Η Καθαρά Δευτέρα σηματοδοτεί την έναρξη της Σαρακοστής και το τέλος των Αποκριών. Πρόκειται για επίσημη αργία και γιορτάζεται σε όλη την Ελλάδα με ιδιαίτερα έθιμα και παραδόσεις.
Η ονομασία της προέρχεται από την έννοια της πνευματικής και σωματικής κάθαρσης. Οι Χριστιανοί ξεκινούν τη νηστεία των 40 ημερών, ακολουθώντας το παράδειγμα του Χριστού, που νήστεψε αντίστοιχα στην έρημο. Η ημέρα αυτή συμβολίζει το τέλος των κρεάτων και των γαλακτοκομικών από τη διατροφή, αφού η προηγούμενη Κυριακή, γνωστή ως Τυροφάγος, είναι η τελευταία μέρα κατανάλωσης γαλακτοκομικών.
Το τραπέζι της Καθαράς Δευτέρας είναι πλούσιο σε νηστίσιμα: λαγάνα (το παραδοσιακό άζυμο ψωμί που παρασκευάζεται μόνο αυτή τη μέρα), ταραμάς, χαλβάς, θαλασσινά, ελιές, όσπρια και διάφορα λαχανικά.
Τι είναι τα Κούλουμα;
Ο όρος Κούλουμα περιγράφει την υπαίθρια γιορτή της Καθαράς Δευτέρας. Πρόκειται για μαζική έξοδο του κόσμου στη φύση, όπου απολαμβάνουν το παραδοσιακό τραπέζι και διασκεδάζουν. Για την ετυμολογία της λέξης υπάρχουν διάφορες απόψεις, με την επικρατέστερη να την αποδίδει στη λατινική λέξη Cumulus, που σημαίνει «σωρός» ή «αφθονία», υποδηλώνοντας το τέλος των Απόκρεων.
Το έθιμο του χαρταετού
Το πέταγμα του χαρταετού είναι αναπόσπαστο κομμάτι των εορτασμών. Αν και πρόκειται για μεταγενέστερη παράδοση, έχει συνδεθεί με την ημέρα. Σύμφωνα με τη λαϊκή πίστη, όσο πιο ψηλά φτάσει ο χαρταετός, τόσο μεγαλύτερη είναι η πιθανότητα οι προσευχές να ακουστούν.
Έθιμα από όλη την Ελλάδα
Σε κάθε περιοχή της χώρας, η Καθαρά Δευτέρα γιορτάζεται με ξεχωριστά έθιμα που κρατούν ζωντανή την παράδοση.
- Ο Βλάχικος γάμος στη Θήβα: Παραδοσιακό δρώμενο με έντονη μουσική και σάτιρα.
- Ο Αλευροπόλεμος στο Γαλαξίδι: Καρναβαλιστές ρίχνουν αλεύρι ο ένας στον άλλον σε ένα φαντασμαγορικό θέαμα.
- Του Κουτρούλη ο Γάμος στη Μεθώνη: Σατιρική αναπαράσταση ενός γάμου του 14ου αιώνα.
- Το Λαϊκό Δικαστήριο στην Κάρπαθο: Οι «ένοχοι» ανήθικων πράξεων κρίνονται με χιούμορ.
- Οι Μουτζούρηδες στο Πολύσιτο Βιστωνίδας: Οι ντόπιοι μουτζουρώνουν με κάπνα τους επισκέπτες.
- Ο Χορός των Παπάδων στην Κέρκυρα: Οι ιερείς χορεύουν και τους ακολουθούν οι γηραιότεροι του χωριού.
- Τα μουζώματα στη Ρόδο: Οι συμμετέχοντες μουτζουρώνονται και γιορτάζουν με χορό και τραγούδι.
- Ο Αχυρένιος-Γληγοράκης στη Βόνιτσα: Ένας αχυρένιος ψαράς καταλήγει σε φλεγόμενη βάρκα.
- Τα αυτοσχέδια αερόστατα στην Κοζάνη: Αντί για χαρταετούς, οι ντόπιοι πετούν μικρά χειροποίητα αερόστατα.
Η Καθαρά Δευτέρα αποτελεί μια ημέρα γιορτής, κάθαρσης και ανανέωσης, γεμάτη γεύσεις και ιδιαίτερα έθιμα, που συνδέουν το παρελθόν με το παρόν.