Σταθερά εδώ και αρκετές δεκαετίες το infotainment θολώνει τα όρια μεταξύ ενημέρωσης και ψυχαγωγίας, δημιουργώντας ένα εντελώς νέο περιεχόμενο. Η πολιτική με όρους star system και το έγκλημα ως reality.
Θα έχετε παρατηρήσει πως όλο και πιο συχνά υπάρχουν άνθρωποι γύρω μας που πλέον δεν ενημερώνονται με την τυπική διαδικασία, αλλά σχηματίζουν μία άποψη για το τι συμβαίνει στον κόσμο μέσα από περιεχόμενο που θεωρείται κατά βάση ψυχαγωγικό με δόσεις πληροφορίας, δηλαδή το infotainment.
Αντί εφημερίδας, ραδιοφώνου, τηλεόρασης ή κάποιου portal, προτιμούν να δουν έναν content creator που έχει ετοιμάσει ένα σκετσάκι ή απλά σχολιάζει μία είδηση σε ένα format που στην πραγματικότητα είναι εντελώς προσαρμοσμένο στις ανάγκες πλατφορμών, όπως το TikTok.
Ακόμα και η αρκετά προβληματική πρακτική της ταχείας ανάγνωσης τίτλων, έχει υποκατασταθεί σε κάποιες περιπτώσεις από τη δύναμη της εικόνας που μπορεί να έχει μία γελοιογραφία ή κάποιο meme.
Τι συμβαίνει και οι χρήστες στρέφονται στην εικόνα;
Τι είναι το infotainment;
To infotainment στα ελληνικά έχει αποδοθεί ως «ενημεροδιασκέδαση» και είναι ένα ζήτημα που προβληματίζει τους ακαδημαϊκούς της επικοινωνίας εδώ και αρκετές δεκαετίες. Στην Ελλάδα επηρεαστήκαμε σε μεγάλο βαθμό από τα βιβλία του Αμερικανού Neil Postman, όπως το «Διασκέδαση μέχρι θανάτου» (Amusing Ourselves to Death) και «Τεχνοπώλειο» (Technopoly) που μεταφράστηκαν στα τέλη της δεκαετίας του 1990.
Ο Neil Postman έχει κατηγορηθεί από αρκετούς ως τεχνοφοβικός, καθώς άσκησε ιδιαίτερη κριτική στις συνέπειες της τηλεόρασης και του format που επέβαλε στο πεδίο της ενημέρωσης με την επικράτησή της, επηρεάζοντας ακόμη και τον Τύπο. Όσοι διαβάσουν όμως τα κείμενά του θα καταλάβουν πως παραμένει ιδιαίτερα επίκαιρος.
Στην πράξη, το infotainment είναι μία πρακτική που ακολουθούν πλήθος ΜΜΕ, εμπλουτίζοντας τις ενημερωτικές εκπομπές με ψυχαγωγικά στοιχεία και αντίστοιχα οι ψυχαγωγικές εκπομπές ενσωματώνουν ειδησεογραφικό περιεχόμενο. Έτσι, δημιουργούνται υβρίδια τα οποία είναι ολοένα και πιο δύσκολο να ξεχωρίσουν μεταξύ τους.
Οι στόχοι πίσω από αυτή την πρακτική είναι η αύξηση: α) της προσοχής στο περιεχόμενο, β) του χρόνου παραμονής του θεατή και γ) της διείσδυσης σε νεανικά κοινά. Τα τρία αυτά στοιχεία οδηγούν σε αύξηση της κερδοφορίας μέσω της διαφημιστικής προβολής.
Η διπλή λειτουργία του για τα ακροατήρια
Η ενημέρωση αποτελεί για τους περισσότερους από εμάς μία σημαντική ανάγκη. Άλλοι δίνουν ιδιαίτερο βάρος στις εξελίξεις, καθώς νιώθουν πως οι ζωές τους αλλάζουν μέσω αυτών και άλλοι απλά τις αντιμετωπίζουν ως μία γενικότερη γνώση, όπως ένα κουτσομπολιό. Σε κάθε περίπτωση η ενημέρωση είναι το μέσο συσχέτισης με έναν υπερσυνδεδεμένο κόσμο, η πρακτική κατασκευής της πραγματικότητας, αλλά και ένα θέμα συζήτησης με τον περίγυρό μας.
Δύο είναι οι λόγοι που προτιμάει το κοινό το infotainment.
Ο πρώτος είναι η απόλαυση. Τα έντονα ψυχαγωγικά στοιχεία, όπως η κωμωδία ή η το δράμα, έρχονται να ικανοποιήσουν ή να δημιουργήσουν συναισθήματα. Μία πληροφορία που έχει εμπλουτιστεί με συγκινησιακά στοιχεία γίνεται ευκολότερα αφομοιώσιμη και παραμένει περισσότερο στη μνήμη μας. Άρα, η απόλαυση είτε αυτή είναι θετική (γέλιο), είτε αρνητική (θλίψη) είναι το βασικό ζητούμενο.
Ο δεύτερος λόγος είναι η έλλειψη χρόνου. Οι ζωές μας γίνονται ολοένα πιο σύνθετες και απαιτητικές λόγω της εργασίας και των καθημερινών προκλήσεων. Παράλληλα, ο ελάχιστος ελεύθερος χρόνος έρχεται ως πεδίο διεκδίκησης από τα social media και την ασταμάτητη ροή τους. Μέσω του infotainment, οι άνθρωποι νιώθουν πως ενημερώνονται, χωρίς την αίσθηση κόπωσης ενώ παραμένουν online στις αγαπημένες τους πλατφόρμες.
Ποιο είναι το πρόβλημα με όλα αυτά;
Το βασικό ζήτημα που αναδύεται είναι πως καθώς χάνεται η φόρμα, δεν μπορούμε να απαντήσουμε στο ερώτημα τελικά τι είναι ειδησεογραφία και τι ψυχαγωγία/show σήμερα. Το format από το οποίο ενημερωνόμαστε είναι ιδιαίτερα σημαντικό, καθώς μέσω αυτού εξασφαλίζουμε αν θα χρωματιστεί ή όχι μία πληροφορία, αλλά και ο τρόπος με τον οποίο θα συσχετιστούμε με αυτή.
Ας δούμε δύο παραδείγματα:
Αρχικά, τα πρωινάδικα που καλλιεργούν εντυπώσεις για τα πολιτικά πρόσωπα. Οι συγκεκριμένες εκπομπές θεωρούνται καθαρά ψυχαγωγικές, καθώς έχουν ως στόχο να προσφέρουν στον θεατή ένα χαλαρό πρωινό και να του υποδείξουν τρόπους για να γεμίσει τη μέρα του, αλλά και να καταναλώσει.
Σε μια παρόμοια λογική γίνεται και η προβολή πολιτικών προσώπων, ακολουθώντας τη λογική των celebrities. Η πολιτική, όμως, δεν είναι ποιος θα μας κάνει καλύτερη εντύπωση, πού πήγε ή τι φόρεσε, αλλά οι προγραμματικές θέσεις και οι προτάσεις για τη διαχείριση διάφορων ζητημάτων.
Ο τρόπος με τον οποίο γίνονται συχνά οι συνεντεύξεις των πολιτικών σε αυτού του τύπου εκπομπές, αφήνει ελάχιστα περιθώρια για συζήτηση ζητημάτων που είναι ιδιαίτερα σημαντικά και πολλές φορές απαιτούν και τεχνικές επεξηγήσεις.
Το έγκλημα ως reality
Το δεύτερο παράδειγμα είναι ο τρόπος με τον οποίο προβάλλονται τα εγκλήματα. Αυτό δεν αφορά μόνο τα πρωινάδικα, αλλά συνολικά όλες τις τηλεοπτικές ζώνες. Η επένδυση με τραγικότητα, η εστίαση όχι μόνο στο θύμα, αλλά και στους θύτες-ανθρώπους και το ξετύλιγμα των υποθέσεων ως ένα σίριαλ της πραγματικότητας δημιουργεί την αίσθηση ενός reality.
Όλη η αισθητική περιστρέφεται στη λογική της μυθοπλασίας ενδύοντας το γεγονός με στερεότυπα και καλώντας τον θεατή να μην αντλήσει απλά πληροφορία, αλλά να γίνει ντετέκτιβ, ψυχολόγος, εγκληματολόγος και κάθε άλλου τύπου ειδικός. Ας μην μας κάνει εντύπωση γιατί βλέπουμε τόσους χρήστες γύρω μας να ακυρώνουν από τη μία τους ειδικούς και από την άλλη να προβαίνουν στις δικές τους αναλύσεις στα social media.
Content creators, παρουσιαστές και δημοσιογράφοι
Η θόλωση των ορίων λόγω του infotainment δεν καταγράφεται μόνο στο περιεχόμενο, αλλά και στους ρόλους. Σήμερα, αυτό που μπορούμε να πούμε με βεβαιότητα είναι πως οι gatekeepers της ενημέρωσης δεν είναι αποκλειστικά οι δημοσιογράφοι. Το ποιος μπορεί να κάνει συνεντεύξεις, αναλύσεις και ρεπορτάζ είναι ένας καλός τρόπος για να σκεφτούμε αν η ενημέρωση πληροί αξιολογικά κριτήρια.
Οι youtubers, οι vloggers, οι podcasters και κάθε λογής content creators έρχονται να ανταγωνιστούν τους δημοσιογράφους και να διαμορφώσουν την ατζέντα της ενημέρωσης, μέσα από τα ψηφιακά format τους.
Στις τελευταίες εθνικές εκλογές ο Κυριάκος Μητσοτάκης και ο Αλέξης Τσίπρας φιλοξενήθηκαν από δύο Ελληνίδες youtubers, τη Νεφέλη Μεγκ και τη Zoe Pre αντίστοιχα. Οι εν λόγω συνεντεύξεις τους συζητήθηκαν πολύ περισσότερο από άλλες που έγιναν από δημοσιογράφους. Από πλευράς πολιτικής επικοινωνίας ήταν άκρως επιτυχημένες και πλέον έχει καθιερωθεί οι πολιτικοί να εμφανίζονται εκτός από τα πρωινάδικα και εκεί.
Η Νεφέλη Μεγκ αυτοχαρακτηρίζεται ως content creator, παρά το γεγονός πως αρθρογραφεί και κάνει ραδιόφωνο, εκτός των προσωπικών της projects στο διαδίκτυο. Ως content creator έχει τη δυνατότητα να διαφημίζει χωρίς κάποιον περιορισμό προϊόντα και υπηρεσίες. Χαρακτηριστικότερο παράδειγμα αποτελεί το giveaway ενός προγράμματος νομικών σπουδών ιδιωτικού κολλεγίου. Προσφάτως μάλιστα ανέφερε τις προσκλήσεις που έχει δεχτεί από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή και το ΝΑΤΟ στο πλαίσιο του community management αυτών των οργανισμών.
Εκεί που θέλω να καταλήξω είναι πως ένας content creator πλέον δεν ασχολείται δευτερογενώς με την επικαιρότητα, απλά σχολιάζοντάς την, αλλά και πρωτογενώς, παράγοντάς την ο ίδιος, ενώ ταυτόχρονα φλερτάρει με τη στοχευμένη διαφήμιση.
Αντίστοιχα, το ίδιο συμβαίνει και με παρουσιαστές και παρουσιάστριες, όπως η Κατερίνα Καινούργιου, που από τη μία πλευρά παρουσιάζει μία εκπομπή και κάνει συνεντεύξεις και από την άλλη πλευρά επιδίδεται σε influencer marketing στα social media της.
Τα ζητήματα που αναδύονται είναι πολλά, κυρίως για τον ρόλο της ενημέρωσης, αλλά νομίζω πως αυτός είναι ο καλύτερος, πλέον, τρόπος για να κατανοήσουμε τις σύγχρονες διαστάσεις του infotainment.
Γράφοντας τα παραπάνω, γνωρίζω ήδη την κριτική που θα ασκηθεί από πολλούς, καθώς πλήθος δημοσιογράφων έχουν καταπατήσει πολλάκις την εξαιρετικά βασική διάκριση μεταξύ είδησης και σχολίου. Αυτό, ωστόσο, είναι περισσότερο ζήτημα δημοσιογραφικής δεοντολογίας και επαγγελματικού κώδικα, παρά πλοκάμι του infotainment. Είναι καλό να θυμόμαστε πως κάθε είδηση ενέχει μέσα της πολιτική, καθώς το τι είναι σημαντικό να μεταδοθεί ως γεγονός είναι αποτέλεσμα κοινωνικής κατασκευής.