Ο λογοτεχνικός κόσμος ήταν, από τα γεννοφάσκια του, και με όλα τα στερεότυπα που κατά καιρούς κουβαλάει, συμπεριληπτικός.
Είτε για χάρη της μυθιστορηματικότητας, είτε ως συνειδητή επιλογή από τους συγγραφείς, τα βιβλία έδωσαν χώρο και φωνή σε ανθρώπους που η κοινωνία τις περισσότερες φορές περιθωριοποιούσε, αδιαφορούσε ή αντιμετώπιζε με πρωτοφανή σκληρότητα. Στην παρακάτω λίστα θα δούμε κάποια βιβλία σύγχρονης λογοτεχνίας με πρωταγωνιστές που θέλουμε να συναντάμε συχνότερα στα λογοτεχνικά μας ταξίδια, να ακούμε τις φωνές τους και να διαβάζουμε τις ιστορίες τους.
Ο Παράδεισος της Mieko Kawakami
Ιαπωνία, αρχές της δεκαετίας του 1990, ένα νεαρό αγόρι πέφτει θύμα ακραίου bullying από ομάδα συμμαθητών του. Τον ταπεινώνουν και τον χτυπούν σε καθημερινή βάση λόγω μιας μικρής αναπηρίας του ματιού του. Μια μέρα, βρίσκει κάτω από το θρανίο του ένα γράμμα. Κάποιος άγνωστος του ζητάει να γίνουν φίλοι. Δεν είχε ποτέ κάποιον φίλο και φοβάται πως το γράμμα είναι μια ακόμα παγίδα των συμμαθητών του που θα τον οδηγήσει στην ταπείνωση. Ο Παράδεισος της Kawakami είναι ένα τρομερά σκληρό βιβλίο με τρυφερές στιγμές που διαδραματίζεται σε παρελθοντικούς χρόνους αλλά μιλάει στο τώρα, στο καθημερινό, το αναγκαίο. Ο πρωταγωνιστής της ιστορίας –και θύμα των κρετίνων της τάξης– ξεδιπλώνει τις σκέψεις και τους φόβους του, εκπροσωπώντας ένα κομμάτι του σχολικού περιβαλλοντος που έχει αρχίσει να γίνεται ορατό μόλις την τελευταία δεκαετία.
Η Ερωμένη της Ντόρας Ρωζέττη
Είναι το πρώτο λεσβιακό μυθιστόρημα της νεοελληνικής πεζογραφίας. Η Ερωμένη περιγράφει την θυελλώδη σχέση της Ντόρας, μιας φοιτήτριας χημείας, με την Λίζα, μια νεαρή αμφιφυλόφιλη μποέμισσα, το 1929. Ούτε τα κουτσομπολιά ούτε οι κοινωνικές επιταγές μπορούν να μπουν εμπόδιο στην ασυγκράτητη σχέση τους, μόνο οι εαυτές τους. Το βιβλίο είναι αυτοβιογραφικό. Η Ρωζέττη το έγραψε σε μορφή ημερολογίου, το έδωσε σε δύο φίλους της λογοτέχνες να το διαβάσουν και εκείνοι με τη σύμφωνη γνώμη της το δημοσίευσαν, συμπληρώνοντας το τέλος. Όπως μπορεί κανείς να φανταστεί, η έκδοση της Ερωμένης προξένησε σκάνδαλο για την εποχή, αλλά παραδόξως ο Ξενόπουλος στην συντηρητική Διάπλαση (των Παίδων) στήριξε τόσο τη συγγραφέα όσο και το βιβλίο. Αποτελεί μέχρι και σήμερα ένα εξαιρετικό δείγμα γραφής και μια από τις σημαντικότερες εγχώριες εκδόσεις.
Βασίλισσά μου του Jean-Baptiste Andrea
Ο προσφάτως βραβευμένος με Goncourt, Andrea, μας χάρισε πριν λίγα χρόνια ένα από τα πιο συγκλονιστικά βιβλία της σύγχρονης γαλλικής λογοτεχνίας, το Βασίλισσά μου. Το μυθιστόρημα ακολουθεί έναν έφηβο με νοητική αναπηρία το 1965 σε μια επαρχιακή γαλλική πόλη. Το οικογενειακό περιβάλλον είναι τοξικό, η τοπική κοινωνία αδιάφορη και εκείνος ολομόναχος και μπερδεμένος, μπουχτισμένος από την κακοποίηση και την αδιαφορία. Πολύ σκληρό και ταυτόχρονα συγκινητικό, δοσμένο με πρωτοπρόσωπη αφήγηση, το βιβλίο είναι μια γροθιά στο στομάχι. Αυτού του είδους η εκπροσώπηση πέφτει κάποιες φορές στην παγίδα της υπεραπλούστευσης ή της θυματοποίησης, εδώ δεν συμβαίνει τίποτα τέτοιο. Ο Andrea δημιουργεί ένα ανελεύθερο σκηνικό με έναν πρωταγωνιστή που διεκδικεί το δικαίωμά του στη ζωή χωρίς ωραιοποιήσεις και εκβιαστικούς συναισθηματισμούς.
Χωρίς έρωτα της Alice Oseman
Η συγγραφέας των Heartstopper και Ελπίζω κάποιος να με ακούσει είναι ίσως μια από τις πιο ενδιαφέρουσες φωνές της αγγλικής πεζογραφίας. Στο Χωρίς Έρωτα μας συστήνει την Τζόρτζια, μια νεαρή κοπέλα που ξεκινάει τη φοιτητική της ζωής και αδημονεί για όλες τις καινούργιες εμπειρίες που την περιμένουν. Μέχρι τώρα δεν είχε σχεδόν καμία ερωτική εμπειρία, ούτε έχει νιώσει το τσίμπημα από τα βέλη του έρωτα. Δεν της αρέσει ο Timothée Chalamet, ούτε βρίσκει κάποιον άλλο διάσημο σαγηνευτικό. Οι ανασφάλειες και οι φόβοι της καταλύονται όταν μαθαίνει ότι και άλλα άτομα έχουν παρόμοια συναισθήματα και αυτοπροσδιορίζονται ως ασέξουαλ. Τρομερά ενδιαφέρουσα επιλογή πρωταγωνίστριας με ένα χαρακτηριστικό σπάνιο και απολύτως αναγκαίο.
Ένας άνθρωπος που κοιμάται του Georges Perec
Ίσως το πιο προσωπικό και εν τέλει το πιο ξεχωριστό βιβλίο του γάλλου λογοτέχνη. Ο Άνθρωπος που κοιμάται γράφτηκε όταν ο Perec ήταν στην δεκαετία των είκοσι μετά την πρώτη απόπειρα αυτοκτονίας από τις δύο που έκανε στην διάρκεια της ζωής του. Το βιβλίο απορρίφθηκε στην αρχή, αλλά βγήκε αργότερα όταν ακόμα ο λογοτέχνης ζούσε. Πρόκειται για την ιστορία ενός ανώνυμου φοιτητή, στα 25 του, που αρχίζει σταδιακά να απομακρύνεται από την παρέα του και να ζει σε ένα διαρκές κενό.
Περνάει τον χρόνο του είτε κλεισμένος στο δωμάτιο του διαβάζοντας ξανά και ξανά τα ίδια περασμένα τεύχη της Le Monde είτε περπατώντας το Παρίσι. Ο πρωταγωνιστής βιώνει εμφανέστατα βαρύ καταθλιπτικό επεισόδιο, αν και δεν κατονομάζεται ποτέ ευθέως στο βιβλίο. Έχει ενδιαφέρον πάντως πώς αποτυπώνεται η εσωτερίκευση, η κρίση και η ύφεσή της, από έναν λογοτέχνη που μόλις είχε περάσει μια ανάλογη σκόπελο στη ζωή του.
Η συμπερίληψη μπορεί, ως έννοια, να διαμορφώθηκε όπως τη γνωρίζουμε τα τελευταία χρόνια, συναντάται όμως, συνειδητά ή όχι, σε πολλά ακόμη λογοτεχνικά έργα του πρόσφατου ή και πιο μακρινού παρελθόντος. Ανέκαθεν η λογοτεχνία, όπως και κάθε μορφή τέχνης, είχε τη δυνατότητα να αποτυπώνει τις φωνές ανθρώπων που βρίσκονταν στο περιθώριο, ανοίγοντας έτσι το δρόμο για την ένταξή τους στο κοινωνικό σύνολο.