Η Νορβηγία βρίσκεται πάντα στις κορυφαίες θέσεις των χωρών με το καλύτερο βιοτικό επίπεδο, ενώ έχει ψηφιστεί ως η καλύτερη χώρα για να ζεις, για σχεδόν 10 συνεχόμενα χρόνια.
Παράλληλα, η Ισλανδία διατηρεί την πρωτοκαθεδρία της ως η πιο ισότιμη κοινωνία των φύλων στον κόσμο, μια θέση που κατέχει εδώ και μια δεκαετία η Σουηδία, η οποία έχει θεσπίσει τις πιο γενναιόδωρες πολιτικές σχετικά με τη γονική άδεια στον κόσμο. Οι βόρειες χώρες ηγούνται στον κόσμο στο κλείσιμο του χάσματος των φύλων και τα τελευταία χρόνια, οδηγούν την παγκόσμια κατάταξη ισότητας όπως αυτή ορίζεται από το World Economic Forum. Τι είναι αυτό όμως που κάνει αυτά τα κράτη να ξεχωρίζουν και τι μπορούμε να μάθουμε από αυτά; Ποια είναι τα περιβόητα μαθήματα ισότητας;
1. Ισότητα στην απασχόληση και στο εισόδημα
Σύμφωνα με τον καθηγητή Geoffrey M Hodgson του Hertfordshire Business School, οι σκανδιναβικές χώρες είναι από τις πιο ίσες όσον αφορά την κατανομή του εισοδήματος. Σύμφωνα με τα στοιχεία του ΟΟΣΑ (Οργανισμός Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης), πέντε σκανδιναβικές χώρες βρίσκονται κάτω από τον μέσο όρο της εισοδηματικής ανισότητας, με τις ΗΠΑ και το Ηνωμένο Βασίλειο να βρίσκονται αρκετά παραπάνω.
Εδώ, βέβαια, αξίζει να αναφερθεί το πρώτο παράδοξο μιας και η κατανομή του πλούτου δεν είναι εξίσου ισότιμη. Τα στοιχεία δείχνουν ότι, για παράδειγμα η Σουηδία έχει υψηλότερη ανισότητα πλούτου από τη Γαλλία, τη Γερμανία, την Ιαπωνία και το Ηνωμένο Βασίλειο, αλλά χαμηλότερη ανισότητα πλούτου από τις ΗΠΑ.
Παράλληλα με την ισότητα στο εισόδημα, στις χώρες αυτές θεσπίζονται νόμοι που προστατεύουν την ισότητα στην απασχόληση. Ενδεικτικά, στη Νορβηγία με βάση την Αρχή της μη διάκρισης, οι εταιρείες με πάνω από 50 άτομα προσωπικό είναι πλέον υποχρεωμένες να υποβάλλουν μια αναφορά σχετικά με την έμφυλη ισότητα στο εσωτερικό του οργανισμού τους.
2. Οι γονικές άδειες και η ποινή της μητρότητας
H Ισλανδία έχει θεσπίσει γονική άδεια 90 ημερών για τις γυναίκες αλλά και για τους άντρες, που βοηθάει στην απομάκρυνση του βάρους της αποκλειστικής ανατροφής παιδιών από τις μητέρες. Αντίστοιχα στη Νορβηγία, και οι δύο γονείς είναι υποχρεωμένοι να πάρουν τουλάχιστον 100 μέρες γονικής άδειας.
Τα σκήπτρα των γονικών αδειών, βέβαια, κρατάει η Σουηδία, η οποία έχει την πιο γενναιόδωρη πολιτική γονικής άδειας στον κόσμο, με τους γονείς να έχουν το δικαίωμα να μοιράζονται 480 ημέρες – ή περίπου 16 μήνες – άδεια μετ’ αποδοχών μετά τη γέννηση ή την υιοθεσία ενός παιδιού.
Στην Ελλάδα, οι γυναίκες δικαιούνται 120 μέρες άδειας ενώ οι άντρες μόλις 14, μετατοπίζοντας το βάρος της ανατροφής των παιδιών στις γυναίκες. Αυτός ο δυσανάλογος καταμερισμός της φροντίδας των παιδιών οδηγεί επιβεβαιωμένα σε μισθολογικές κυρώσεις, γνωστές ως η “ποινή της μητρότητας” (motherhood penalty). Η ποινή της μητρότητας ορίζεται ως η μείωση των αποδοχών των γυναικών, σε σύγκριση με τις αποδοχές τους πριν από τον τοκετό.
Σύμφωνα με στοιχεία του ΟΟΣΑ, η μείωση των απολαβών μιας μητέρας ανέρχεται περίπου στο 7% ανά παιδί.
3. Μαθήματα ισότητας: Γυναίκες σε διευθυντικές θέσεις
H Νορβηγία έχει επιβάλει εδώ και 20 χρόνια το μέτρο των ποσοστώσεων κατά φύλο για τα μη εκτελεστικά συμβούλια των εισηγμένων εταιρειών, σύμφωνα με το οποίο οι γυναίκες πρέπει να αποτελούν τουλάχιστον το 40% του συμβουλίου. Οι πολέμιοι του μέτρου τότε, είχαν υποστηρίξει ότι η εφαρμογή του θα μείωνε την εταιρική απόδοση, ενώ παράλληλα εξέφραζαν ανησυχίες για την έλλειψη εξειδικευμένων γυναικών για να συμμετέχουν στα συμβούλια.
Ωστόσο, οι πολέμιοι του μέτρου διαψεύστηκαν, καθώς τα στοιχεία έδειξαν ότι η προσθήκη γυναικών δεν επηρέασε αρνητικά την απόδοση των εταιρειών και των διοικητικών συμβουλίων τους. Πρέπει, βέβαια, να σημειωθεί, ότι ούτε θετικά επηρέασε την απόδοση τους, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι ο στόχος του μέτρου για διαφορετικότητα δεν επετεύχθει, μιας και στον πυρήνα του βρίσκεται η κοινωνική δικαιοσύνη: Οι γυναίκες πρέπει να έχουν την ευκαιρία να συμμετέχουν στις επιχειρήσεις στο ίδιο επίπεδο με τους άνδρες!
Εδώ, αξίζει να σημειώσουμε ένα ακόμα παράδοξο: Σύμφωνα με έρευνες του ινστιτούτου CORE, οι ποσοστώσεις δεν έχουν φέρει ιδιαίτερα αποτελέσματα σε ό,τι αφορά την εκπροσώπηση των γυναικών σε θέσεις CEO. Παρατηρείται μια αύξηση στον αριθμό των γυναικών CEO, αλλά η αύξηση αυτή είναι αρκετά αργή.
Τι συμβαίνει, όμως, στην Ελλάδα λίγο πριν από τη συμπλήρωση 1 χρόνου από την έναρξη εφαρμογής του νόμου που επιβάλλει τουλάχιστον το 25% των μελών του διοικητικού συμβουλίου των εισηγμένων εταιρειών να είναι γυναίκες; Σύμφωνα με τα στοιχεία της RSM Board Diversity Survey, παρατηρείται σημαντική βελτίωση στην παρουσία γυναικών στα διοικητικά συμβούλια των εισηγμένων εταιρειών, που πλέον αποτελούν το 24% έναντι του 17% πριν την εφαρμογή του μέτρου. Τέλος, αξίζει να σημειωθεί ότι μόλις το 1% των ελληνικών εταιρειών διαθέτουν γυναίκα ως Πρόεδρο του διοικητικού συμβουλίου, σε σχέση με το 9% που είναι ο μέσος όρος της Ευρώπης.
4. Γυναικεία αλληλεγγύη και κοινωνική αλλαγή
Η πρωθυπουργός της Ισλανδίας, Katrín Jakobsdóttir, προσπαθώντας να περιγράψει σε 5 βήματαπως να χτίσεις έναν παράδεισο για τις γυναίκες, συμπεριέλαβε τη γυναικεία αλληλεγγύη και την κοινωνική αλλαγή.
Σύμφωνα με την ίδια, “η αλληλεγγύη που οικοδόμησε το γυναικείο κίνημα της Ισλανδίας στη δεκαετία του 1970 και του 1980 έθεσε τα θεμέλια για πολιτικές πρόνοιας, που απελευθέρωσαν τις γυναίκες στη χώρα με πολλούς τρόπους. Η γενιά μου γεννήθηκε σε μια ατμόσφαιρα γυναικείας απελευθέρωσης. Ως παιδιά, ήμασταν περιτριγυρισμένοι από πρότυπα, κατά τα οποία οι γυναίκες καταλάμβαναν περισσότερο χώρο στην κοινωνία από ό,τι είχαν κάνει ποτέ πριν.
Οι γυναίκες παρέλασαν στο δρόμο και εξελέγη η πρώτη γυναίκα πρόεδρος, η Vigdís Finnbogadóttir. Για εμάς, σήμαινε ότι δεν ήμασταν αναγκασμένες να επιλέξουμε ανάμεσα στην οικογένεια ή την καριέρα. Μια επιλογή που αντιμετωπίζουν οι γυναίκες σε πολλές χώρες, περιορίζοντας τη συμμετοχή των γυναικών στην αγορά εργασίας και την πρόσβασή τους στη λήψη αποφάσεων.
Παράλληλα, μη σκανδιναβικές χώρες όπως η Ελβετία ακολουθούν το παράδειγμα τους και χρόνο με τον χρόνο βλέπουν περισσότερες γυναίκες (και άνδρες) να βγαίνουν στους δρόμους, απαιτώντας «υψηλότερη αμοιβή, μεγαλύτερη ισότητα και περισσότερο σεβασμό». Το αποτέλεσμα των διαδηλώσεων είναι κοινοβουλευτικές προτάσεις με σκοπό να εισακουστούν τα αιτήματα των γυναικών κατά της έμφυλης βίας και υπέρ των ίσων ευκαιριών.
5. Πολιτική εκπροσώπηση
Στη Νορβηγία, η νομοθεσία προβλέπει ότι η παρουσία των γυναικών στο Κοινοβούλιο της χώρας πρέπει να αποτελεί το 40%, με αποτέλεσμα να υπάρχει μια ισχυρή γυναικεία παρουσία. Μάλιστα, από το 2017 ως το 2020, η Πρωθυπουργός της Νορβηγίας, η Υπουργός Οικονομικών και η Υπουργός Εξωτερικών ήταν όλες γυναίκες.
Από την άλλη, η Σουηδία με μεταρρυθμίσεις που προωθούν την ισότητα, έχει δει τον αριθμό των γυναικών στο νομοθετικό σώμα να αυξάνονται ενώ το 2016, για πρώτη φορά, οι άνδρες σε υπουργικές θέσεις ήταν ίσοι με τις γυναίκες. Αντίστοιχα στη Φινλανδία, οι γυναίκες αποτελούν το 42% του Κοινοβουλίου, ενώ είναι απολύτως σύνηθες να κατέχουν υπουργικές θέσεις.
Στην Ελλάδα, οι γυναίκες αποτελούν μόλις το 19% της Βουλής, ενώ οι γυναίκες υπουργοί είναι μόλις 2 και αποτελούν το 10% των υπουργών. Πώς η φωνή των γυναικών θα ακουστεί, όταν υπάρχουν τόσο λίγες εκπρόσωποί τους στο νομοθετικό σώμα;