Μπορεί να είναι σεξιστικό κάτι που είναι ευγενικό; Μήπως είναι απλώς μια υπερβολική αντίδραση σε ένα κομπλιμέντο ή είναι πραγματικά βαθύς και ύπουλος σεξισμός;
Παρόλο που ο όρος «καλοήθης σεξισμός» υπάρχει στη βιβλιογραφία από το 1996, μας είναι ακόμα δύσκολο να κατανοήσουμε την έννοιά του και το πώς εκφράζεται στην καθημερινή μας ζωή. Παρά το χαρακτηρισμό ως καλοήθη ή ευγενή (όπως μεταφράζεται από τον αγγλικό όρο «benevolent sexism»), αυτό το είδος σεξισμού κάθε άλλο παρά καλοπροαίρετο είναι.
Ο καλοήθης σεξισμός είναι μια υποβόσκουσα μορφή σεξισμού, την οποία συναντάμε σχεδόν κάθε μέρα και που η πατριαρχική κοινωνία μας έχει κανονικοποιήσει. Δε γίνεται εύκολα αντιληπτός, ενώ είναι και κοινωνικά αποδεκτός, αφού μπορεί και να θεωρηθεί ως συμπεριφορά ευγένειας.
Εκφράζεται εξίσου από άντρες και γυναίκες, ενώ περιλαμβάνει πεποιθήσεις και συμπεριφορές που περιγράφουν τις γυναίκες ως αθώες, ηθικά αγνές, περιποιητικές, γεμάτες φροντίδα, όμορφες και εύθραυστες υπάρξεις που χρειάζονται ανδρική προστασία. Αυτός είναι και ο λόγος που συχνά παρερμηνεύεται ως βοήθεια, προστασία, κομπλιμέντο ή φροντίδα προς τις γυναίκες.
Αν απλώς μιλάμε για κομπλιμέντα και θετικά σχόλια προς το γυναικείο φύλο, είναι όντως σεξισμός; Μήπως υπερβάλλουμε;
Ενώ φαίνεται να εξαίρει κάποια θετικά χαρακτηριστικά των γυναικών, στην ουσία, ο καλοήθης σεξισμός θεωρεί ότι το ένα φύλο είναι πιο αδύναμο από το άλλο, κάτι που συχνά οδηγεί σε συμπεριφορές που υποβαθμίζουν τη δύναμη των γυναικών και την ικανότητά τους να παίρνουν αποφάσεις.
Για τους καλοήθεις σεξιστές, οι γυναίκες είναι παθητικές, εξαρτημένες, αδύναμες και λιγότερο ικανές από αυτούς. Γι’ αυτό και οι ικανότητες των γυναικών υποτιμώνται και υπονομεύεται η εμπιστοσύνη στον εαυτό τους. Ένα από τα σημαντικότερα παραδείγματα του καλοήθη σεξισμού είναι και το mansplaining, όταν δηλαδή ένας άντρας θεωρεί εξ’ ορισμού ότι ο ίδιος ξέρει καλύτερα από μια γυναίκα και χρειάζεται να της εξηγήσει για να κατανοήσει.
Έρευνες δείχνουν ότι κοινωνίες που παρουσιάζουν εντονότερες καλοήθεις σεξιστικές πεποιθήσεις, έχουν χαμηλότερη ισότητα μεταξύ των φύλων, (π.χ. λιγότερες γυναίκες σε κυβερνητικές θέσεις ισχύος και επιχειρήσεις).
Σε τέτοιες κοινωνίες, οι γυναίκες προστατεύονται και λαμβάνουν προνόμια, μόνο αν παραχωρούν τη δύναμή τους στους άντρες. Οι γυναίκες που απορρίπτουν αυτές τις νόρμες αντιμετωπίζονται εχθρικά.
Μερικές αντιλήψεις στις οποίες βασίζεται ο καλοήθης σεξισμός
• Οι άντρες είναι υπεύθυνοι για τις γυναίκες και γι’ αυτό, πρέπει να πληρώνουν για αυτές.
• Τα δύο φύλα είναι διαφορετικά και αλληλοσυμπληρώνονται. Οι γυναίκες δεν είναι ικανές για να αναλάβουν όλους τους ρόλους. Πρέπει να περιορίζονται σε αυτά που αναμένονται από το φύλο τους.
• Η προσωπική ζωή του άντρα εξαρτάται από μια γυναίκα. Η γυναίκα πρέπει να τον φροντίζει σαν σωστή και υπεύθυνη σύντροφος.
Ο καλοήθης σεξισμός, λοιπόν, ενισχύει τους παραδοσιακούς ρόλους των φύλων και περιορίζει τους ρόλους και τις επιλογές που μπορεί να έχει μια γυναίκα. Οι γυναίκες έχουν ευνοϊκή μεταχείριση όταν εκπληρώνουν τους παραδοσιακούς ρόλους του φύλου τους και τηρούν τους πατριαρχικούς κανόνες.
Οι παραδοσιακά θηλυκές και αθώες γυναίκες, ανταμείβονται για την υποταγή, τη συμμόρφωσή τους και την παθητικότητά τους. Είναι υπέροχες, αξιόλογες αλλά αδύναμες και χρειάζονται ανδρική προστασία. Ο άντρας περιορίζεται στο ρόλο του προστάτη, του κουβαλητή και του κυρίαρχου αρσενικού.
Σχόλια που εκφράζουν καλοήθη σεξισμό
-Άσε με να τα σηκώσω εγώ αυτά, δεν μπορείς μόνη σου.
-Θα σου δώσω οδηγίες να παρκάρεις, σίγουρα δε μπορείς μόνη σου.
-Σέβομαι το ωραίο φύλο, δε βρίζω μπροστά σε γυναίκες.
-Εννοείται πως δεν πρόκειται να σε αφήσω να πληρώσεις. Για ποιον με πέρασες;
-Σεβόμαστε τις μητέρες μας, τις κόρες μας, τις αδερφές μας.
-Δούλα και κυρά είσαι μέσα στο σπίτι, μπράβο!
-Σαν γυναίκα είσαι πιο δοτική και νοιάζεσαι περισσότερο.
Στη δουλειά
-Θα μας φτιάξεις τους καφέδες; Και να είσαι υπεύθυνη για την κουζίνα, φαίνεται να είσαι καλή νοικοκυρά στο σπίτι σου.
-Συγνώμη κοπελιά, να σου πω; -Η γιατρός είμαι κύριε!
-Θα είναι το ίδιο αποδοτική τώρα που έχει παιδί;
Στην καθημερινότητά των καλοήθη σεξιστών, η γυναίκα
-Αξιολογείται βάσει του ρόλου της ως μητέρα, σύζυγος ή σύντροφος.
-Εγκωμιάζεται περισσότερο στην εξωτερική εμφάνιση και λιγότερο στα υπόλοιπα χαρακτηριστικά.
-Με υποθέσεις, ότι βάσει του φύλου κάποια είναι νοσοκόμα, βοηθός, γραμματέας και όχι γιατρός, διευθύντρια, ιδιοκτήτρια.
-Δε χρειάζεται να εργάζονται, να έχουν ανεξαρτησία ή να αποκλίνουν από τους παραδοσιακούς ρόλους των φύλων.
-H αξία της εξαρτάται από τη σχέση που έχει με έναν άντρα (π.χ. “Αν ήταν γυναίκα σου ή μάνα σου το ίδιο θα έλεγες;”).
-Με κανόνες ευπρέπειας που θέλουν τους άντρες να πληρώνουν, να ανοίγουν τις πόρτες, να σερβίρουν στο ποτήρι, να τραβάνε την καρέκλα για να καθίσει η γυναίκα κ.α.
Υπάρχουν και γυναίκες που δεν αντιλαμβάνονται τον καλοήθη σεξισμό;
Υπάρχουν γυναίκες που μπορεί να νιώσουν όμορφα σε τέτοιου είδους σεξιστικά σχόλια και να πειστούν ότι δε χρειάζεται να αντιδράσουν, εφόσον είναι καλοπροαίρετα. Ο καλοήθης σεξισμός “χρυσώνει το χάπι” στις γυναίκες, αφού θέλει τους άντρες να χρησιμοποιούν όλη τους τη δύναμη για να τις φροντίσουν και να τις βοηθήσουν.
Οι γυναίκες που υποστηρίζουν τις καλοπροαίρετες σεξιστικές πεποιθήσεις είναι πιο πιθανό να υποστηρίξουν κι άλλες παραδοσιακές συμπεριφορές φύλου. Ο καλοπροαίρετος σεξισμός, με το να φαίνεται ψευδώς ότι προσφέρει μόνο οφέλη στις γυναίκες, παρακινεί αρκετές γυναίκες να αποδεχτούν την ιδέα ότι οι άνδρες πρέπει να είναι επικεφαλής.
Εν ολίγοις
Ο καλοήθης σεξισμός είναι το πιο επικίνδυνο είδος σεξισμού και αυτό που θα βρει χώρο στο μέλλον, περισσότερο από τα υπόλοιπα είδη ακραίου σεξισμού. Όταν τα στερεότυπα και οι διακρίσεις εκφράζονται με καλοπροαίρετο τρόπο και συνοδεύονται από κομπλιμέντα και φαινομενικό σεβασμό, τότε δεν είναι εύκολο να τα αντιληφθείς.
Οι σεξιστές θα εξακολουθούν να υπάρχουν μ’ έναν πιο ύπουλο τρόπο, ερμηνεύοντας το σεξισμό τους ως ακίνδυνο, ίσως και ωφέλιμο. Ο καλοήθης σεξισμός είναι ένα εργαλείο ελέγχου: Ανταμείβει τις γυναίκες που είναι πιστές στους παραδοσιακούς ρόλους και τιμωρεί όσες δεν είναι.
Πληροφορίες από:
-Glick, P., & Fiske, S. (1996). The Ambivalent Sexism Inventory: Differentiating hostile and benevolent sexism. Journal of Personality and Social Psychology
-Έρευνα του πανεπιστημίου: Tempus Omnia Revelat (TOR) Research Group, Department of Sociology, Vrije Universiteit Brussel, Brussels, Belgium
-Έρευνα του πανεπιστημίου: Cultural Diversity: Opportunities and Socialization (CuDOS) Research Group, Department of Sociology, Universiteit Gent, Ghent, Belgium