Ο Κωνσταντίνος Τασούλας προτάθηκε από την κυβέρνηση ως ο νέος Πρόεδρος της Δημοκρατίας, αλλά γιατί;
Για αρκετούς μήνες, οι πολιτικές στήλες είχαν εισέλθει στο παιχνίδι της ονοματολογίας σχετικά με τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας. Διαρροές, στρατηγικές ερμηνείες, δημοσκοπικές μετρήσεις και προσπάθεια δημιουργίας κλίματος υπέρ κάποιων υποψηφίων ήταν μέρος της όλης διαδικασίας που δεν είναι κάτι το ανοίκειο για την πολιτική κουλτούρα της χώρας μας.
Αυτό που είχε γίνει γνωστό ήταν πως δεν θα προτεινόταν η ανανέωση της θητείας της νυν ΠτΔ Κατερίνας Σακελλαροπούλου. Τα δύο επικρατέστερα ονόματα των τελευταίων εβδομάδων ήταν ο Κωνσταντίνος Τασούλας, νυν πρόεδρος του Κοινοβουλίου και ο Ευάγγελος Βενιζέλος, πρώην πρόεδρος του ΠΑΣΟΚ και αντιπρόεδρος των κυβερνήσεων συνεργασίας κατά τα έτη 2011-2015.
Το σπάσιμο της «παράδοσης»
Κάτι που πρέπει να κρατήσουμε στο μυαλό μας είναι πως το όνομα για την επιλογή της Προεδρίας της Δημοκρατίας συνδέεται πάντα: α) με το έντονο παρασκήνιο που θυμίζει αρκετά τη βασιλική αυλή και β) το σχήμα της απόσυρσης του ηγέτη στο βουνό ή στη θάλασσα για να σκεφτεί. Αυτά τα δύο στοιχεία πολιτικής κουλτούρας, αλλά και πολιτικής επικοινωνίας, δείχνουν πως ο θεσμός της Προεδρίας, παρότι σχετίζεται με την ανοιχτότητα του πολιτικού συστήματος, εν τέλει διαδραματίζεται, κατά την πρώτη του φάση, περισσότερο ως μία καθαρά ιδιωτική υπόθεση.
Για πρώτη φορά στη σύντομη μεταπολιτευτική ιστορία του εν λόγω θεσμού, υπήρχαν σκέψεις αξιοποίησης εν ενεργεία κυβερνητικών στελεχών, αντί της «παράδοσης» επιλογής ενός προσώπου από την «άλλη πλευρά» ή μίας προσωπικότητας ευρείας αποδοχής. Εκτός του Κωνσταντίνου Τασούλα, εξετάζονταν ως επιλογές από την πλευρά της κυβέρνησης ο υπουργός Άμυνας Νίκος Δένδιας και η υπουργός Πολιτισμού Λίνα Μενδώνη.
Ως επιλογές όμως δεν προχώρησαν, διότι ο Νίκος Δένδιας δήλωσε κατηγορηματικά πως δεν επιθυμεί να γίνει ΠτΔ, καθώς ο εν λόγω θεσμός αποτελεί πρακτικά και το τέλος της πολιτικής καριέρας, ενώ η Λίνα Μενδώνη κρίθηκε ως ένα εξαιρετικά αναγκαίο και αποτελεσματικό στέλεχος της κυβέρνησης -αν και έχει επικριθεί σε μεγάλο βαθμό, τόσο από την καλλιτεχνική κοινότητα λόγω της υπόθεσης αναγνώρισης των πτυχίων, όσο και από τους αρχαιολόγους για τη διαχείριση πυρκαγιών σε αρχαιολογικούς χώρους και τις παρεμβάσεις που προωθεί στα μουσεία. Ωστόσο, με όρους στρατηγικής διαχείρισης πόρων ανθρώπινου δυναμικού, η επιλογή της Μενδώνη απορρίφθηκε.
Τα πρόσωπα ως στρατηγικές επιλογές
Ο Νίκος Δένδιας για πολλούς νεοδημοκράτες αποτελεί έναν ισχυρό δελφίνο που κάποια στιγμή μπορεί να διαδεχτεί τον Κυριάκο Μητσοτάκη. Διατηρεί σταθερά υψηλά ποσοστά αποδοχής τόσο από τα κεντροδεξιά όσο και από τα καθαρά δεξιά ακροατήρια, παρά το γεγονός πως πρόκειται για έναν μετριοπαθή πολιτικό από την καραμανλική πτέρυγα. Επιπλέον, ο ρόλος του ως υπουργός Άμυνας λειτουργεί ιδιαίτερα θετικά στο προφίλ του, καθώς δημιουργεί ταυτίσεις για τα εθνικιστικά ακροατήρια που ενδιαφέρονται για το αίσθημα ασφάλειας, τη σταθερότητα και την εθνική υπερηφάνεια.
Σε μία κοινωνία που οι συντηρητικές αξίες αποτελούν βασικά αιτήματα και αναζητούνται όλο και περισσότερο στην ακροδεξιά, όλα τα παραπάνω αποτελούν ένα σημαντικό προνόμιο για τη συσπείρωση των ψηφοφόρων. Δεν πρέπει να ξεχνάμε πως ένα βασικό πρόβλημα της Νέας Δημοκρατίας είναι οι διαρροές προς τα δεξιά. Έτσι, από την πλευρά της κυβέρνησης, η «αναβάθμιση» του Νίκου Δένδια σε ΠτΔ θα ήταν το καλύτερο δυνατό σενάριο, καθώς θα έβγαζε από την εξίσωση έναν ισχυρό εσωτερικό αντίπαλο και ταυτόχρονα θα ικανοποιούσε τόσο τα στελέχη της ίδιας της Νέας Δημοκρατίας, όσο και το βασικό εκλογικό ακροατήριο που νιώθει δυσαρέσκεια και φλερτάρει με πιο συντηρητικές λύσεις.
Η επιλογή της Λίνας Μενδώνη θα ήταν καθαρά για πρακτικούς λόγους. Πρόκειται για ένα στέλεχος του υπουργείου Πολιτισμού με μακρά ιστορία, που προέρχεται από το σημιτικό ΠΑΣΟΚ, όμως έχει καταφέρει να έχει άριστη συνεργασία με τον ίδιο τον Πρωθυπουργό σήμερα. Η τοποθέτησή της στην Προεδρία της Δημοκρατίας θα εξασφάλιζε τον πλήρη έλεγχο και την εναρμόνιση του θεσμού με τους κυβερνητικούς στόχους. Παρ’ όλα αυτά, κρίθηκε σημαντικότερο να διατηρηθεί στην παρούσα κυβερνητική θέση.
Γιατί ο Κωνσταντίνος Τασούλας και όχι η Κατερίνα Σακελλαροπούλου
Για πολλούς η Κατερίνα Σακελλαροπούλου αποτελεί τη δεύτερη καλύτερη ΠτΔ μετά τον Κωστή Στεφανόπουλο.
Πρόκειται για ένα πρόσωπο κοινής αποδοχής, αρκετά επικοινωνιακό, που επένδυσε στην εξωστρέφεια του θεσμού και το άνοιγμά του προς την κοινωνία, με προοδευτική ατζέντα και σεβασμό για τις ανθρωπιστικές αξίες. Παράλληλα, ήταν προσωπική επιλογή του Κυριάκου Μητσοτάκη, εντελώς μη παρεμβατική ως προς τα κυβερνητικά ζητήματα και δεν εξέθεσε ποτέ τον θεσμό που κλήθηκε να υπηρετήσει. Το αντίθετο μάλιστα, αφού για πολλούς ενήργησε εξαιρετικά υποστηρικτικά για την κυβέρνηση, ειδικά στην προώθηση του νομοσχεδίου για τον γάμο των ομόφυλων ζευγαριών και την εθνική στρατηγική για τους Ρομά και για άλλες ευάλωτες ομάδες.
Σε επικοινωνιακό επίπεδο, η Κατερίνα Σακελλαροπούλου διατηρούσε εξαιρετικά υψηλή προβολή από τα ΜΜΕ για ένα μεγάλο διάστημα, σε αντίθεση με άλλους προκατόχους της, οι οποίοι δεν κοινοποιούσαν τόσο συχνά και αποτελεσματικά τις δράσεις τους, με αποτέλεσμα το ευρύ κοινό να μην γνώριζε και τόσο καλά τον ρόλο του θεσμού.
Αποτελεί, λοιπόν, ερώτημα γιατί ένα πρόσωπο με όλα τα παραπάνω χαρακτηριστικά, πλέον δεν κρίνεται ικανό από τον ίδιο Πρωθυπουργό για ανανέωση θητείας. Παρά την υποστήριξη της Κατερίνας Σακελλαροπούλου στην ίδια την κυβέρνηση, ένα μεγάλο κομμάτι της Νέας Δημοκρατίας είναι δυσαρεστημένο, διότι στήριξε τόσο τον γάμο των ομόφυλων ζευγαριών.
Το βασικό αίτημα που κυκλοφορεί σε αυτούς τους κύκλους ήταν η επιλογή ενός «αυθεντικού» δεξιού ΠτΔ και όχι η κεντρώα επιλογή, όπως αυτή της Κατερίνας Σακελλαροπούλου. Δεν είναι τυχαίο, άλλωστε, πως για καιρό υποστηρίχτηκε η πρόταση των πρώην πρωθυπουργών, δηλαδή του Κώστα Καραμανλή ή του Αντώνη Σαμαρά. Ο τελευταίος, μάλιστα, το παρατράβηξε στις προσπάθειες μόχλευσης, με αποτέλεσμα να διαγραφεί από το κόμμα του.
Έτσι, ο Κυριάκος Μητσοτάκης βρέθηκε με ένα τρίλημμα: είτε να υποστηρίξει την επιλογή του και να προτείνει την ανανέωση της Κατερίνας Σακελλαροπούλου με όποιο κόστος για το εσωτερικό του κόμματός του, είτε να κινηθεί με ένα πρόσωπο από την «άλλη πλευρά» όπως ο Ευάγγελος Βενιζέλος, είτε να ικανοποιήσει το αίτημα της παράταξής του με μία μεσοβέζικη λύση που εν τέλει θα τον βγάλει πιο ενισχυμένο από ποτέ.
Η επιλογή του Ευάγγελου Βενιζέλου έκρυβε τρεις παγίδες: α) την αντίστοιχη δυσαρέσκεια για την παράταξη που αξιοποιείται ένα μη «αυθεντικό» δεξιό πρόσωπο, β) τη δυσαρέσκεια του εκλογικού σώματος, καθώς ήταν ο λιγότερο δημοφιλής Πρόεδρος του ΠΑΣΟΚ και ταυτίστηκε με την μνημονιακή περίοδο και γ) το γεγονός πως είναι ένας από τους καλύτερους συνταγματολόγους, αρκετά δυναμικός και θα υπήρχε ο κίνδυνος να λειτουργήσει ως «πόλος εξουσίας» απέναντι στον ίδιο τον Κυριάκο Μητσοτάκη. Έτσι, η επιλογή του Κωνσταντίνου Τασούλα ήταν ασφαλής, αλλά και με υψηλό όφελος.
Με τον παρόντα νόμο, θεωρείται εξασφαλισμένη η εκλογή του ακόμη και στον έκτο γύρο και έτσι ο Κυριάκος Μητσοτάκης δεν καταφέρνει να θωρακιστεί μονάχα απέναντι στο δυσαρεστημένο κοινό της Νέας Δημοκρατίας που τον κατηγορεί για «κεντροαριστερή στροφή» εδώ και χρόνια, αλλά αναβαθμίζει έναν εξαιρετικό σύμμαχό του.
Ας σημειώσουμε εδώ ότι η ομάδα ερευνητικής δημοσιογραφίας Reporters United έχει καταδείξει τον αποτρεπτικό ρόλο του Κωνσταντίνου Τασούλα τόσο στην υπόθεση των υποκλοπών –επισυνδέσεις– όσο και στο τραγικό δυστύχημα των Τεμπών.
Σε κάθε περίπτωση, η επιλογή Τασούλα δείχνει πως ο θεσμός της Προεδρίας της Δημοκρατίας γίνεται αντιληπτός με εργαλειακούς όρους και δεν υπάρχει η πρόθεση να πληρωθεί με ένα ικανό πρόσωπο κοινής αποδοχής, εξυπηρετώντας τις αναγκαίες ισορροπίες του πολιτικού συστήματος. Η πρόταση του πρωθυπουργού προκάλεσε πολλές αντιδράσεις στην αντιπολίτευση, η οποία την χαρακτήρισε στενά κομματική επιλογή. Για την ιστορία, να αναφέρουμε εδώ ότι ο Τάσος Γιαννίτσης είναι η πρόταση του ΠΑΣΟΚ και η Λούκα Κατσέλη του ΣΥΡΙΖΑ.
Τέλος, η απόρριψη της Κατερίνας Σακκελαροπούλου μάς δείχνει και κάτι ακόμα: οι τόσες επευφημίες για την πρώτη γυναίκα ΠτΔ κινούνταν στην ίδια λογική της εργαλειακής εξυπηρέτησης και όχι σε μία τολμηρή προοδευτική κίνηση για την ιστορία του θεσμού και της ισότητας των φύλων. Ας κρατήσουμε πως ανάμεσα σε διάφορα ονόματα που ακούγονταν για μήνες, υπήρχαν μονάχα δύο γυναίκες.