Η έκθεση Θόδωρος, γλύπτης – Αντί αναδρομικής του Εθνικού Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης είναι η πρώτη προσπάθεια ερμηνείας και παρουσίασης του έργου του γλύπτη Θόδωρου, μετά τον θάνατό του.
Τα πολυάριθμα έργα και το πλούσιο αρχειακό υλικό που κληροδότησε ο γλύπτης Θόδωρος στο ΕΜΣΤ αξιοποιούνται στην εξαιρετικά ενδιαφέρουσα έκθεση Θόδωρος, γλύπτης – Αντί αναδρομικής στον 2ο όροφο του Μουσείου, σε επιμέλεια Σταμάτη Σχιζάκη και σκηνογραφία από τον αρχιτέκτονα και σκηνογράφο Γιάννη Αρβανίτη.
Ένα βροχερό μεσημέρι, λίγο πριν η έκθεση για τη συνολική πορεία του γλύπτη Θόδωρου ανοίξει τις πόρτες της στο κοινό, βρεθήκαμε στο ΕΜΣΤ για να παρακολουθήσουμε μια διαφωτιστική ξενάγηση από τον Σταμάτη Σχιζάκη.
Ο επιμελητής της έκθεσης έχει υπάρξει για χρόνια συνεργάτης και συνομιλητής του Θόδωρου, και γνωρίζει το έργο του σε βάθος. Ο ίδιος θυμάται ότι όταν το 2005 ανέφερε στον γλύπτη πόσο επίκαιρα και φρέσκα ήταν τα έργα του, εκείνος θύμωσε. Του απάντησε ότι αυτό που προσπαθεί να κάνει είναι διαχρονικά έργα. «Τον Θόδωρο δεν τον ενδιέφερε η γλυπτική ως επάγγελμα, αλλά ως επικοινωνία», τονίζει ο Σταμάτης Σχιζάκης, περιτριγυρισμένος από τα έργα ενός δημιουργού, το αποτύπωμα του οποίου ήταν και είναι σύγχρονο.
«Η αντίληψή του για το τι συνιστά καλλιτεχνικό αντικείμενο ήταν πιο μπροστά από την κριτική της εποχής του», αναφέρει ο επιμελητής της έκθεσης. Ο χειρισμός -αγαπημένη λέξη του Θόδωρου- της γλυπτικής (και) με όρους performance είναι έκδηλος όταν κανείς βρίσκεται ανάμεσα στα έργα του. Ο ίδιος πίστευε για την τέχνη του ότι μοιάζει με τον χορό ή τον έρωτα. Ένας άνθρωπος μεταφέρει την ενέργεια μέσα σε ένα γλυπτό και κάποιος άλλος ανταποκρίνεται.
Ο Θόδωρος υπήρξε πρωτεργάτης πρωτοποριακών και σύγχρονων καλλιτεχνικών πρακτικών, πραγματοποιώντας performance, ηχητικά γλυπτά, εννοιολογικά έργα αλλά και τις πρώτες δράσεις μιας ιδιότυπης θεσμικής κριτικής για πρώτη φορά στην Ελλάδα. Ήταν πεπεισμένος για τον κοινωνικό και πολιτικό ρόλο του καλλιτέχνη, καθώς και για τη μεγάλη σημασία της ηχηρής συμμετοχής των καλλιτεχνικών φωνών στον δημόσιο λόγο.
Το σύμπαν της έκθεσης, μέσα από 11 διαφορετικές ενότητες, αναδεικνύει τη βαθιά και προφητική σκέψη του, τις σημαντικότερες στιγμές του έργου του αλλά και τη συνολική πορεία ενός σύγχρονου δημιουργού που άφησε καλλιτεχνικό και προσωπικό στίγμα.
Με μια μη χρονολογική πορεία, εξετάζονται διαφορετικές θεματικές του έργου του και επιχειρείται μια αποσαφήνιση του γλυπτικού λεξιλογίου του, μέσα από έργα-κλειδιά και σύμβολα, όπως η «Ματράκ-Φαλλός», που δημιουργήθηκε με αφορμή τη δολοφονία του διαδηλωτή φοιτητή Σωτήρη Πέτρουλα από την αστυνομία το 1965, και επανεμφανιζόταν στο έργο του Θόδωρου.
Ο Θόδωρος φαίνεται ότι είχε στόχο να μεταφράσει την ενσώματη γλώσσα της γλυπτικής στην άυλη γλώσσα της επικοινωνίας και των μέσων μαζικής ενημέρωσης. Για εκείνον ήταν λες και κάθε έργο γλυπτικής γινόταν επικοινωνιακό έργο, μέσα από τα media, στα οποία είχε σταθερή παρουσία με τους δικούς του όρους.
Ανάμεσα στα έργα της ζωής του, στα οποία περιηγούμαστε στην έκθεση, στεκόμαστε και στις βιντεοπροβολές, όπου ο ίδιος ο δημιουργός μιλάει στα ΜΜΕ για την οπτική του απέναντι στην τέχνη αλλά και τον δημόσιο βίο του καλλιτέχνη.
Σε όλη τη διάρκεια της πορείας του, ο Θόδωρος προσπάθησε να ανανεώσει τη γλυπτική γλώσσα και να την αναδείξει σε ένα περιβάλλον όπου επικρατούσε η έντυπη και οπτικοακουστική επικοινωνία. Δεν μπορούμε να μην αναρωτηθούμε ποια καλλιτεχνική στάση θα κρατούσε σήμερα, την εποχή της τεχνητής νοημοσύνης και της κυριαρχίας των social media, όταν «η εικόνα είναι τόσο ασταθής που αναρωτιόμαστε αν αυτό που βλέπουμε εμπεριέχει κάποια αλήθεια», όπως υπογράμμισε η Κατερίνα Γρέγου, καλλιτεχνική διευθύντρια του ΕΜΣΤ.
Η «τομή» στο έργο του
Ο Θόδωρος έβρισκε τον τρόπο να δημιουργεί κάτω απ’ όλες τις συνθήκες. Κατά τη διάρκεια της Χούντας, όταν ως αποδέκτης κρατικής υποτροφίας υποχρεώθηκε να επιστρέψει στην Ελλάδα, αντιλήφθηκε ότι η γλυπτική τέχνη δεν μπορεί να παραμείνει το ίδιο αποτελεσματική εάν δεν προσαρμοστεί στις νέες κοινωνικές και τεχνολογικές συνθήκες.
Ο γλύπτης εισάγει τον προφορικό και γραπτό λόγο στο έργο του, μεταμορφώνοντας την καλλιτεχνική του πρακτική που έως τότε περιοριζόταν σε παραδοσιακά γλυπτικά μέσα. Ο ίδιος ονομάζει την αλλαγή αυτή «τομή», ενώ τότε αρχίζει να υπογράφει ως «Θόδωρος, γλύπτης». Το σκεπτικό πίσω από αυτές τις αποφάσεις του αναλύεται στο κείμενο Αντί για έργο γλυπτικής, το οποίο παρουσιάζεται στην έκθεση του ΕΜΣΤ και αποτελεί ένα ιδιότυπο μανιφέστο.
Το έργο αυτό του Θόδωρου συνομιλεί με εκείνο του Γιάννη Παπαδόπουλου, ο οποίος εμπνεύστηκε από το Αντί για έργο γλυπτικής και δημιούργησε μια εναλλακτική εκδοχή του πρωτότυπου με τυπογραφικές πλάκες. Εκτός από το έργο του Γιάννη Παπαδόπουλου, μαζί με τα έργα του Θόδωρου, παρουσιάζονται και τέσσερα έργα από άλλους καλλιτέχνες: Νίκος Αρβανίτης, Πάκυ Βλασσοπούλου, Ίρις και Λήδα Λυκουριώτη (Αρχιτέκτονες της Φάλαινας), Κώστας Μπασάνος.
Οι καλλιτέχνες αυτοί συνδιαλέγονται κριτικά με το έργο του Θόδωρου ή με αντίστοιχους διαχρονικούς προβληματισμούς. Η παρουσία των έργων τους υπονομεύει τον προσωποκεντρικό και παρελθοντικό χαρακτήρα μιας αναδρομικής έκθεσης –όπως πιθανότατα θα επιθυμούσε και ο Θόδωρος. Ταυτόχρονα, ανοίγονται προοπτικές νέων έμφυλων και ανατρεπτικών αναγνώσεων και εστιάζουμε σε λιγότερο προβεβλημένες πτυχές του έργου του, επιβεβαιώνοντας τη σχέση του γλύπτη με την εποχή μας.
Κατασκευές με προοπτική αιωνιότητας
Κλείνοντας δεν μπορούμε να μην αναφερθούμε στην ενότητα της έκθεσης με τίτλο «Ο κήπος». Για την έκθεση διαμορφώθηκε ένας ειδικός χώρος σαν κήπος, όπου κυριαρχεί το πράσινο, ειδικά για την παρουσίαση γλυπτών από τις παλαιότερες σειρές έργων του Θόδωρου –Γλυπτική για τη συμμετοχή του κοινού, Πύλες, Πήγασοι–, για την παρουσίαση σχεδίων από τα σπουδαστικά του χρόνια αλλά και για τη μακέτα του μεταγενέστερου και γνωστότερου πλέον έργου του για δημόσιο χώρο, το Ωρολόγιο του Μετρό, που βρίσκεται εγκατεστημένο στον σταθμό του Μετρό της Πλατείας Συντάγματος.
Ο τεχνητός αυτός κήπος στο κέντρο μιας έκθεσης γλυπτικής συγκροτεί μια ξεχωριστή ατμόσφαιρα και πάνω απ’ όλα ταιριάζει αρμονικά με τη λειτουργία των θεσμών που οραματιζόταν ο γλύπτης: μια προσπάθεια προσαρμογής σε κάθε ανάγκη του καλλιτεχνικού έργου, έστω και χωρίς επιτυχία.
«Για την αιωνιότητα, για το Μουσείο», όπως συνήθιζε να λέει με τη χαρακτηριστική του παιγνιώδη διάθεση «αυτοϋπονόμευσης» ο γλύπτης Θόδωρος, για τον οποίο κάθε γλυπτική διαδικασία ήταν μια performance κι έφτιαχνε κατασκευές με προοπτική αιωνιότητας αλλά και αδυσώπητο χιούμορ.
ΘΟΔΩΡΟΣ, ΓΛΥΠΤΗΣ
ΑΝΤΙ ΑΝΑΔΡΟΜΙΚΗΣ
Στο πλαίσιο παρουσιάσεων της Συλλογής ΕΜΣΤ
8 Φεβρουαρίου 2025 – 8 Φεβρουαρίου 2026
2ος Όροφος
Εγκαίνια: Σάββατο 8 Φεβρουαρίου στις 18:30
Την έκθεση θα εγκαινιάσει η Υπουργός Πολιτισμού Λίνα Μενδώνη.
Η μουσική επιμέλεια της βραδιάς έχει την υπογραφή του Γιάννη Πετρίδη και είναι εμπνευσμένη από την προσωπική συλλογή βινυλίων του Θόδωρου.
Οι DJs Δημήτρης Ζουγρής και Τάσος Στεργίου θα παίξουν κομμάτια από τις δεκαετίες ’60 και ’70.
Στα εγκαίνια η είσοδος στο Μουσείο είναι δωρεάν.