξυπηρετεί κάποιες εξαιρετικά κλειστές και αμφιλεγόμενες ελίτ που καταφέρνουν να επιβάλλονται και να χειραγωγούν τόσο τη δημόσια σφαίρα, όσο και τους ίδιους τους θεσμούς, αυξάνοντας τη συγκέντρωση ισχύος που κατέχουν.

To fact-checking και το τέλος του

Το fact-checking είναι η διαδικασία ελέγχου εγκυρότητας μίας πληροφορίας. Για τα διεθνή πρακτορεία ειδήσεων και τα ΜΜΕ αποτελεί κοινή πρακτική, ενώ τα τελευταία χρόνια υιοθετήθηκε και από αρκετές πλατφόρμες κοινωνικής δικτύωσης. Ο λόγος είναι πως τα social media αποτελούν δυναμικά περιβάλλοντα, στα οποία οι χρήστες λειτουργούν ως παραγωγοί, αλλά και ως καταναλωτές περιεχομένου. Αυτό από μόνο του δημιουργεί δύο βασικά προβλήματα σχετικά με την εγκυρότητα των όσων διακινούνται εντός των μέσων κοινωνικής δικτύωσης.

Το πρώτο είναι ο βαθμός της ακραίας υποκειμενικότητας μίας ανάρτησης. Οι χρήστες, δρώντας ως «δημιουργοί περιεχομένου», αφηγούνται καταστάσεις όπως οι ίδιοι τις βίωσαν, ξεσπούν, γκρινιάζουν και γενικά τις περισσότερες φορές επενδύουν συναισθηματικά κατά τη διαδικασία δημιουργίας μίας ανάρτησης, χωρίς να σκέφτονται αν αυτή εξυπηρετεί τα κριτήρια της αλήθειας. Με απλά λόγια, εκφράζονται όπως νιώθουν τη δεδομένη στιγμή.

Το δεύτερο είναι πως δεν δεσμεύονται από κάποια επαγγελματική ηθική, όπως οι δημοσιογράφοι. Αυτό σημαίνει πως δεν έχουν καμία υποχρέωση να αναμεταδίδουν γεγονότα, και όχι σχόλια. Έτσι, δεν επιδιώκεται η αναμετάδοση γεγονότων που συνιστούν ειδήσεις, αλλά η εκπλήρωση άλλων στόχων όπως ο εντυπωσιασμός, η άσκηση κριτικής, η πολιτική έκφραση, ο αθλητικός σχολιασμός, το φλερτ, οι νέες γνωριμίες, η προσωπική προβολή και η απλή επικοινωνία με άλλα άτομα.

Τα δύο παραπάνω στοιχεία μάς κάνουν ξεκάθαρο πως ό,τι γράφεται στα social media είναι αρκετά πιθανό να μην ισχύει για πολλούς λόγους. Ωστόσο, μέσα από αυτά οι άνθρωποι διαμορφώνουν στάσεις απέναντι σε πρόσωπα, γεγονότα, καταστάσεις και προϊόντα. Τα social media, λοιπόν, είναι πανίσχυρα εργαλεία κινητοποίησης, ειδικά αν σκεφτούμε τα δεδομένα που συλλέγουν. Μέσα από αυτά, πολλά brands βγάζουν χρήματα, ενώ κόμματα και υποψήφιοι έχουν χάσει την ευκαιρία εκλογής τους.

Η ραγδαία αύξηση των fake news, αλλά και οι ρυθμίσεις των κρατών για τη συνέχιση της λειτουργίας τους οδήγησαν στην ανάγκη εγκαθίδρυσης προγραμμάτων fact-checking.

Το fact-checking ως πρακτική δεν αποτελεί πανάκεια. Είναι αργό, απαιτεί μεγάλο όγκο εργατοωρών όταν διενεργείται αποκλειστικά από ανθρώπους, χρειάζεται πολλούς και εξειδικευμένους συνεργάτες που το καθιστούν ιδιαίτερα κοστοβόρο και έχουν υπάρξει περιπτώσεις λαθών. Παρά τα όποια προβλήματά του, θα πρέπει να αναγνωρίσουμε πως παρέχει αρκετά οφέλη, καθώς μέσω αυτού προκύπτουν αναλύσεις βασιζόμενες σε στοιχεία (hard data) που εξηγούν αν μία πληροφορία ή είδηση ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα ή όχι.

Ως πρακτική έχει δεχτεί αρκετή κριτική, τόσο λόγω ιδεολογικών αντιπαραθέσεων και του τρόπου που διενεργείται από διάφορους οργανισμούς, όσο και για το γεγονός πως πολλές φορές δεν υπάρχει απλή επισήμανση του περιεχομένου ως αναληθούς, αλλά αφαιρείται και έτσι περιορίζεται η ελευθερία λόγου.

Η Meta τον Ιανουάριο του 2025 αποφάσισε να τερματίσει σταδιακά το πρόγραμμα fact-checking και να το αντικαταστήσει από την πρακτική “community notes” στην οποία βασίζεται το X (πρώην Twitter), δηλαδή να αποφασίζουν οι ίδιοι οι χρήστες αν κάτι είναι έγκυρο ή όχι. Βέβαια, από το X αποχωρούν μαζικά χρήστες λόγω της ακροδεξιάς στροφής του, εδώ και αρκετό καιρό. Η εν λόγω απόφαση της Meta υποστηρίχθηκε δημοσίως από τον Mark Zuckerberg με δύο επιχειρήματα: α) τη βελτιστοποίηση της πλατφόρμας και β) την αύξηση της ελευθερίας του λόγου.

Στην πράξη, η Meta, αντί να βελτιώσει το μοναδικό εργαλείο που διέθετε απέναντι στη μετα-αλήθεια, αποφάσισε να παραδοθεί σε αυτή και να επιτρέπει ξανά τη ρητορική μίσους. Πρόκειται για μία κίνηση που δείχνει υποστήριξη στη νέα κυβέρνηση του Donald Trump και στο νέο μπλοκ των “broligarchs“.

Ο Elon Musk και οι “broligarchs

Ο όρος “broligarchs” χρησιμοποιείται για να περιγράψει τους δισεκατομμυριούχους ιδιοκτήτες εταιρειών υψηλής τεχνολογίας. Πρόκειται για έναν νεολογισμό που συνδυάζει τη πρακτική του ακραίου συγκεντρωτισμού πλούτου και ισχύος (oligarchy), αλλά και το γεγονός πως μιλάμε για μία πολύ κλειστή «λυκοσυμμαχία» αντρών (bros), που μοιράζονται άλλο ένα κοινό: τη λατρεία της αρρενωπότητας.

Πρόκειται για μία φουτουριστική δυστοπική απεικόνιση που έχει περιγράψει με διάφορους τρόπους αρκετά χρόνια πριν ο δημιουργός του cyberpunk genre, William Gibson, μέσα από τις υπερδιογκωμένες και πανίσχυρες τεχνολογικές εταιρείες που δεν υπόκεινται σε καμία κυβερνητική ρύθμιση, αλλά αντιθέτως συχνά οι ίδιες υποκαθιστούν τα κράτη και διαμορφώνουν τους κανόνες αυτών των εφιαλτικών κόσμων σε βάρος των μαζών.

Οι πολιτισμικές αναφορές του cyberpunk δεν εξαντλούνται μόνο σε αυτή τη νεοσύστατη ομάδα που έδωσε το παρών, κατά την ορκωμοσία του Donald Trump, αλλά και στον τρόπο με τον οποίο οδηγείται η ανάπτυξη της τεχνολογίας και η ίδια η αισθητική. Υπερνίκηση του θανάτου -για τους πλούσιους-, εμφυτεύματα, biohacking, uploading της συνείδησης και υπερτροφικά αρρενωπά και θηλυκά χαρακτηριστικά που ενισχύονται από πλήθος πλαστικών επεμβάσεων.

Κυρίαρχο ρόλο μέσα σε αυτή την ομάδα παίζει ο Elon Musk, ο πλουσιότερος άνθρωπος του κόσμου που είναι ένα υβρίδιο μίας σύγχρονης εκδοχής του Henry Ford και κάποιου ήρωα της Ayn Rand. Για την ιστορία, η στροφή του Elon Musk στον ναζισμό δεν είναι κάτι νέο για την αμερικανική κουλτούρα. Ο Henry Ford είχε υπάρξει ενθουσιώδης υποστηρικτής του Adolf Hitler, ενώ η Ayn Rand οραματιζόταν έναν κόσμο στον οποίο οι πλούσιοι θα είχαν κάθε ελευθερία από τους νόμους και θα βασίζονταν μονάχα στον αυτοπεριορισμό που τους προσέφερε η προσωπική τους ηθική.

@dailytelegraph

SpaceX boss Elon Musk “made an awkward gesture in a moment of enthusiasm” rather than a “Nazi salute” when he excitedly raised a hand during the Inauguration Day parade. Mr Musk retweeted the quote from the Anti Defamation League – a non government organisation which seeks to combat anti-Semitism – thanking them for their assessment of the situation. #musk #elon #elonmusk #salute #spacex

♬ original sound – The Daily Telegraph

Το “Sieg Heil“, με το οποίο επέλεξε ο Elon Musk να χαιρετήσει τους υποστηρικτές του στις 20 Ιανουαρίου 2025, δεν ήταν μονάχα μία κίνηση βγαλμένη από τα επικοινωνιακά τελετουργικά του φασισμού και ένα πονηρό κλείσιμο του ματιού στα ακροδεξιά κόμματα που υποστηρίζει, όπως το AfD, για τη σύνθεση μίας «Μαύρης Διεθνούς», αλλά και μία επίδειξη πως δεν υπάρχουν πλέον όρια για τους υπερπλούσιους.

Αυτό που πρέπει να μας ανησυχεί είναι πως η διεθνής κατακραυγή δεν ήταν σύσσωμη. Αντιθέτως, υπήρξαν πολλοί που προσπάθησαν να πείσουν πως αυτό που βλέπουμε και ερμηνεύουμε ως ναζιστικό χαιρετισμό ήταν κάτι άλλο: μία κίνηση ενός ατόμου με σύνδρομο Άσπεργκερ, ενός εσωστρεφούς ανθρώπου, ενός πανίσχυρου επιχειρηματία που είναι ιδιόρρυθμος, κλπ.

Αυτή η στιγμή είναι η απόδειξη πως πλέον το καθεστώς της μετα-αλήθειας είναι πιο ισχυρό από ποτέ και δεν αμφισβητεί μόνο τα δεδομένα στον ψηφιακό κόσμο, αλλά σταδιακά επιβάλλεται και στις ίδιες τις αισθήσεις μας.

Γνωμούλα;
+1
0
Έκλαψα
+1
0
Βαριέμαι
+1
1
Νευρίασα
+1
0
Αγαπώ
+1
0
Σοκαρίστηκα