Ο όρος αυτός διείσδυσε στον δημόσιο λόγο τον τελευταίο καιρό, αρχικά με αφορμή την υπόθεση Πισπιρίγκου, και αυτές τις μέρες, λόγω μιας 24χρονης που φέρεται να εμπλέκεται στην υπόθεση των πέντε νεκρών μωρών στην Αμαλιάδα.
Φυσικά, το ζήτημα σε αυτό το κείμενο δεν είναι η ενοχή ή η αθωότητα της 24χρονης Ειρήνης, αλλά ο στοχασμός που πυροδοτεί πάνω στη μητρότητα μια νέα γυναίκα που κυκλοφορεί στα κανάλια ως πιθανή «σύγχρονη Μήδεια».
Μια τέτοια ιστορία καταρρίπτει τον μύθο περί μητρικού και εν γένει γονεϊκού ενστίκτου, ένα μύθο που έχει καταρρίψει προηγουμένως η μεταφροϊδική ψυχανάλυση. Οι μητέρες, άλλωστε, δεν είναι οικουμενικά καλές, ούτε αρκούντως καλές, φράση δανεική από τον Άγγλο ψυχαναλυτή Donald Winnicott.
Η 24χρονη Ειρήνη, πριν από μερικές ημέρες, «φωτογράφισε» έναν άνδρα ως πατέρα των δύο νεκρών παιδιών της, ενώ ταυτόχρονα τον σκιαγράφησε ως βιαστή της. Ακολούθησε μήνυση σε βάρος της για συκοφαντική δυσφήμιση, η σύλληψή της και η απελευθέρωση της. Αυτά, ωστόσο, δεν έχουν σημασία στο παρόν κείμενο. Όπως σημασία δεν έχει εδώ η δαιμονοποίηση των πιθανόν θυτών, αλλά η μελέτη του «συμβάντος» μέσα στην κοινωνική του πραγματικότητα.
Τι κάνει μια νεαρή γυναίκα να επιλέξει τη μητρότητα, ενώ δείχνει να μην την αφορά; Γιατί κανένας δεν αναγνωρίζει τη σκοτεινή πλευρά της εσωτερικής της πραγματικότητας; Πού είναι οι υπηρεσίες που θα όφειλαν να ανιχνεύσουν ψυχολογικές ή ψυχιατρικές δυσκολίες σε μια μητέρα που δείχνει να μην «αντέχει» το παιδί της, σε σημείο που να το αφανίζει ή να το καταστρέφει; Ποια είναι η σχέση ψυχικής διαταραχής ή διαταραχής της προσωπικότητας σε συνδυασμό με κοινωνικοοικονομικές συνθήκες με ένα τέτοιο έγκλημα;
Μια μητέρα που φτάνει στο έγκλημα, σχεδόν δίχως ενδοψυχικές συγκρούσεις, εκδραματίζοντας με τη βίαιη συμπεριφορά της, μέσα από το σώμα του παιδιού της, δικά της βιώματα τα οποία αναβιώνουν μέσα από τη γέννηση του παιδιού, δεν έχει την δυνατότητα να επεξεργαστεί ψυχικά. Πιθανόν έχει υπάρξει και η ίδια αντικείμενο κακοποίησης μέσα στην οικογένεια.
Βιώνει ένα αίσθημα ανεπάρκειας και απαξίωσης, όταν δεν καταφέρνει να κρατήσει κοντά της το «αντικείμενο του πόθου της» και εκφορτίζει βίαια τη ναρκισσιστική της οργή σε αυτά που θεωρεί ναρκισσιστικές προεκτάσεις, δηλαδή τα παιδιά της. Και όταν αποκαλύπτεται, συνήθως εμφανίζεται ψυχρή και σκωπτική.
Έχει επιλέξει να γίνει μητέρα ελπίζοντας πως θα θεραπευτεί μέσα από τη μητρότητα, πως θα διορθώσει τα «μελανά σημεία» του δικού της οικογενειακού μυθιστορήματος, πως θα ξαναγεννηθεί μέσα από τα παιδιά της. Έχει επιθυμήσει ένα μωρό για να γεμίσει το κενό μέσα στο σώμα της, καθώς αισθάνεται άδεια αφού δεν έχει εσωτερικεύσει μια «καλή μαμά», ένα «καλό αντικείμενο» με την ψυχαναλυτική έννοια του όρου.
Συνεπώς, βιώνει εχθρικά την εγκυμοσύνη ή τον τοκετό και το βρέφος λαμβάνει μια θέση «ανυπόφορου πλάσματος» μέσα στο φαντασιακό της. Σαν να πρόκειται για κάτι που θα την αλλοτριώσει. Έτσι το αλλοτριώνει πρώτα εκείνη, καθώς βλέπει το παιδί σαν προέκτασή της και σκοτώνει έτσι ένα κακό μέρος του εαυτού της.
Ο Ευριπίδης είχε αποδειχτεί «φροϋδικος» πριν τον Φρόιντ, καθώς με τη «Μήδεια» παρουσίασε την «άλογη» πλευρά της ενστικτώδους ενόρμησης -στα όρια του παθολογικού. Στην πραγματικότητα, μια παιδοκτόνος προβαίνει σε μια εκδήλωση ενόρμησης θανάτου και καταστρέφει τα πάντα από ναρκισσιστική ευθραυστότητα, και ενίοτε εκδικείται κάποιον μέσα από τη θανάτωση του βρέφους. Συνήθως, η ίδια εγκαταλελειμμένη, μειωμένη γυναίκα έχει υπάρξει ένα κακοποιημένο, παραμελημένο παιδί
Τα παραπάνω μας δείχνουν πως η μητρότητα δεν αποτελεί λύση της θηλυκότητας, όπως είχε αναδείξει ο Φρόιντ. Ο Γάλλος ψυχαναλυτής Ζακ Αλέν Μιλέρ έχει επερωτήσει μια θέση του ιδρυτή της ψυχανάλυσης, ο οποίος είχε αναδείξει τη μητρότητα ως λύση για μια γυναίκα σχετικά με αυτό που αποκαλούσε ο Φρόιντ «σύμπλεγμα του ευνουχισμού» στα κορίτσια.
Είναι η μητρότητα λύση της θηλυκότητας, όπως είχε αναδείξει ο ιδρυτής της ψυχανάλυσης Ζίγκμουντ Φρόιντ; Είναι η μητρότητα πεπρωμένο; Η απάντηση είναι προφανώς αρνητική σύμφωνα με τη λακανική θεωρία. Ο βιολογικός ντεντερμινισμός έχει παγιδεύσει και συνεχίζει να παγιδεύει γενιές γυναικών σε ένα συγκεκριμένο ρόλο, εκείνον της μητέρας.
Οι γυναίκες που πολλές φορές (αυτό)παγιδεύονται σε αυτό τον ρόλο, έχοντας στο οικογενειακό τους «μυθιστόρημα» πρώιμες εμπειρίες στέρησης ή βίας, με αποτέλεσμα να είναι ιδιαίτερα ευάλωτες σε κάθε ναρκισσιστικό πλήγμα, είναι πιθανόν να ανήκουν σε εκείνες που «σκοτώνουν» καθημερινά τα παιδιά τους, είτε μέσα από την ψυχρότητα και την απαξίωση, είτε μέσα από μια, δίχως όρια, επιτρεπτικότητα και αδιαφορία.
Κι αν υπάρχει κάτι ουσιαστικό να ειπωθεί πάνω σε αυτό το ζήτημα πέρα από το ψυχογράφημα της «γυναίκας-Μήδειας», αυτό αφορά την έλλειψη δομών ψυχικής υγείας, ενσωματωμένων στην κοινότητα και υπηρεσιών ικανών να ανιχνεύσουν ψυχολογικές ή ψυχιατρικές δυσκολίες σε ένα γονιό που δεν αντέχει το παιδί του.
.
.