Μια απ’ τις πιο χαρακτηριστικές μορφές του αναρχικού κινήματος μιλά για τις συγκρούσεις στον δρόμο μετά την πτώση της χούντας, το σύντομο καλοκαίρι της Αριστεράς και τη μέρα που καταστράφηκαν όλα τα πιάνα της Αθήνας για χάρη των οδοφραγμάτων.
Με τον Νώντα Σκυφτούλη, βρισκόμαστε εδώ και χρόνια πίσω από πανό σε δρόμους που έχει περπατήσει πολύ πριν από εμένα, έχουμε κάτσει δίπλα σε εκδηλώσεις για θέματα που βαριανασαίνουν στην καρδιά της κοινωνίας και έχουμε συζητήσει κάμποσες ώρες για την πορεία του αναρχικού κινήματος στην Ελλάδα, ένα συννεφιασμένο πρωινό στον Βοτανικό κήπο.
Αυτή τη φορά, βρεθήκαμε στον κοινωνικό χώρο Αλτάι, στα Εξάρχεια, και του ζήτησα να μου μιλήσει για τις πορείες που ακολούθησαν την πτώση της Χούντας, τις συγκρούσεις και τη μαζικοποίηση του κόσμου στα αναρχικά μπλοκ.
Η κουβέντα μας ξεκινά ορίζοντας τη χρονικότητα της Μεταπολίτευσης
«Γίνονται προσπάθειες, κυρίως από αριστερούς διανοούμενους, να διευρύνουν χρονικά τη Μεταπολίτευση. Αφετηρία τους είναι η κομματικοποίηση, η παραγωγή δηλαδή πολιτικής δια μέσω των κομμάτων. Προσωπικά, δεν δέχομαι αυτή τη μυθολογία που αναπαράγεται κάθε τόσο. Η Μεταπολίτευση, ξεκινά από τη στιγμή που πέφτει η Χούντα και φτάνει μέχρι το ’80, όπου αλλάζει εντελώς ο ανθρωπολογικός τύπος».
«Η Μεταπολίτευση στην Ελλάδα, ήταν το σύντομο καλοκαίρι της ελληνικής Αριστεράς. Μπορεί να άλλαξαν κάποια πράγματα, παρέμεινε όμως μια συνέχεια της προηγούμενης πολιτισμικής και πολιτικής κουλτούρας. Καμία κοινωνική ρήξη δεν έγινε, με την Αριστερά να πορεύεται με συνθήματα, περιεχόμενο και φαντασιακό εθνοκεντρικό και αντιμπεριαλιστικό. Τη στιγμή, δηλαδή, που η Ευρώπη συγκλονιζόταν από καινούργιες σημασίες και ιδέες, εδώ δεν υπήρξε καμία επιρροή, ούτε τη δεκαετία του ’60, αλλά ούτε και στη Μεταπολίτευση. Αντίθετα, ενισχύθηκε μια κλειστοφοβική και εθνικιστική συνθήκη, που κύριο αίτιο γι’ αυτό αποτελεί ο πολιτισμός που προωθούσε η Αριστερά».
Ο Νώντας, μου περιγράφει το κλίμα εκείνης της εποχής, όταν εκείνος ήταν ακόμη στην ΚΝΕ
«Από το ’73 και μετά, ο κόσμος στριμώχνονταν στα κόμματα, συμμετείχε με πάθος στις κομματικές συνελεύσεις. Το Κομμουνιστικό Κόμμα το ’74, ήταν το outsider, μηδέν οργανωτική δυνατότητα. Στην πορεία του Πολυτεχνείου εκείνης της χρονιάς και προς έκπληξη όλων, η ΚΝΕ κατεβαίνει με ένα μπλοκ σχεδόν 200.000 ανθρώπων. Εκεί, αρχίζει η ανοδική της πορεία, μετά το Πολυτεχνείο. Αποκτά ρίζωμα στο φοιτητικό κίνημα. Η ΚΝΕ τροφοδότησε το ΚΚΕ, με αποτέλεσμα το τελευταίο να μπορέσει να μεγαλώσει, παίρνοντας τα καλύτερα στελέχη απ’ όλη την κοινωνία, κυρίως νεολαία. Αυτή η ανοδική πορεία, επιβεβαιώνεται στις εκλογές του 1977, εκεί δηλαδή που τελείωσε όλη η υπόλοιπη Αριστερά».
«Στο πρώτο Πολυτεχνείο, το 1974, ο Καραμανλής προκηρύσσει εκλογές στις 17 Νοέμβρη και ισχυρίζεται ότι δεν μπορεί να γίνει πορεία. Τα μεγάλα κόμματα, ανέβαλαν την πορεία για τις 24 Νοέμβρη. Οι αριστεριστές, προτιμούν να πάνε στην πορεία και να μην πάρουν μέρος στις εκλογές. Η πορεία ξεκινά απ’ το Πολυτεχνείο και φτάνει στο σκοπευτήριο της Καισαριανής. Εκεί, καλούν και οι αναρχικοί, άνθρωποι με κουλτούρα που είχαν ήδη φτιάξει δικές τους εκδόσεις. Μαζεύτηκαν περίπου 150 άτομα, γαλλοαναθρεμένοι αναρχικοί, όλοι ένας κι ένας, τσαμπουκάδες».
Τον ρωτάω τι έγινε με την πορεία μετά τις εκλογές
«Όταν ανακοινώθηκε ότι η πρώτη πορεία μετά την πτώση της Χούντας θα φτάσει στην Αμερικάνικη Πρεσβεία, ξέσπασε ένα bras de fer μεταξύ Αμερικής και της κυβέρνησης Καραμανλή, η οποία συμφωνούσε με την Αμερικάνικη Πρεσβεία που αναρωτιόταν γιατί να φτάσει ο κόσμος μέχρι εκεί και τι σχέση έχουν οι Αμερικάνοι με Χη χούντα και τις σφαγές στο Πολυτεχνείο. Απ’ την άλλη μεριά, εκείνοι που ήταν υπέρ του να φτάνει η πορεία στην πρεσβεία, ήταν η αστυνομία. Πίστευαν ότι μπορούσαν να ελέγξουν καλύτερα τον κόσμο εκεί, παρά αν σταματούσε στο Σύνταγμα όπως είχε ζητηθεί. Και είχαν δίκιο! Στην πορεία που έγινε μαζεύτηκαν εκατοντάδες χιλιάδες κόσμου. Πήγε τελικά στην πρεσβεία, με την ΚΝΕ να είναι ο απόλυτος κυρίαρχος».
Το 1975, τη χρονιά που το Πολυτεχνείο γίνεται εθνική εορτή, απαγορεύουν τελείως την πορεία. Παρόλα αυτά, ο κόσμος αγνοεί τις υποδείξεις και μαζεύεται στο Πολυτεχνείο και προσπαθεί να κάνει πορεία.
«Το 1976, είναι ένας εκρηκτικός χρόνος. Γίνονται απεργίες σε εργοστάσια που στηρίζονται πλέον και από τους φοιτητές. Ο κόσμος ήταν συνέχεια στην τσίλια. Από το 1974-76, όλη την ημέρα 3.000 άνθρωποι ήταν έξω από το Πολυτεχνείο, στην Ομόνοια, στα Προπύλαια, έκαναν πηγαδάκια, συζητούσαν πολιτικά. Ήταν σε συνεχή αναζήτηση μιας κατάστασης. Οι συγκρούσεις με τους μπάτσους ήταν κόλαση. Μέσα σε αυτό το κλίμα, λοιπόν, αρχίζει να εκκολάπτεται ένα αναρχικό υποκείμενο, το οποίο έχει στον νου του τη σύγκρουση. Είτε να την προκαλέσει, είτε να συμμετέχει. Το 1977, έχουμε εκλογές και η πορεία μετατίθεται για τις 27 Νοεμβρίου, όπου και πάλι απαγορεύεται με φασαρίες έξω απ’ το Πολυτεχνείο».
«Το 1978, έχουμε ακόμη μια απαγόρευση και το αναρχικό υποκείμενο να συμμετέχει πιο ενεργά. Πλέον, έχει χαρακτηριστικά προλεταριακής ελληνικής νεολαίας -δεν είναι ενταγμένη στα Πανεπιστήμια, έχει ένα modus vivendi παραβατικό και εργατικό. Οι γαλλοανανθρεμένοι εξακολουθούν να είναι κι αυτοί μαζί. Εκείνη τη χρονιά, αρχίζει η μεγάλη αντιπαράθεση με την ΚΝΕ στο Πολυτεχνείο. Τότε φεύγω απ’ την ΚΝΕ και μπαίνω στην αναρχία. Ο αναρχικός σου επιτρέπει να συγκροτείς αντιεξουσιαστικό πολιτικό λόγο του αισθητού, μέσα από συγκεκριμένη πρόταση και παρέμβαση».
Έχουμε φτάσει πια στο 1979 και ακόμη δεν έχουμε επιρροή από τον Μάη του ’68
«Είμαστε στη χρονιά των μεγάλων κινημάτων με το φοιτητικό κίνημα να παίζει καθοριστικό ρόλο χωρίς να ξεπερνά την ελληνικότητα και την εθνικότητά του. Αρχίζει να εμφανίζεται η ροκ μουσική, αλλά μόνο οι αναρχικοί την ακούμε. Κάναμε ασύλληπτα πάρτυ. Οι άλλοι… ταβέρνα, ρετσίνα και Άρης Βελουχιώτης. Δεν θα γίνονταν αυτοί Άρης Βελουχιώτης όμως… γιατροί και μηχανικοί θα γίνονταν, όπως κι έγιναν. Με τον νόμο 815 γίνεται το μεγαλύτερο φοιτητικό κίνημα με μαζικές καταλήψεις, χωρίς όμως καμία πολιτική συζήτηση. Οι αναρχοαυτόνομοι, είμαστε στη μεγαλύτερη ακμή μας. “Σπάει” η άκρα αριστερά κι αρχίζει η μαζική προσέλευση στην αναρχία. Ομηρικές συγκρούσεις για μέρες στο Πολυτεχνείο με την ΚΝΕ. Το ότι δεν σκοτώθηκε κανείς, είναι καθαρά από τύχη».
«Οι πορείες ξεκινούσαν απ’ το Πολυτεχνείο, εμείς ήμασταν το τελευταίο μπλοκ, η πύρινη ουρά όπως ονομάστηκε τη δεκαετία του ‘80, από τις εφημερίδες. Δίναμε ραντεβού, φορούσαμε συγκεκριμένα παπούτσια και ρούχα, κρατούσαμε αλυσίδες. Πηγαίναμε πάντα για σύγκρουση, διεκδικούσαμε ορατότητα και δεν είχαμε άλλη επιλογή. Το πετύχαμε. Στην πορεία του ’79, περνώντας απ’ την Ομόνοια, 500 άτομα -Ονομοιακοί- ήρθαν στο μπλοκ μας κι αυτό μας έδωσε δύναμη. Κανείς δεν μας κολλούσε πια».
«Το 1980, γίνεται πάλι απαγόρευση. Προπορεύτηκε η ΕΦΕΕ, μετά οι αριστεριστές, οι οποίοι συγκρούστηκαν με τα ΜΑΤ. Με το που έπεσε το πρώτο δακρυγόνο, η ουρά έφτιαξε για πρώτη φορά οδοφράγματα. Όταν λέω οδοφράγματα, εννοώ ότι ανεβαίναμε σε ορόφους και κατεβάζαμε τα πιάνα κάτω. Έγινε η καταστροφή των πιάνων. Το σύνθημα ήταν ένα: “Απόψε θα γίνει της πουτάνας”. Κι έγινε! Όταν λέμε για επεισόδια, εννοούμε ότι έφευγαν τα γκαρσόνια απ’ το ΤΣΑΦ και πήγαιναν για σύγκρουση. Μετά, μάθαμε ότι σκοτώθηκε ο Κουμής και η Κανελλοπούλου, κοντά στο Ζonars».
«Μετά ήρθε το ΠΑΣΟΚ και τελείωσε το έργο», μου λέει
«Από το 1981-83, δεν κουνιέται φύλλο. Το 1984, κάνουμε κατάληψη στο Χημείο και η αναρχία θεμελιώνεται. Ήμασταν οι μόνοι που κάναμε αντιπολίτευση στο ΠΑΣΟΚ. Το 1985, έχουμε τη δολοφονία του Μιχάλη Καλτεζά. Μπορεί να είχαμε βάλει σε ένα βράδυ 15 εμπρηστικές βόμβες μολότοφ απ’ το Μαρούσι μέχρι τον Πειραιά. Την επόμενη μέρα, η Ελευθεροτυπία είχε πρωτοσέλιδο “Βόμβες παντού οι αναρχικοί”. Το 1986, είχαμε πληροφορίες ότι θα μπουν οι μπάτσοι μέσα στην πορεία για να ελέγχουν καλύτερα. Εμείς, όμως, είχαμε ακουστικά για να ακούμε την αστυνομία, είχαμε μπει στις γραμμές τους. Ακούγαμε την Ασφάλεια και την Άμεση Δράση όλη μέρα, οπότε ξέραμε που είναι…».
«Το 1987, με κυβέρνηση ΠΑΣΟΚ, είχαμε 7.000 κόσμου. Οι Πασοκτζήδες; Σιγά μην ερχόντουσαν στην πορεία, είχαν τα μπουζούκια να πάνε. Περνούσαν το πρωί, άφηναν ένα λουλούδι και έφευγαν για ουίσκια. Δεν έγιναν φασαρίες εκείνην τη χρονιά. Την επόμενη ημέρα, ο Λεωνίδας Κύρκος, είπε στη Βουλή: “Eίδατε τι έγινε στην πορεία του Πολυτεχνείου; H μισή πορεία ήταν αναρχικοί και του χρόνου, με την πολιτική που κάνουμε εδώ πέρα, θα είναι όλη η πορεία προς αυτούς”. Ήταν τόσο ορατό πλέον. Είχαμε φτιάξει και την Ένωση Αναρχικών. Φοιτητές διεκδικούσαν να μπουν στην αναρχία, είχε σπάσει πλέον εκείνο το κλειστό το Ομονοιακό».
Το 1990, δεν υπάρχει πλέον ΚΝΕ, οι αναρχικοί καταλαμβάνουν το Πολυτεχνείο. «Πλέον, δεν αναζητούμε τις συγκρούσεις, γιατί δεν βλέπαμε προοπτική μέσα απ’ αυτές. Το 1994, γίνονται προληπτικές συλλήψεις, παρόλα αυτά, το μπλοκ παραμένει μαζικό».
Το 1995, η κατάληψη του Πολυτεχνείου γίνεται σε απευθείας σύνδεση. Ο Τέρενς Κουίκ θα πει: «Να και ροκιές», γιατί στα μεγάφωνα ακούγονταν Rage Against the Machine. «Πάνε τα αντάρτικα», μου λέει ο Νώντας.
«Δυστυχώς, δεν καταφέραμε να εκμεταλλευτούμε εκείνη τη δυναμική. Σαν κίνημα έχουμε τη μεγαλύτερη δυνατότητα αυτοπροβοκαρίσματος, απ’ τον καλύτερο προβοκάτορα στον κόσμο».
Ο Νώντας, καθοριστικό πρόσωπο της Αντιεξουσιαστικής Κίνησης Αθήνας, μου λέει ότι απ’ το 2006 και μετά, η ΑΚ κυριαρχεί στα μπλοκ για να καταλήξει στο ότι: «Το 2009, ήταν η μεγαλύτερη πορεία της ΑΚ στο Πολυτεχνείο».