Εάν μένεις ή κινείσαι για χρόνια στην Αθήνα, τότε θα καταλάβεις πως πρόκειται για μία αβίωτη πόλη που διαρκώς μεγαλώνει, αλλά ταυτόχρονα γίνεται όλο και πιο αφιλόξενη.
Για πολλούς η Αθήνα είναι μία αβίωτη, άσχημη, άναρχα δομημένη πόλη, γεμάτη σκουπίδια και ιδιαίτερα αγχωμένους κατοίκους, η οποία, όμως, κοσμείται από αρχαία σε διάφορα σημεία της και προσφέρει δυνατές συγκινήσεις και ξέφρενο nightlife. Κάποιοι άλλοι τη χαρακτηρίζουν τον ιδανικό τουριστικό προορισμό και συχνά την παραλληλίζουν με το Βερολίνο, λόγω της έντονης πολιτιστικής ζωής της και της εύκολης ευδοκίμησης διάφορων underground ρευμάτων.
Για όσους, όμως, έχουν κολλήσει έστω και για λίγα λεπτά στη Συγγρού, στην Πατησίων, στην Κηφισίας ή στη Μεσογείων, είτε με το αυτοκίνητό τους, είτε σε κάποιο μέσο μαζικής μεταφοράς με συνθήκες κονσέρβας, είναι αντιληπτό πως η Αθήνα είναι πλέον μία πολύ μικρή πόλη για τα 3,6 εκατομμύρια κατοίκους που φιλοξενεί σύμφωνα με την Eurostat.
Τι έχει συμβεί στην πρωτεύουσά μας και γιατί έχουμε τόσες αφορμές για πολλαπλές ματαιώσεις; Παρακάτω μερικοί παράγοντες που καθιστούν την Αθήνα μία αβίωτη πόλη:
Κίνηση
Το πρόβλημα της κίνησης είναι ιδιαίτερα έντονο σε πολλές μεγάλες πόλεις και η Αθήνα δεν αποτελεί εξαίρεση. Η κίνηση είναι ένας από τους σημαντικότερους παράγοντες άγχους σήμερα για τον μέσο Αθηναίο, άλλα και όσους κινούνται συχνά εντός των ορίων της πόλης.
Η κίνηση δεν οφείλεται μόνο στην κουλτούρα χρήσης των ιδιωτικών οχημάτων, αλλά και στο γεγονός πως οι αστικές συγκοινωνίες είναι ανεπαρκείς. Μεγάλες καθυστερήσεις ή ακόμα και ακυρώσεις στα δρομολόγια, γραμμές με κουρασμένα λεωφορεία που συχνά «τα φτύνουν», ασφυκτικές συνθήκες σε πολλές διαδρομές και έργα υποδομής που εντέλει δεν δούλεψαν σωστά όπως το τραμ και ο περιβόητος «Μεγάλος Περίπατος».
Μέσα σε όλα αυτά θα πρέπει να προσθέσουμε και τα ενοικιαζόμενα ηλεκτρικά πατίνια, τα οποία ενώ έχουν πολλά οφέλη, χρησιμοποιούνται δίχως κανόνες -ούτε καν σεβασμό στα κόκκινα φανάρια– και αποτελούν έναν τεράστιο κίνδυνο για κάθε οδηγό.
Όλα αυτά συντελούν ώστε οι άνθρωποι να μετακινούνται γεμάτοι εκνευρισμό, πίεση και κάποιες φορές επιθετικότητα. Ειδικά αν ταξιδέψεις στο εξωτερικό θα γίνει ακόμα πιο αντιληπτό πως οι ελληνικές αστικές συγκοινωνίες, παρά το γεγονός πως εξυπηρετούν έναν τεράστιο αριθμό ατόμων καθημερινά, δεν μπορεί να χαρακτηριστούν φιλικές προς τους πολίτες.
Υψηλά ενοίκια
Ένας δεύτερος παράγοντας που καθιστά την Αθήνα πλέον αβίωτη πόλη είναι ο ρυθμός αύξησης των ενοικίων, αλλά και η ποιότητα των κατοικιών. Gentrification, εξαιρετικά καθυστερημένη ρύθμιση της βραχυπρόθεσμης ενοικίασης (Airbnb), αλλά και υψηλός συγκεντρωτισμός κατοικιών από ξένα funds, που δραστηριοποιούνται στο real estate, είναι αρκετά ώστε να είναι εξαιρετικά δύσκολο σήμερα κάποιος να βρει ενοικιαζόμενη κατοικία που να μπορεί να την αντέξει οικονομικά.
Οι χαμηλοί μισθοί και ο πληθωρισμός δημιουργούν την «τέλεια καταιγίδα». Έτσι, οι άνθρωποι στρέφονται στις πιο οικονομικές λύσεις, ανήλιαγα σπίτια χτισμένα τις δεκαετίες του 1970 και 1980, χωρίς επαρκή συντήρηση, ενεργειακή αναβάθμιση ή κεντρική θέρμανση.
Έτσι, έχουμε φτάσει στο σημείο μία γκαρσονιέρα με τεράστιες ελλείψεις να κυμαίνεται μεταξύ 370-450€ και ένα ζευγάρι να πρέπει να πληρώσει τουλάχιστον 800-1000€ για ένα λίγο μεγαλύτερο σπίτι. Τέλος, ο πληθυσμός της πόλης μεγαλώνει συνεχώς, με συνέπεια η αυξημένη ζήτηση να οδηγεί ακόμα πιο ψηλά τις τιμές των ενοικίων.
Χαμηλοί μισθοί και εργασιακό στρες
Το κέντρο της εργασίας σήμερα βρίσκεται στην Αθήνα και οι επενδύσεις που γίνονται συνεχίζουν να συντηρούν αυτή τη λογική. Παράλληλα, η εγκατάλειψη της remote εργασίας οδηγεί τον κόσμο να συγκεντρώνεται όλο και περισσότερο γύρω από το μητροπολιτικό κέντρο και να μην δίνει ευκαιρίες για αποαστικοποίηση.
Ακόμα όμως και η φύση της ίδιας της εργασίας γίνεται ιδιαίτερα προβληματική στην Ελλάδα. Οι άλλοτε «τεμπέληδες Έλληνες» είναι πλέον οι πιο σκληρά εργαζόμενοι της Ε.Ε., αλλά την ίδια ώρα έχουν τη δεύτερη χαμηλότερη αγοραστική δύναμη. Οι πολλές ώρες εργασίας, τα τοξικά εργασιακά περιβάλλοντα που δεν επενδύουν στους εργαζόμενους, οι άτυπες και απλήρωτες υπερωρίες και οι χαμηλοί μισθοί δημιουργούν μία ιδιαίτερα δυσμενή ψυχολογική συνθήκη στα άτομα.
Δεν είναι τυχαίο πως με κάθε ευκαιρία οι άνθρωποι αναζητούν απόδραση από την Αθήνα, με αποτέλεσμα την πλήρη κάλυψη των τουριστικών καταλυμάτων και τις τεράστιες «ουρές» στα διόδια.
Επιπλέον, ένα πρόβλημα είναι η υποβάθμιση της αστικής φύσης της Αθήνας και τα διαχρονικά προβλήματα ανεπαρκούς λειτουργίας θεσμικών μηχανισμών. Ακολουθούν τρία ζητήματα που αν και φαίνονται ξεχωριστά, αποτελούν μέρος του ίδιου προβλήματος.
Σκουπίδια
Εδώ και πολλά χρόνια είναι γνωστό πως η Αθήνα αντιμετωπίζει πρόβλημα με την καθαριότητά της, ενώ δεν ανακυκλώνει στον βαθμό που θα έπρεπε.
Αν και έχουν γίνει προσπάθειες και όντως ο Δήμος Αθηναίων διαχειρίζεται έναν τεράστιο όγκο απορριμμάτων, τόσο τα δεδομένα που παρέχονται από το Παρατηρητήριο Ανακύκλωσης Αττικής, όσο και η εικόνα που δημιουργείται με μια βόλτα στο κέντρο, αποκαλύπτουν πως θα μπορούσαν να γίνουν πολλά περισσότερα.
Πόλεις με πολύ μεγαλύτερους πληθυσμούς στην Ευρώπη τα καταφέρνουν καλύτερα και έχουν εδώ και χρόνια λειτουργικά προγράμματα ανακύκλωσης, οπότε δεν υπάρχει χώρος για δικαιολογίες.
Υποδομές
Δρόμοι γεμάτοι λακκούβες, κατεστραμμένα πεζοδρόμια και διάφορες κακοσχεδιασμένες ή μη επαρκώς λειτουργικές αστικές υποδομές μπορούν να γίνουν αιτίες τραυματισμών και ατυχημάτων.
Από την άλλη πλευρά, διαρκώς δαπανώνται τεράστια κεφάλαια για εργασίες, τα οποία εντέλει δεν επιστρέφουν στους πολίτες ως αύξηση του βιοτικού επιπέδου, αλλά ούτε και εξασφαλίζουν προστασία.
Τεράστιο θέμα είναι επιπλέον τα μπαζωμένα ρέματα της πόλης που σε κάθε καταιγίδα θυμίζουν πως δεν έχει γίνει σωστός αντιπλημμυρικός σχεδιασμός.
Ναρκωτικά
Από τα χρόνια που ήμουν προπτυχιακός φοιτητής μέχρι και σήμερα, τα Προπύλαια είναι σταθερά μία από τις αθηναϊκές πιάτσες ναρκωτικών. Οι τοξικοεξαρτημένοι, που κάνουν χρήση και παρατούν τις βελόνες και τα ματωμένα βαμβάκια έξω από τα ιστορικά κτήρια του Πανεπιστημίου Αθηνών, υπενθυμίζουν πως η Αθήνα έχει μία ιδιαίτερα σκοτεινή πλευρά, την οποία μπορείς εύκολα να ανακαλύψεις τόσο στα κεντρικά σημεία, όσο και σε «λάθος» στροφές στα στενά.
Τι χρειάζεται η Αθήνα για να γίνει φιλικότερη;
Αρχικά, πρέπει να γίνει αντιληπτό πως η πόλη πλέον δεν έχει άλλα περιθώρια για ανάπτυξη, τουλάχιστον στο κέντρο και με τον τρόπο με τον οποίον αυτή γίνεται. Όσο και να αυξηθούν τα διαθέσιμα κτήρια και να πέσουν οι τιμές, τα δίκτυα και η αστική βιωμένη εμπειρία έρχονται να δείξουν πως συχνά όλα είναι στο όριο.
Αυτό που χρειαζόμαστε πραγματικά είναι ένα πλάνο δύο βημάτων:
Το πρώτο που πρέπει να γίνει είναι η ανάπτυξη της περιφερειακής οικονομίας. Μονάχα με αυτόν τον τρόπο θα δημιουργηθούν οι συνθήκες για αποαστικοποίηση. Το βασικό πρόβλημα σήμερα είναι πως όσοι θέλουν πραγματικά να εργαστούν και να κάνουν κάτι είναι αναγκασμένοι να έρθουν στην Αθήνα. Η περιφέρεια προσφέρει ελάχιστες ευκαιρίες για εργασιακή ανέλιξη.
Το δεύτερο είναι η βελτίωση του βιοτικού επιπέδου και η ανθρωποκεντρική αστική ανάπτυξη. Αυτή τη στιγμή η πόλη αναπτύσσεται σε μεγάλο βαθμό, για να εξυπηρετεί τη βαριά βιομηχανία της χώρας, τον τουρισμό. Όλο και περισσότερα projects στοχεύουν στην ανάδειξη της πόλης, αλλά και στην σταδιακή κεφαλαιοποίηση μη εμπορικά εκμεταλλεύσιμων πτυχών της αστικής ζωής.
Αυτό είναι κατανοητό, όμως, στο τέλος της ημέρας έρχεται το ερώτημα τι πραγματικά κερδίζει ο άνθρωπος που έτυχε ή επέλεξε να μένει μόνιμα στην Αθήνα. Εάν ξεκινήσει η διαδικασία της αποαστικοποίησης, θα είναι ευκολότερο να μπουν σε τροχιά έργα που θα εστιάζουν στην αποκάλυψη των ρεμάτων, τη δημιουργία περισσότερων πάρκων και ανοιχτών χώρων, τις εφαρμογές της βιωσιμότητας, αλλά και την ασφάλεια που λανθασμένα ταυτίζεται με την ατζέντα της άκρας δεξιάς.
Η πραγματική πρόκληση δεν είναι οι πολίτες να τα βγάζουν πέρα σε μια αβίωτη πόλη, αλλά το πώς η Αθήνα θα γίνει φιλικότερη για όλους και θα προσφέρει καλύτερους δείκτες, τόσο στην ποιότητα της ζωής, όσο και στην ψυχολογία των κατοίκων και των επισκεπτών της.