Τα τελευταία χρόνια διανύουμε την εποχή της instagrammable αισθητικής και αυτό δεν θα μπορούσε να αφήσει ανεπηρέαστο και τον τομέα των λογοτεχνικών εκδόσεων.
Όταν τα βιβλία ήταν ένα ακόμα αξεσουάρ.
Για πάρα πολλά χρόνια οι φορτωμένες βιβλιοθήκες ήταν ένδειξη οικονομικής ευρωστίας ενός σπιτικού. Το βιβλίο, κατά κανόνα σκληρόδετο και επενδεδυμένο με δέρμα ή βελούδο, ήταν ένα μικρό έργο τέχνης, ακριβό και διαθέσιμο σε λίγους και εκλεκτούς. Εξώφυλλα δεν συνηθίζονταν. Από τις αρχές του 19ου αιώνα, με την εισαγωγή των ατμοκίνητων πιεστηρίων, χάρη στα οποία η κατασκευή βιβλίων έγινε φθηνότερη, άρχισε να αλλάζει και η εκδοτική διαδικασία. Το βιβλίο έγινε προσιτό και μέσω της πολύχρωμης λιθογραφίας άρχισε να ξεπηδά μια πρώιμη μορφή γραφιστικής.
Εξωφυλλικές τάσεις
Τα πρώτα εξώφυλλα είχαν χαρακτηριστικά των εικαστικών τάσεων της εποχής, της Art Nouveau και της Arts and Crafts. Έντονες γραμμές και μοτίβα επηρεασμένα από τη φύση βρίσκονταν σε κάθε εξώφυλλο, ενώ συνήθως υπήρχε και εσωτερική εικονογράφηση, πάλι στο ίδιο στυλ. Η ζήτηση γεννάει την προσφορά, οπότε κάπου ανάμεσα στο τέλος του 19ου και στην αυγή του 20ού αιώνα έχουμε την εμφάνιση των σχεδιαστών εξωφύλλων, μια θέση αναπόσπαστη πλέον στον εκδοτικό χώρο, η οποία προήλθε από τους επαγγελματικούς χώρους των ζωγράφων και των καλλιτεχνών της αφίσας.
Από τον Πιγκουίνο μέχρι το Instagram
Ουσιαστικά το εξώφυλλο παίρνει τη σημερινή του βαρυσήμαντη σημασία το 1935 όπου ο ιστορικός εκδοτικός οίκος Penguin εφηύρε τη χαρτόδετη έκδοση, μειώνοντας το κόστος κατασκευής του αντικειμένου της καρδιάς μας και διαθέτοντας το πλέον σε προσιτές τιμές στη μαζική αγορά. Το εξώφυλλο, λειτουργώντας σαν μια μίνι βιτρίνα, ξεκινάει πλέον να λειτουργεί σαν διαφημιστικός και επικοινωνιακός πόμπος. Χαρακτηριστικό που σήμερα, δεκαετίες αργότερα, παραμένει πιο ζωντανό από ποτέ.
Φυσικά και η εξωτερική εμφάνιση μετράει
Πλέον η δημιουργία εξωφύλλου είναι κομμάτι του μάρκετινγκ του βιβλίου και αποτελεί σημαντικό μέρος της προωθητικής διαδικασίας που ακολουθείται. Η επιλογή χρωμάτων, η γραμματοσειρά, το μέρος που θα μπει ο τίτλος, όλα αποτελούν μέρος ενός σημαινόμενου συνόλου που είναι ικανό να προϊδεάσει τον αναγνώστη για το εσωτερικό του βιβλίου τόσο όσο και το κείμενο του οπισθόφυλλου. Στόχος του είναι να σε πείσει να εμπιστευτείς το περιεχόμενο πριν καν φτάσεις σε αυτό.
Ψηφιοποίηση, από τα ράφια στον αλγόριθμο
Εδώ και πάνω από δέκα χρόνια τα σόσιαλ μίντια έχουν επιβάλει μια δικιά τους αισθητική που είναι πλέον ανιχνεύσιμη και στην πραγματική ζωή. Το βιβλίο δεν θα μπορούσε να μείνει ανεπηρέαστο σε αυτό το κομμάτι, ειδικά από τη στιγμή που αποτελεί ένα βολικό και φιλοαλγοριθμικό προϊόν. Το εξώφυλλο πρέπει να είναι εναρμονισμένο με το εσωτερικό του προϊόντος και παράλληλα κατάλληλα σχεδιασμένο, ώστε να μπορεί να φωτογραφηθεί από το πιο απλό εως πιο πολύπλοκο φόντο και πάλι να τραβήξει τη ματιά του πιθανού αγοραστή.
Είναι μια κούρσα δύσκολη, εξαντλητική και ατέρμονη, όμως αποφέρει. Από τη στιγμή που το προιόν θα κερδίσει μια μερίδα του κοινού, θα αρχίσει μαγικά να φεύγει μόνο του. Το μάρκετινγκ θα είναι επιτυχημένο.
Από την εικόνα στις λέξεις
Τώρα, το πραγματικά ενδιαφέρον είναι αν εκτός από την αγοραστική κούρσα, το καλοσχεδιασμένο εξώφυλλο κερδίζει και στον μαραθώνιο της αναγνωσιμότητας. Σύμφωνα με την έρευνα του ΟΣΔΕΛ το εξώφυλλο, η τιμή και η περίληψη του οπισθόφυλλου ενός βιβλίου είναι ο τρίτος και τελευταίος παράγοντας για το εγχώριο αναγνωστικό κοινό. Άρα, τουλάχιστον σύμφωνα με τα σημερινά δεδομένα, το εξώφυλλο δεν φέρνει ακόμα αναγνώστες στην Ελλάδα.
Λαμβάνοντας ως δεδομένο, πάλι από την ίδια έρευνα, ότι πάνω από το μισό ποσοστό των ερωτηθέντων ενημερώνονται πλέον από τα σόσιαλ μίντια ίσως το παράνω αποτέλεσμα αλλάξει τα επόμενα χρόνια, αλλά πάντα θα υπάρχει ο ενδιάμεσος -κριτικός- παράγοντας. Ένα όμορφο εξώφυλλο θα προδιαθέτει, αλλά δεν θα είναι ο καταλύτης για τη αγορά ενός βιβλίου.
Μια μέση λύση
Από τα παραπάνω προκύπτει ότι ένα καλό, φροντισμένο και όμορφο εξώφυλλο είναι απαραίτητο για να προσελκύσει τον αναγνώστη, ειδικά τον όχι τόσο ενημερωμένο επί της καθαυτής λογοτεχνικής αξίας ενός βιβλίου. Το εξώφυλλο, βέβαια, πρέπει να προδιαθέτει τον αναγνώστη για το περιεχόμενο του βιβλίου που κρατά στα χέρια του και όχι απλά να προσπαθεί να κερδίσει τις εντυπώσεις του μέσα από υπερβολές στα χρώματα και την εικονογράφηση, για παράδειγμα. Όπως, άλλωστε, λέει κι η παλιά αγγλική παροιμία, one should not judge a book by its cover.
Καταληκτικά, οφείλουμε να συνειδητοποιήσουμε πως ζούμε στην εποχή της απόλυτης κυριαρχίας της εικόνας κι αυτό δε θα μπορούσε να αφήσει ανεπηρέαστο ακόμη και το χώρο του βιβλίου. Τόσο στην προώθηση των εκδόσεων μέσω των πανταχού παρόντων πια μέσων κοινωνικής δικτύωσης, όσο και στην ίδια την επιλογή από τη μεριά των αναγνωστών των βιβλίων που θα αγοράσουν, η καλαίσθητη εξωτερική όψη διαδραματίζει σημαντικό ρόλο. Χωρίς, ωστόσο, να μας διαφεύγει πως η αληθινή αξία ενός βιβλίου βρίσκεται στο εσωτερικό του, αφού εκεί αποτυπώνεται ο εσωτερικός κόσμος του συγγραφέα. Τα υπόλοιπα είναι (καλοδεχούμενο, εντός ορισμένων πλαισίων) μάρκετινγκ.