Ο σεξισμός έχει πολλά ποδάρια.
Φαντάσου ότι δουλεύεις σε μια μεγάλη εταιρεία και αντιμετωπίζεις πρόβλημα με τον υπολογιστή σου. Μιλάς με το τμήμα προσωπικού και σε ενημερώνουν ότι θα έρθει κάποιος από το τμήμα πληροφορικής να σε βοηθήσει. Όσο περιμένεις, σκέφτεσαι πώς μπορεί να μοιάζει ο άνθρωπος που θα έρθει να φτιάξει τον υπολογιστή σου. Είναι άνδρας;
Τώρα φαντάσου ότι μπαίνεις σε ένα νοσοκομείο, έχεις κλείσει ραντεβού με έναν γιατρό και η γραμματεία σε ενημερώνει ότι θα έρθει πρώτα κάποιος από το νοσηλευτικό προσωπικό να σου πάρει την πίεση.
Όσο περιμένεις, σκέφτεσαι πως μπορεί να μοιάζει ο άνθρωπος που θα έρθει να σου πάρει την πίεση. Είναι γυναίκα;
Ο σεξισμός πίσω από μια πεποίθηση
Οι περισσότεροι μηχανικοί υπολογιστών είναι άνδρες ενώ οι περισσότεροι νοσηλευτές είναι γένους θηλυκού, είναι επομένως αναμενόμενο να συνδέουμε συγκεκριμένες δουλειές με συγκεκριμένο φύλο. Γιατί, όμως, το φύλο παίζει ρόλο σε τόσα πολλά επαγγέλματα;
Αυτήν την ερώτηση έθεσα πριν μερικές μέρες στα Social Media και μια από τις απαντήσεις που πήρα ήταν ότι “οι άντρες είναι πιο ορθολογιστές και γι’ αυτό, επιλέγουν επαγγέλματα που απαιτούν λογική σκέψη, ενώ οι γυναίκες είναι πιο συναισθηματικές για αυτό επιλέγουν επαγγέλματα πιο ανθρωποκεντρικά”.
Είναι, όμως, κάτι τέτοιο αποδεδειγμένο ή είναι ακόμα ένας casual σεξισμός που αναπαράγουμε άκριτα για να δικαιολογήσουμε συγκεκριμένα γεγονότα και συμπεριφορές;
Αν δίναμε στον πατέρα μου 5 ευρώ και του ζητούσαμε να πάει στο σούπερ μάρκετ και να πάρει όσα περισσότερα φρούτα μπορεί, είμαι σίγουρη ότι θα γύριζε με δυο σακούλες πορτοκάλια. Από την άλλη, η μητέρα μου, θα έφερνε 5 μήλα, 10 πορτοκάλια, 5 μπανάνες και μερικά ακτινίδια.
Αν δεν είναι αυτό επίδειξη λογικής και σύνθετης σκέψης δεν ξέρω τι είναι! Ωστόσο, ο πατέρας μου είναι αυτός που δάκρυσε στην ορκωμοσία μου την ίδια στιγμή που η μητέρα μου ήταν πιο συγκρατημένη στις αντιδράσεις της.
Μπορώ να σκεφτώ και άλλες πολλές στιγμές στην ζωή μου, στις οποίες κατάφερα να διαψεύσω την πεποίθηση ότι ένας άνδρας είναι πιο ορθολογιστής από μια γυναίκα και ότι μια γυναίκα είναι πιο ευαίσθητη από έναν άνδρα. Αλλά πέρα από τις προσωπικές μου εμπειρίες, αποφάσισα να ρίξω παραπάνω φως στον ισχυρισμό αναζητώντας επιστημονικές έρευνες.
Casual σεξισμός: Είναι οι άνδρες πιο λογικοί από τις γυναίκες;
Μια μελέτη που πραγματοποιήθηκε από το Πανεπιστήμιο του Κέιμπριτζ αποκάλυψε ότι οι γυναίκες κατά μέσο όρο έχουν μεγαλύτερη ενσυναίσθηση, ενώ οι άνδρες είναι πιο αποτελεσματικοί στη συστηματοποίηση, δηλαδή στο να αναλύουν ή να δημιουργούν συστήματα βασισμένα σε κανόνες.
Παρόλα αυτά οι ερευνητές προειδοποιούν ότι τα στοιχεία αυτά δεν επιτρέπουν σε κάποιον να κάνει προβλέψεις για το ψυχολογικό προφίλ ενός ατόμου με βάση το βιολογικό του φύλο. Μάλιστα, κάτι τέτοιο θα ήταν πέρα από στερεοτυπικό, και καταστροφικό. Οριακά, σεξισμός.
Την ίδια στιγμή, πολλές επιστημονικές έρευνες συμφωνούν ότι ο ανδρικός και θηλυκός εγκέφαλος διαφέρουν στον τρόπο που τα τμήματα τους συνδέονται, ενώ παράλληλα έχουν εντοπιστεί διαφορές στην συμπεριφορά μεταξύ ανδρών και γυναικών.
Για παράδειγμα, οι γυναίκες μπορεί να έχουν καλύτερη λεκτική μνήμη και κοινωνική γνώση, ενώ οι άντρες μπορεί να έχουν καλύτερες κινητικές και χωρικές δεξιότητες, κατά μέσο όρο. Ακόμα, όμως, κι αν οι εγκέφαλοι ανδρών και γυναικών διαφέρουν, δεν είναι βάσιμο ούτε ωφέλιμο να προχωρούμε σε γενικεύσεις που αφορούν στη λογική, το συναίσθημα και το φύλο.
Τι αντίκτυπο μπορεί να έχει η συσχέτιση της λογικής με το φύλο στις αποφάσεις των γυναικών;
Πέρα από τη νευροεπιστήμη, η ψυχολογία έχει προσπαθήσει να εξετάσει τη σύνδεση μεταξύ των ικανοτήτων και του φύλου και πώς οι στερεοτυπικές αντιλήψεις που έχουν διαμορφωθεί μπορούν να επηρεάσουν την ζωή των ανθρώπων.
Σύμφωνα με τη φιλόσοφο και φεμινίστρια Lloyd η καθημερινή έννοια της λογικής είναι συσχετισμένη με το αρσενικό φύλο και αυτό δημιουργεί ένα δίλημμα για τις γυναίκες που αναζητούν πρόοδο στους πνευματικούς τομείς: Εάν οι γυναίκες θέλουν να συμμετάσχουν στη «λογική», πρέπει να αποστασιοποιηθούν από κάποια ζωτική πτυχή της «θηλυκότητας» τους.
Αυτή η άποψη συνάδει επίσης με έρευνες που υποστηρίζουν ότι τα νεαρά κορίτσια δε συμμετέχουν ενεργά στα μαθηματικά και τις επιστήμες ως αποτέλεσμα των στερεοτύπων του φύλου.
Σε έρευνα που πραγματοποιήθηκε το 2008, 66 προπτυχιακές φοιτήτριες των ΗΠΑ έλαβαν μια τυποποιημένη εξέταση μαθηματικών και σε κάποιες δόθηκε το στερεότυπο ότι οι άντρες είναι καλύτεροι στα μαθηματικά εκ φύσεως, ενώ σε άλλες ότι οι άνδρες είναι καλύτεροι στα μαθηματικά επειδή λύνουν περισσότερες ασκήσεις.
Τα αποτελέσματα έδειξαν ότι οι γυναίκες που έλαβαν το στερεότυπο ότι είναι χειρότερες από τους άνδρες στα μαθηματικά εκ φύσεως, όχι μόνο έλυσαν λιγότερες ασκήσεις σωστά αλλά και ότι προσπάθησαν να λύσουν λιγότερες ασκήσεις.
Οι συμμετέχουσες κατέβαλαν περισσότερη προσπάθεια σε κάθε πρόβλημα και είχαν καλύτερες επιδόσεις σε μια εξέταση μαθηματικών όταν απειλούνταν με ένα στερεότυπο που βασίζεται στην προσπάθεια και όχι την ικανότητα. Αυτό αποδεικνύει ότι τέτοιου είδους στερεότυπα μπορούν να επηρεάσουν τις γυναίκες που επιδιώκουν να πετύχουν στους αντίστοιχους επιστημονικούς τομείς.
Είναι οι γυναίκες περισσότερο ευαίσθητες;
Ψυχολόγοι υποστηρίζουν ότι οι γυναίκες τείνουν να έχουν πιο πλούσια συναισθηματική ζωή από τους άνδρες. Τα νεαρά κορίτσια γαλουχούνται με τέτοιο τρόπο έτσι ώστε όχι μόνο να δίνουν προσοχή στα συναισθήματα, τόσο τα δικά τους όσο και των άλλων ανθρώπων, αλλά επίσης και μαθαίνουν να διαχειρίζονται τα συναισθήματα αυτά.
Έτσι, αναπτύσσουν από μικρές ένα διακριτικό λεξιλόγιο για την περιγραφή των διαθέσεων και των συναισθημάτων τους, που όμως δεν αποτελεί απόδειξη μεγαλύτερης ενσυναίσθησης αλλά διαχείρισης.
Για αιώνες, οι άνθρωποι ήταν εξίσου γοητευμένοι όσο και πεπεισμένοι από την ιδέα ότι οι άνδρες και οι γυναίκες διαφέρουν, όχι μόνο στα φυσιολογικά χαρακτηριστικά αλλά και στις ψυχολογικές τους λειτουργίες. Η υπόθεση ότι οι άνδρες και οι γυναίκες διαφέρουν ως προς την ικανότητά τους να δείχνουν ενσυναίσθηση είναι μια από αυτές τις ευρέως διαδεδομένες στερεοτυπικές πεποιθήσεις.
Όσον αφορά το ερώτημα σε ποιο βαθμό είναι έγκυρος αυτός ο χαρακτηρισμός, οι επιστημονικές μελέτες δείχνουν ασυνεπή αποτελέσματα. Ένας μεγάλος αριθμός μελετών δεν ανέφερε σημαντική διαφορά μεταξύ των φύλων, ενώ ορισμένες έρευνες κατέδειξαν υψηλότερη γυναικεία ικανότητα, ενώ ορισμένες μελέτες βρήκαν ακόμη και ανωτερότητα των ανδρών.
Εν ολίγοις, υπάρχουν στοιχεία που υποδηλώνουν υψηλότερη γυναικεία ικανότητα στην ενσυναίσθηση και τις δομές που σχετίζονται με την ενσυναίσθηση αλλά δεν είναι επαρκή.
Συναισθήματα, στερεότυπα, σεξισμός και αστικοί μύθοι
Πολλές φορές ακούω από τους άνδρες να χρησιμοποιούν το στερεότυπο περί αδυναμίας τους να δείξουν ευαισθησία, στην προσπάθεια τους να δικαιολογήσουν την προσωπική τους ανεπάρκεια να συνδεθούν. Άλλες φορές το ακούω από γυναίκες ως ένα σημαντικό προσόν που μόνο αυτές κατέχουν.
Στην πραγματικότητα, όμως, οι άντρες βιώνουν συναισθήματα όπως η ντροπή, ο φόβος, η μελαγχολία και η ενοχή αλλά έχουν μικρότερη επίγνωση πάνω σε αυτά και είναι λιγότερο πρόθυμοι να τα εξετάσουν ή να τα συζητήσουν.
Ακόμη και τα συναισθήματα που θεωρούνται θετικά και κάθε άνθρωπος θα ήταν περήφανος να έχει, όπως η αγάπη ή η αλληλεγγύη, είναι άβολα για έναν άνδρα που έχει εγκλωβιστεί στον ρόλο του κυρίαρχου αρσενικού να τα εκφράσει. Αυτό σημαίνει ότι λείπουν από τους άνδρες τέτοια συναισθήματα; Η απάντηση είναι ένα βροντερό όχι.
Επομένως, γυρνώντας πίσω στα αρχικά ερωτήματα του προλόγου, το φύλο από μόνο του δε μπορεί να καθορίσει αν κάποιος θα ήταν καλός νοσηλευτής ή αν κάποια θα ήταν μια αξιόλογη μηχανικός. Στηρίζουμε πολλές φορές την επιχειρηματολογία ή τις αποφάσεις μας, ακόμα και για κάτι τόσο σημαντικό όπως το επάγγελμα, σε πεποιθήσεις που αφορούν στο φύλο χωρίς να λαμβάνουμε υπόψιν άλλα χαρακτηριστικά.
Οι άνδρες μπορούν να είναι ευαίσθητοι όσο οι γυναίκες μπορούν να είναι λογικές. Κι αν αποδεχτούμε αυτούς τους ισχυρισμούς ως τους μόνους βάσιμους, τότε ίσως καταφέρουμε ένα γερό χτύπημα στον εχθρό που ονομάζεται “έμφυλα στερεότυπα”.