Ένας καλλιτεχνικός ξεσηκωμός λαμβάνει χώρα τους τελευταίους 2 περίπου μήνες, ο οποίος έχει ως αφορμή το Προεδρικό Διάταγμα 85/22, το οποίο εκδόθηκε στις 17 Δεκεμβρίου και – πρακτικά – είναι ένας νόμος του κράτους που εξισώνει τα πτυχία των ηθοποιών με απολυτήρια Λυκείου.
Έκτοτε, ένα μεγάλο κύμα συμπαράστασης – ευτυχώς όχι μόνο από τον καλλιτεχνικό κόσμο – έδειξε πως αντιλαμβάνεται και συμπαραστέκεται με πολύμορφο αγώνα και πράξεις αλληλεγγύης. Η κυβέρνηση θέλησε να υποβαθμίσει τα πτυχία των ηθοποιών, αλλά βρήκε δυνατές κοινωνικές αντιστάσεις. Κατειλημμένα κτίρια, πορείες, συναυλίες και παραιτήσεις καθηγητών. Όλα με αίτημα να μην βρεθεί ο πολιτισμός σε ένα απαξιωτικό επίπεδο.
Θέατρο και κυβερνήσεις: Από το παρελθόν στο παρόν
Το θέατρο, με μία ιστορία χιλιάδων χρόνων, γεννήθηκε στην Ελλάδα. Διαχρονικά, έδινε πάντα το στίγμα του στην κοινωνία, την εκάστοτε εποχή και καυτηρίαζε με τον τρόπο του τα κακώς κείμενα των εξουσιαστών. Σήμερα έχουμε περίπου 220 θέατρα στη χώρα και είναι μία εποχή όπου, ίσως πιο πολύ από ποτέ, χρειαζόμαστε ως μάζα την πνευματική αφύπνιση.
Οι θεατρικές παραστάσεις αποτελούν και μία πολιτική πράξη, καθώς απευθύνονται στην κοινωνία και εκφράζουν συναισθήματα για όσα συμβαίνουν. Δεν έχουν αλλάξει πολλά. Η επικοινωνία με τον κόσμο, η αμεσότητα, ο χώρος. Δεν είναι απλά διασκέδαση, είναι πραγματική ψυχαγωγία αλλά και έναυσμα του πολιτισμού και της σκέψης, που διαμορφώνει συνειδήσεις και αξίες στην κοινωνία.
Στην Αρχαία Ελλάδα, τα έργα του Αριστοφάνη ήταν ένα μέσο κριτικής της κυβέρνησης και των πολιτικών της. Στην Ελισαβετιανή Αγγλία, τα έργα του Σαίξπηρ αμφισβήτησαν κοινωνικούς κανόνες και αξίες. Ακόμη και στη σύγχρονη εποχή, το θέατρο έπαιξε καθοριστικό ρόλο στη διαμόρφωση της κοινής γνώμης και στην επιρροή της πολιτικής αλλαγής.
Υπάρχουν αρκετά ισχυρά παραδείγματα στην ιστορία ως προς την ικανότητα του θεάτρου να φέρει αλλαγές. Κατά τη διάρκεια της Γαλλικής Επανάστασης, το 1793, ο θεατρικός συγγραφέας Jean-Marie Collot d’Herbois ανέβασε ένα έργο τόσο επικριτικό για τη γαλλική μοναρχία, που πυροδότησε ταραχές και τελικά οδήγησε στην ανατροπή της κυβέρνησης. Αυτό το γεγονός δείχνει πόσο επιρροή μπορεί να έχει το θέατρο, ακόμη και ενάντια σε καταπιεστικά καθεστώτα.
Σήμερα, συνεχίζουμε να βλέπουμε τη δύναμη του θεάτρου να επιφέρει αλλαγές. Σε χώρες όπως η Λευκορωσία, όπου η ελευθερία του λόγου είναι αυστηρά περιορισμένη, το θέατρο έχει γίνει εργαλείο πολιτικής διαφωνίας.
Θεατρικά έργα όπως το «1984» και το «The Master and Margaret» έχουν ανεβεί ως πράξεις αντίστασης ενάντια στην αυταρχική κυβέρνηση. Η Belarus Free Theatre, μια θεατρική εταιρεία που ιδρύθηκε το 2005, έχει αντιμετωπίσει διώξεις για τον πολιτικό της ακτιβισμό, αλλά συνεχίζει να χρησιμοποιεί το θέατρο για να παλεύει για τη δημοκρατία και τα ανθρώπινα δικαιώματα.
Δυστυχώς, η πλειοψηφία των Ελλήνων δεν επιλέγει να ψυχαγωγηθεί σε μία παράσταση αλλά προτιμάει πιο «ελαφριά» θεάματα. Άλλωστε, είναι πολλοί οι άνθρωποι που θεωρούν πως τα καλλιτεχνικά και ο πολιτισμός είναι απλά μία ενασχόληση, ένα χόμπι.
Η σημερινή κυβέρνηση αδιαφορεί για τον πολιτισμό
Η προσπάθεια της κυβέρνησης να υποβαθμίσει τα πτυχία των ηθοποιών είναι απλώς ένα ακόμη παράδειγμα για το πώς η τέχνη και ο πολιτισμός απαξιώνονται στην κοινωνία. Οι τέχνες θεωρούνταν πάντα ως πολυτέλεια, παρά ως ουσιαστικό μέρος της πολιτιστικής μας κληρονομιάς.
Αλλά η αλήθεια είναι ότι η τέχνη έχει τη δύναμη να φέρει κοντά τους ανθρώπους και να εμπνεύσει την αλλαγή με τρόπους που η πολιτική δεν μπορεί. Προσπαθώντας να φιμώσει τους καλλιτέχνες, η κυβέρνηση όχι μόνο αδιαφορεί για τους ηθοποιούς και άλλους επαγγελματίες του πολιτισμού, αλλά περιορίζει επίσης τις δυνατότητες πολιτικής αλλαγής που μπορεί να προκύψει μέσω των τεχνών.
Αλλά είναι και μία επίθεση ως προς τον βιοπορισμό των ηθοποιών, οι οποίοι τα χρόνια που περάσαμε και όσο ο κορωνοϊός μας έβαζε όλους σε καραντίνα, για εκείνους ήταν ακόμα πιο δύσκολα. Ακόμη, δοκιμάστηκαν οι αντοχές του θεατρικού κόσμου τόσο με το κίνημα #Metoo που ξεσκέπασε πολλές παθογένειες, κρυμμένες εδώ και χρόνια κάτω από το χαλί – αλλά και με την υπόθεση Λιγνάδη.
Η εμπλοκή δε της Υπουργού Πολιτισμού, Λίνας Μενδώνη, αλλά και οι δικαιολογίες της έκαναν τον κόσμο της τέχνης να αντιληφθεί τι άνθρωποι καλούνται να συντηρήσουν. Και, σίγουρα, όχι να προάγουν τον πολιτισμό.
Απέναντι, υπάρχει μία κυβέρνηση που δείχνει μίσος και απαξίωση για τον πολιτισμό όμως αυτό της επιστρέφεται. Οι επιλογές των κυβερνώντων βρήκαν αντιστάσεις, αυτή τη φορά όχι από το ίδιο το θέατρο, αλλά από τον κόσμο που πλαισιώνει αυτή την εκδήλωση άρνησης στην υποτίμηση των αξιών και της τέχνης. Και που η ανάγκη του για έκφραση γίνεται ξεκάθαρη.
Το θέατρο κάνει τους θεατές πνευματικά πιο πλούσιους, αφού έχει αδιαμφισβήτητα τη δύναμη να επιφέρει πολιτικές αλλαγές. Εδώ και χιλιάδες χρόνια, στηλιτεύει την κυριαρχία και ξυπνά επαναστάσεις.
Από την πλευρά του κόσμου χρειάζεται να εκτιμήσει ξανά το θέατρο και να υποστηρίξει τις τέχνες. Είναι ένα μεγάλο κίνητρο, αλλά και μία πνευματική αφύπνιση εάν θέλουμε να οικοδομήσουμε μια δικαιότερη και πιο ισότιμη κοινωνία.