Η ερευνητική ομάδα του Solomon δημιούργησε, μετά από πολύμηνη και διεξοδική έρευνα, την πρώτη ανοιχτά διαθέσιμη βάση δεδομένων για τους μεγιστάνες των ΜΜΕ και τις επιχειρηματικές τους δραστηριότητες. Μιλήσαμε με μία εκ των δημοσιογράφων, Κορίνα Πετρίδη για τη σημερινή κατάσταση στα media.
Μερικούς μήνες πριν, το Διεθνές Ινστιτούτο Τύπου είχε δημοσιεύσει μια αναλυτική έκθεση που αποτυπώνει συνοπτικά την ιστορία των μέσων ενημέρωσης από το 1989 και μετά, φτάνοντας στο σημερινό μιντιακό τοπίο και τη συρρίκνωση της ελευθερίας των εγχώριων media.
Η έκθεση του IPI για την Ελλάδα έχει τίτλο «Ο έλεγχος των ελληνικών ΜΜΕ και η διαπλοκή στην τέταρτη εξουσία» και αναφέρεται, μεταξύ άλλων, στην πολιτική και επιχειρηματική χειραγώγηση των media, τη δολοφονία του Γιώργου Καραϊβάζ, το σκάνδαλο των υποκλοπών, τις καταχρηστικές αγωγές (SLAPPs) και νομικές απειλές εναντίον δημοσιογράφων,
Η «τοξική αλληλεξάρτηση των μέσων ενημέρωσης, του κράτους και των τραπεζών είναι χωρίς ρυθμιστικό πλαίσιο και ανεξέλεγκτη» όπως αναφέρει και έχει επιζήμιες συνέπειες για την δημοκρατία μας.
Αναμφίβολα, στο ελληνικό μιντιακό τοπίο τίθεται ένα σοβαρό ζήτημα διαφάνειας, κάτι το οποίο ήρθε να επιβεβαιώσει μέσα σε λιγότερο από ένα χρόνο, η έρευνα του Solomon με τίτλο «Ποιοι ελέγχουν τα media και την ενημέρωση στην Ελλάδα». Επί ενάμιση χρόνο, η δημοσιογραφική ερευνητική ομάδα μελετούσε χιλιάδες ισολογισμούς, εταιρικές ανακοινώσεις και δικαστικές αποφάσεις, ενώ έψαξε και στα εμπορικά μητρώα σε περισσότερες από 30 χώρες του κόσμου και κατέγραψε τι συμβαίνει με κορυφαίους παράγοντες της οικονομικής ζωής της χώρας.
Πόσα γνωρίζουμε, στην πραγματικότητα, για τα media, στα οποία βασιζόμαστε για την καθημερινή μας ενημέρωση;
Η Κορίνα Πετρίδη, ερευνήτρια δημοσιογράφος και data editor του Solomon, δήλωσε στο Estella: «Σε ένα πρώτο επίπεδο αυτό που θέλαμε να κάνουμε είναι να καταγράψουμε με έναν ολοκληρωμένο τρόπο ποια είναι τα ΜΜΕ που ελέγχουν μερικοί από τους κορυφαίους επιχειρηματίες της χώρας. Μας ενδιέφερε να αποτυπώσουμε με πληρότητα το πλέγμα των εταιρειών, τις μετοχικές τους συνθέσεις, τις σχέσεις μεταξύ των προσώπων».
Σε ένα δεύτερο επίπεδο, αυτό που ενδιέφερε την ερευνητική ομάδα ήταν «να βρούμε ποιες άλλες εταιρείες τους ανήκουν και σε ποιους κλάδους της οικονομίας δραστηριοποιούνται. Για εμάς, αυτή η πληροφορία έχει σημασία γιατί σε ορισμένες περιπτώσεις ίσως να απαντά γιατί μία είδηση γράφεται με έναν συγκεκριμένο τρόπο σε ένα Μέσο ή γιατί απουσιάζει τελείως από αυτό.
Επομένως, ήταν η απουσία συστηματοποιημένης και τεκμηριωμένης καταγραφής που μας ώθησε στο να ξεκινήσει αυτή η έρευνα και φυσικά το γεγονός ότι αφορά ένα ζήτημα πολύ κρίσιμο, αυτό της διαφάνειας στα μέσα μαζικής ενημέρωσης».
Η έρευνα επικεντρώθηκε στη δραστηριότητα 12 επιχειρηματιών (Γιάννης Αλαφούζος, Θεμιστοκλής Αλαφούζος, Μαρινάκης, Σαββίδης, Κυριακού, Ρέστης, Μελισσανίδης, Γιαννακόπουλος, Βαρδινογιάννης, Μπάκος, Καϋμενάκης, Εξάρχου).
«Επιλέξαμε τους συγκεκριμένους επιχειρηματίες λόγω της οικονομικής τους επιφάνειας. Για να βρούμε τις μετοχικές συνθέσεις των εταιρειών δουλέψαμε κατά βάση με εταιρικά έγγραφα που βρίσκαμε στα εμπορικά μητρώα και το βασικό μας εργαλείο ήταν οι ισολογισμοί.
Σε πολλές περιπτώσεις, αν όχι στις περισσότερες, ως μέτοχος μιας εταιρείας εμφανιζόταν μία άλλη εταιρεία, ως μέτοχος της δεύτερης εταιρείας μία τρίτη κ.ο.κ. Είναι το λεγόμενο ‘’φαινόμενο μπάμπουσκα’‘ που για να φτάσει κανείς στον τελικό δικαιούχο θα πρέπει να πλοηγηθεί ανάμεσα από δεκάδες εταιρείες. Συνολικά διαβάσαμε χιλιάδες ισολογισμούς, ενώ βρήκαμε χρήσιμα στοιχεία για τη συγκεκριμένη έρευνα και σε καταστατικά, δικαστικές αποφάσεις και έγγραφα Επιτροπών Κεφαλαιαγοράς» σημείωσε η Κορίνα Πετρίδη.
«Κανείς μπορεί να βρει δημοσιεύματα που συνδέουν μία εταιρεία με έναν επιχειρηματία, αλλά εμάς αυτό που μας ενδιέφερε εν προκειμένω είναι να βρούμε αυτό που λέμε proof of ownership, ένα επίσημο έγγραφο που να αποδεικνύει ότι κάποιος είναι τελικός δικαιούχος μιας εταιρείας. Στη βάση δεδομένων υπάρχει και ένας μικρός αριθμός εταιρειών για τις οποίες δεν καταφέραμε να βρούμε το proof of ownership, αλλά για τις οποίες είχαμε πολύ ισχυρές ενδείξεις ότι ανήκουν σε κάποιον από τους επιχειρηματίες που εξετάσαμε – τη μεθοδολογία γύρω από αυτές την αναφέρουμε αναλυτικά στο site».
Η δημοσιογράφος του Solomon τόνισε ότι «η έρευνα υποβλήθηκε σε εξονυχιστικό έλεγχο τεκμηρίωσης από ανεξάρτητο fact checker που έλεγξε την εγκυρότητα των ευρημάτων. Μετά την ολοκλήρωση αυτής της διαδικασίας, καταλήξαμε να έχουμε στα χέρια μας μία βάση δεδομένων με 762 συνολικά εταιρείες».
Έπειτα, τα ευρήματα της έρευνας στάλθηκαν σε κάθε όμιλο προκειμένου να κάνουν σχόλια ή και προσθήκες. «Παρά τις διαβεβαιώσεις τους ότι θα επανέλθουν, λάβαμε απάντηση επί των ευρημάτων μόνο από τον όμιλο Γιαννακόπουλου» ανέφερε η Κορίνα Πετρίδη.
Τα βασικά ευρήματα και το μοτίβο «Ναυτιλία – ΜΜΕ – αθλητική ομάδα»
Από τις 762 εταιρείες που περιλαμβάνονται στη βάση δεδομένων, οι 94 ήταν μιντιακές επιχειρήσεις, ενώ όλες ταξινομήθηκαν σε 14 κλάδους της οικονομίας, όπως ενέργεια, κατασκευές, χρηματοοικονομικά κ.α..
«Από την έρευνα προέκυψε ότι η Ναυτιλία αποτελεί τον ισχυρότερο επιχειρηματικό τομέα δραστηριοποίησης των ελλήνων μιντιαρχών (από τις 762 εταιρείες, οι 164 είναι ναυτιλιακές). Την ίδια ώρα, στις περισσότερες περιπτώσεις εντοπίσαμε το μοτίβο ναυτιλία-ΜΜΕ-αθλητική ομάδα, ένα μοντέλο που βλέπουμε για πρώτη φορά στην Ελλάδα από τον Γιάννη Αλαφούζο, στις αρχές του ‘80» συνέχισε η δημοσιογράφος.
Οι εταιρείες που περιλαμβάνονται στο πλέγμα έχουν έδρα σε περισσότερες από 30 χώρες σε όλο τον κόσμο. Μόλις οι μισές εταιρείες έχουν έδρα την Ελλάδα. «Οι υπόλοιπες εταιρείες έχουν έδρα από την Ολλανδία και το Λουξεμβούργο μέχρι τον Παναμά και τη Λιβερία. Επίσης, από ρεπορτάζ που έκανε η συνάδελφος Δανάη Μαραγκουδάκη, προκύπτει ότι τα 10 μεγαλύτερα τηλεοπτικά κανάλια χρωστούν αθροιστικά 350 εκατομμύρια, κάτι που δείχνει ότι δεν μιλάμε για μία κερδοφόρα δραστηριότητα».
Ένα πράγμα που έκανε εντύπωση στην Κορίνα Πετρίδη είναι ότι «μετά την Ελλάδα (386) και την Κύπρο (122), η δικαιοδοσία με τις περισσότερες εταιρείες ήταν οι Νήσοι Μάρσαλ (61), το οποίο ωστόσο εξηγείται από το γεγονός ότι πολλές ναυτιλιακές εταιρείες έχουν γενικά την έδρα τους εκεί και πολλά πλοία φέρουν τη σημαία τους. Η σημαία των Νήσων Μάρσαλ θεωρείται “σημαία ευκαιρίας” (flag of convenience), καθώς παρέχουν ευνοϊκότερο φορολογικό πλαίσιο – το ίδιο ισχύει και για τη Λιβερία και τον Παναμά, δικαιοδοσίες που συναντάμε επίσης πολύ στη συγκεκριμένη βάση δεδομένων».
«Έχουμε να κάνουμε με μία βάση δεδομένων που δεν είναι εξαντλητική – δεν περιλαμβάνει ούτε όλα τα εγχώρια ΜΜΕ, ούτε όλους τους ιδιοκτήτες ΜΜΕ, ούτε όλες τις εταιρείες που τους ανήκουν. Αυτό που προσπαθήσαμε να κάνουμε είναι να βγάλουμε μία όσο γίνεται πληρέστερη φωτογραφία του μιντιακού τοπίου σε μία δεδομένη χρονική στιγμή.
Η έρευνα ολοκληρώθηκε την άνοιξη του 2024 και ξέρουμε ότι κάποια πράγματα έχουν ήδη αλλάξει. Η μετοχική σύνθεση μιας εταιρείας μπορεί να αλλάξει από τη μία μέρα στην άλλη (όπως έγινε π.χ. με τη μεταβίβαση της ΑΕΚ από τον Δ. Μελισσανίδη στον Μ. Ηλιόπουλο) και αυτό είναι κάτι που αναγνωρίζουμε ως όριο του συγκεκριμένου πρότζεκτ» συνέχισε η Κορίνα Πετρίδη.
«Θέλαμε η δουλειά αυτή να ανοίξει μία συζήτηση γύρω από το μιντιακό τοπίο στην Ελλάδα και είναι πολύ ευτυχές που έστω και μερικώς το κατάφερε» πρόσθεσε.
Τα Μέσα Ενημέρωσης θα έπρεπε να είναι πυλώνας της δημοκρατίας μας και να υπηρετούν το δημόσιο συμφέρον. Είναι, ωστόσο, εμφανές ότι τίθεται σοβαρό ζήτημα διαφάνειας, ελευθεροτυπίας και ανεξαρτησίας στα εγχώρια media.