Καφέ και κροσφιτάδικα ξεφυτρώνουν συνεχώς σαν μανιτάρια σε πολλές γειτονιές. Πόσο βιώσιμη, όμως, είναι μία οικονομία που βασίζεται σε τέτοιες επιχειρήσεις;
Περπατώντας σε μία οποιαδήποτε γειτονιά της Αθήνας, θα παρατηρήσετε πως πολλές ατομικές επιχειρήσεις κλείνουν και στη θέση τους εμφανίζονται διάφορα περίεργα καφέ ή χώροι για personal training και CrossFit.
Είναι γνωστό πως το λιανεμπόριο με είδη ένδυσης και υπόδησης έχει πεθάνει εδώ και δεκαετίες.
Ελάχιστες είναι οι επιχειρήσεις που έχουν καταφέρει να επιβιώσουν απέναντι σε πολυεθνικές της fast fashion και τους διάφορους ομίλους που εμπορεύονται ηλεκτρονικά είδη. Τα «μαγαζιά της γειτονιάς» σπάνια θα ικανοποιήσουν τους Millennials και τους Gen-Z καταναλωτές, οι οποίοι έχουν μάθει να επιλέγουν μέσα από μία τεράστια ποικιλία προϊόντων και έχουν μία ιδιαίτερη σχέση με τις ηλεκτρονικές αγορές και τις υπηρεσίες παράδοσης. Έτσι, οι επιχειρήσεις «πεθαίνουν» όταν οι ιδιοκτήτες τους αποφασίσουν να βγουν στη σύνταξη ή εγκαταλείπουν την όποια προσπάθεια να συνεχίσουν το εγχείρημά τους.
Ανταγωνισμός και βιωσιμότητα
Η οικονομία, όπως και οι πόλεις, είναι ζωντανές οντότητες που διαμορφώνονται μέσα από τις τάσεις. Στην Ελλάδα, η κατανάλωση καφέ είναι σταθερά υψηλή εδώ και πολλές δεκαετίες, ενώ κατά τα τελευταία χρόνια υπάρχει μία έντονη στροφή όλων των πληθυσμιακών ομάδων προς το wellness ως τρόπο ζωής. Αρκούν αυτά τα δύο δεδομένα;
Το πρόβλημα που αναλύουμε γίνεται πολύ πιο αισθητό όταν βλέπεις παιδικούς σταθμούς, χρωματοπωλεία, υποκαταστήματα τραπεζών και κάθε άλλου τύπου επιχειρήσεις να κλείνουν και ο άδειος πλέον χώρος να διαμορφώνεται μέσα σε ελάχιστο χρόνο για να φιλοξενήσει βαράκια και μηχανές του espresso.
Δεν είναι λίγες οι φορές που ένα καφέ έχει να ανταγωνιστεί πολλά άλλα που συνυπάρχουν στο ίδιο οικοδομικό τετράγωνο. Το αποτέλεσμα είναι ο ανταγωνισμός να είναι εξαιρετικά σκληρός χωρίς ουσιαστικό λόγο και στο τέλος οι ιδιοκτήτες να συμπιέζουν το περιθώριο κέρδους, σε σημείο να κινδυνεύει η βιωσιμότητα της επιχείρησής τους, απλώς γιατί δεν έκαναν σωστή έρευνα αγοράς πριν επενδύσουν. Το γεγονός πως κάποιος έχει δουλέψει στο παρελθόν σε άλλο καφέ ή γυμναστήριο δεν σημαίνει πως έχει απαραίτητα και το επιχειρηματικό know-how.
Η σημερινή ατομική επιχείρηση διαφοροποιείται σε σημαντικό βαθμό από τις επιχειρήσεις των δεκαετιών του 1970 και του 1980, ενώ έχει να αντιμετωπίσει πολλές περισσότερες προκλήσεις. Οι ελάχιστες από αυτές τις παλιές επιχειρήσεις που κατάφεραν να επιβιώσουν μέχρι τις μέρες μας είχαν κυρίως σχέση με τη διατροφή. Με τα χρόνια δημιουργήθηκε ένας «μύθος» ο οποίος συνέβαλλε πολλές φορές ώστε οι απόγονοι να ασχοληθούν πιο συστηματικά με την οικογενειακή επιχείρηση και να την εξελίξουν.
Ελληνική επιχειρηματικότητα και το κυνήγι του viral
Το «ιδιοκτήτης καφέ» -και προσφάτως κροσφιτάδικου- έχει γίνει συνώνυμο του «ελληνικού ονείρου». Στα χρόνια της κρίσης το αντίστοιχο trend ήταν τα minimal σουβλατζίδικα. Μετά, βέβαια, ήρθε η μόδα των burgers και πολλά έκλεισαν ή οι ιδιοκτήτες τους άφησαν μούσια, έκαναν τατουάζ μανίκι, ξεκίνησαν να φορούν μαύρα γάντια μίας χρήσης και να ψήνουν black angus.
Τα τελευταία χρόνια πολλοί οραματίζονται να ανοίξουν τη δική τους επιχείρηση, διότι θεωρούν πως είναι ο μοναδικός τρόπος για να κερδίσουν χρήματα. Οι προσφερόμενες δουλειές έχουν κάνει πολλά άτομα να θεωρούν πως δεν υπάρχει μέλλον για εκείνα στη μισθωτή εργασία. Έτσι, αυτό που οραματίζονται είναι το πρότυπο του «μεσοποιημένου επιχειρηματία», δηλαδή ενός ανθρώπου που είναι ιδιαίτερα δραστήριος στα social media και ενδεχομένως είχε την τύχη να βγει σε reality show κάποια στιγμή στη ζωή του και να πάρει δημοσιότητα.
Αυτός ο ανταγωνισμός της «ανούσιας καινοτομίας», όμως, οδηγεί σε μία μονοδιάστατη οικονομία παροχής υπηρεσιών και σταδιακά στραγγαλίζει την πραγματική οικονομία. Το να κυνηγάς πελάτες μέσα από cringe βιντεάκια στο TikTok που είναι πιστές αντιγραφές το ένα του άλλου δεν είναι δείγμα υγειούς επιχειρηματικότητας. Το social media marketing πρέπει να είναι συμπληρωματικό για μία επιχείρηση και όχι η βάση της, καθώς σε αυτά τα κανάλια οι τάσεις διαμορφώνονται ταχύτατα, ενώ ο ανταγωνισμός στο επίπεδο της επικοινωνίας είναι εξαιρετικά υψηλός, με ό,τι αυτό σημαίνει για μία επένδυση και τον χρόνο απόσβεσης.
Υπάρχει εναλλακτική;
Ζούμε σε έναν κόσμο όπου η προσωποποίηση και η εξατομίκευση έχουν γίνει ταυτόσημα με την έννοια της ευτυχίας. Παράλληλα, όμως, η συγκεκριμενοποίηση αυξάνει σταδιακά το κόστος για τον καταναλωτή και αυτό σημαίνει στην πράξη χαμηλότερη συνολική κατανάλωση ή δανεισμός, δηλαδή μακροπρόθεσμα συσσώρευση χρεών. Άρα, μια οικονομία που βασίζεται στα παραπάνω συναντά κάποια στιγμή εμπόδια στην ανάπτυξή της και σύντομα θα αναγκαστεί να φρενάρει.
Ας είμαστε όμως και ειλικρινείς, δεν υπάρχει περιθώριο για παραπάνω καινοτομία στο πώς ο εκάστοτε καταναλωτής θα απολαύσει τον καφέ του ή θα διαμορφώσει το σώμα του. Η παρούσα οικονομία καταλήγει να γίνεται ένα συνεχόμενο επιχειρηματικό testing με αποτέλεσμα να εγκλωβίζεται ολοένα και περισσότερο στην εστίαση και στον τουρισμό. Δεν είναι άλλωστε τυχαίο πως πολλές επιχειρήσεις βασίζουν το business model τους στο φαινόμενο του Instagramability.
Συχνά γίνεται κριτική για τους χαμηλούς μισθούς και τις αυξανόμενες τιμές. Δεν είναι μονάχα αποτέλεσμα του πληθωρισμού, αλλά και του τρόπου με τον οποίο δουλεύει η οικονομία μας.
Για παράδειγμα, το γεγονός πως ένας επιχειρηματίας καφέ οδηγείται στο να επιλέξει ακριβές και εξωτικές ποικιλίες κόκκων και παράλληλα να συμπιέσει οποιοδήποτε άλλο κόστος για να τα βγάλει πέρα δείχνει ότι μέσω της επιχείρησής του δεν παράγει ουσιαστικό κέρδος, αλλά απλώς επιβιώνει. Έτσι, όταν προκύψει η ανάγκη πρόσληψης ενός υπαλλήλου, το σίγουρο είναι πως ο προσφερόμενος μισθός θα διέπεται από την ίδια αρχή συμπίεσης του λειτουργικού κόστους, καθώς το «κάτι παραπάνω» θα είναι κρίσιμο για τη βιωσιμότητα της επιχείρησης.
Η ίδια λογική αναπαράγεται σε πλήθος επιχειρήσεων. Ωστόσο, ξεχνάμε πως οι εργαζόμενοι είναι ταυτόχρονα και καταναλωτές με πλήθος αναγκών. Χαμηλοί μισθοί σημαίνει, λοιπόν, μειωμένη αγοραστική δύναμη και ευρύτερα κοινωνική δυσαρέσκεια.
Αυτό που χρειαζόμαστε ως χώρα είναι η αποσύνδεση της οικονομίας από την εστίαση και τον τουρισμό και η επένδυση σε άλλους τομείς που παράγουν αγαθά και υπηρεσίες υψηλής αξίας στα οποία μπορεί να υπάρξει δρόμος για καινοτομία, αλλά και εφαρμογή των αρχών της βιωσιμότητας (sustainability) κατά τα πρότυπα της πράσινης οικονομίας.