Πιστεύεις ότι η Αθήνα είναι πολυπολιτισμική και αν ναι, πώς βιώνεις την πολυπολιτισμικότητα; Κατά πόσο θεωρείς ότι η μεταναστευτική εμπειρία έχει αναδιατάξει την ελληνική ταυτότητα και ενδεχομένως έχει μετατοπίσει ψυχοπολιτισμικά και σένα;
Στην Ελλάδα ζουν εδώ και πολλά χρόνια εκατοντάδες χιλιάδες άνθρωποι διαφορετικής εθνικότητας και θρησκείας. Στο αθηναϊκό κέντρο συνυπάρχουν πολλές εθνότητες και πολιτισμικές πρακτικές. Οι διάσημες απομιμήσεις των Κινέζων, τα εξωτικά μπαχάρια των Ινδών, τα αυθεντικά κουρεία των Πακιστανών συνυπάρχουν με τα μοδιστράδικα των Ιρανών, τους πολυπολιτισμικούς χώρους συναντήσεων των Αφρικανών, τους τόπους λατρείας των Αράβων, τα call centers, ίντερνετ καφέ και τα φαγάδικα όλων των εθνοτήτων στην Αθήνα.
Οι δικοί μας ξένοι –άνθρωποι με διαφορετικές καταγωγές, κουλτούρες, γλώσσες, θρησκευτικές πρακτικές και πολιτισμικό υπόβαθρο ζουν, κυκλοφορούν και επιβιώνουν εδώ και χρόνια στην πόλη μας.
Κατά πόσο αλληλεπιδρούν πραγματικά μεταξύ τους και μαζί μας; Πώς συμβιώνουν οι διαφορετικές πολιτισμικές ταυτότητες στην Αθήνα; Πώς οι εκούσιες ή ακούσιες μετακινήσεις των μακρινών Άλλων επηρεάζουν τις δικές μας ταυτότητες;
Η ιστορία κάθε πόλης είναι η ιστορία των μετακινήσεων της. Οι μεταμορφώσεις του κάθε τόπου και των ανθρώπων της συνδέονται άρρηκτα με ιστορίες ανθρώπινης κινητικότητας. Η αθηναϊκή ζωή δεν είναι η ίδια που ήταν κάποτε. Έχει μεταβληθεί.
Την ίδια στιγμή, ωστόσο, η ελληνική κοινωνία παραμένει σχετικά ομοιογενής, ενώ παράλληλα τον τελευταίο καιρό η πολύχρωμη Αθήνα βρίσκεται εκ νέου σε φάση μεταμόρφωσης. Ολόκληρα οικοδομικά τετράγωνα παραδίδονται σε Κινέζους, Ισραηλινούς και Άραβες επιχειρηματίες που τα μετασχηματίζουν σε ένα αχανές τοπίο, γεμάτο με Airbnb.
Νέες υβριδικές ταυτότητες
Τελικά, η Αθήνα είναι πολυπολιτισμική; Και τι είναι εκείνο που μας έχει διαμορφώσει σε αυτό που είμαστε σήμερα; Η καταγωγή μας και οι παραδόσεις μας ή μήπως και η συνδιαλλαγή μας τους διαφορετικούς Άλλους;Είναι ευρέως αποδεκτό γεγονός πως η μετανάστευση δεν είναι ένα ακόμα φαινόμενο, αλλά μια δυναμική κοινωνική εμπειρία που συμβάλλει στην ανάδυση νέων υβριδικών ταυτοτήτων. Το φαινόμενο της μετανάστευσης δεν είναι κάτι νέο για την πόλη μας.
Η Αθήνα φτιάχτηκε από πρόσφυγες, από τα Αναφιώτικα μέχρι την Καισαριανή, τους Αμπελόκηπους, τη Φιλαδέλφεια, τον Πειραιά, γειτονιές γεμάτες προσφυγικά σπίτια ή πολυκατοικίες και εθνοτοπικούς συλλόγους. Κι έπειτα ήρθαν οι Άλλοι ξένοι μας και διαμοιράστηκαν σε όλη την πόλη.
Συγκεκριμένα, σε πρώτη φάση Αλβανοί και οι Αλβανίδες διασκορπίστηκαν σε διάφορες συνοικίες της Αθήνας και συγχωνεύτηκαν αρκετά γρήγορα με τον πληθυσμό. Στην πορεία, η Αθήνα άρχισε να υποδέχεται χιλιάδες μετανάστες από την Αφρική, τη Μέση Ανατολή και την Ασία που άρχισαν σιγά σιγά να εγκαθίστανται σε γειτονιές του αθηναϊκού κέντρου, το οποίο σταδιακά έγινε πιο πολύχρωμο και πολυεθνικό.
Την ίδια στιγμή, οι μετανάστριες που έχουν αναλάβει κατά κύριο λόγο τη φροντίδα παιδιών, ηλικιωμένων και σπιτιών έχουν γίνει γέφυρες στις γειτονιές μας, ανάμεσα σε εκείνους και εμάς, ζωντανεύοντας νεκρούς δημόσιους χώρους.
Οι Πολωνοί της Μιχαήλ Βόδα στη Βικτώρια έχουν δημιουργήσει εδώ και καιρό τις εκκλησίες, τα μαγαζιά τους και τα σχολεία τους, ο βουλγαρικός πληθυσμός που έχει συσπειρωθεί γύρω από την Ομόνοια συνυπάρχει αρμονικά με άλλες εθνότητες, ενώ οι Αφρικανοί έχουν εμπλουτίσει τη ζωή της Κυψέλης, συστήνοντας στους Αθηναίους γεύσεις, μυρωδιές και έθιμα των δικών τους πατρίδων.
Πολλαπλό καθεστώς διακρίσεων
Πώς βιώνουν οι ξένοι μας το πολλαπλό καθεστώς των διακρίσεων; Από τον θεσμικό ρατσισμό και την εργασιακή εκμετάλλευση μέχρι την υποτίμηση στην καθημερινότητα και πώς βιώνουμε εμείς τη συμβίωση μας με τους διαφορετικούς Άλλους;
Υπάρχουν πολιτικές ενσωμάτωσης; Κι αν ναι, κατά πόσο η ελληνική κοινωνία συναινεί σε αυτές, πραγματικά; Μήπως ανήκεις σε εκείνους που νιώθουν πως απειλείται η πολιτιστική τους ταυτότητα με την παρουσία των ολοένα και περισσότερων ανθρώπων άλλης εθνικότητας ανάμεσα μας;
Αν ανατρέξουμε στο παρελθόν, θα δούμε πως κατά κάποιο τρόπο οι περισσότεροι από εμάς προερχόμαστε από πρόσφυγες, είτε από τους ελληνόφωνους αστούς της Σμύρνης και τους εμπόρους της μικρασιατικής ενδοχώρας, είτε από τους τουρκόφωνους αγρότες του Πόντου κ.ο.κ.
Αυτοί οι πρόσφυγες αποίκησαν τις συνοικίες της αθηναϊκής μητρόπολης, εντάχθηκαν στην κοινωνική και οικονομική ζωή του τόπου υποδοχής και χρησιμοποίησαν τα πολιτισμικά τους χαρακτηριστικά, ως στρατηγική επιβίωσης. Το τραύμα του ξεριζωμού τους είχε δημιουργήσει μια νέα κοινή προσφυγική ταυτότητα, η οποία στηριζόταν στη μνήμη, στον εκτοπισμό και στην απώλεια της πατρίδας τους.
Κάπως έτσι μοιάζουν να είναι τα πράγματα και τώρα. Οι πρόσφυγες -στο όνομα της ανασυγκρότησης τους- συσπειρώνονται γύρω από τα ιδιαίτερα πολιτισμικά τους χαρακτηριστικά, ενώ παράλληλα η εμπειρία της προσφυγιάς λειτουργεί «ομογενοποιητικά», δημιουργώντας μια νέα και κοινή σε κάποιο βαθμό ταυτότητα.
Ιδίως όταν αρχίζουν να συνειδητοποιούν πως το όνειρο της επιστροφής στην πατρίδα τους ή της διαφυγής σε άλλο τόπο ξεθωριάζει, τότε αρχίζουν να βγάζουν νέες καταγωγικές ρίζες εδώ και να δραστηριοποιούνται επαγγελματικά. Αν, φυσικά, τους το επιτρέψουμε ως κοινωνία και πολιτική εξουσία, αν δεν τους αντιμετωπίσουμε με προχειρότητα ως κάτι προσωρινό, αν σεβαστούμε και προστατεύσουμε τον πολιτισμό τους και την πολιτισμική ποικιλομορφία εν γένει.
Τότε ναι, ίσως ενθαρρύνουμε τη δημιουργία μιας πολυφωνικής και πολυεθνοτικής μητρόπολης. Η πολυπολιτισμικότητα θέτει διαχρονικά ερωτήματα πολιτικού χειρισμού και ψυχικής αναμέτρησης. Αν θες να ζεις σε μια πολυπολιτισμική πόλη, ήρθε η ώρα να απαλλαγείς από την αντίληψη πως τα δικά μας πολιτικά και πολιτισμικά συστήματα είναι ανώτερα.
Ούτως ή άλλως, η υποκειμενικότητά μας εδραιώνεται μόνο όταν έρθουμε αντιμέτωποι με τον ανοίκειο εαυτό μας. Και αυτό συμβαίνει συνήθως μέσα από τον ανοίκειο Άλλο. Ναι, η πολυπολιτισμικότητα μας κάνει ψυχικά καλό.