Στο πλαίσιο της αθηναϊκής πρεμιέρας της νέας της ταινίας, “What Mary didn’t know” στο AIFF, μιλήσαμε με την ταλαντούχα δημιουργό για πρώτους έρωτες και συνταξιούχους τουρίστες, σε πλωτές all inclusive Disneyland, με φόντο έναν Παρθενώνα από αφρολέξ.
Είναι πολύ δύσκολο να μιλήσεις για το σινεμά της Κωνσταντίνας Κοτζαμάνη σε κάποιον που δεν έχει δει ταινία της, αλλά θα κάνω μια απόπειρα. Τα φιλμ της σε βρίσκουν απροειδοποίητα· κρύβονται μέσα σου για καιρό, όπως η γνώση που έρχεται αμετάκλητα και εγκαθίσταται εσωτερικά, μετά από μια μεγάλη λαχτάρα.
Η νέα της ταινία μεσαίου μήκους, “What Mary didn’t know” (Αυτό που δεν ήξερε η Mary) προβλήθηκε ως ταινία έναρξης του διαγωνιστικού τμήματος Ελληνικές Μικρές Ιστορίες του Διεθνούς Φεστιβάλ Κινηματογράφου της Αθήνας Νύχτες Πρεμιέρας, που συνεχίζεται μέχρι 14 Οκτωβρίου.
Οι ταινίες της Κωνσταντίνας Κοτζαμάνη έχουν κάνει πρεμιέρα στα μεγαλύτερα ευρωπαϊκά φεστιβάλ –στις Κάννες, τη Berlinale, τη Βενετία και το Λοκάρνο μεταξύ άλλων– και η ίδια είναι αδιαμφισβήτητα μια από τις πιο ενδιαφέρουσες νέες φωνές του σινεμά, με μια πορεία δέκα και πλέον χρόνων.
Και το καινούριο της φιλμ φέρει στο «δέρμα» του τη σφραγίδα της πολυβραβευμένης δημιουργού του –εικαστικά (δεν μπορώ ακόμα να ξεχάσω τα κίτρινα και τα ροζ που κυριαρχούν στην παλέτα της ταινίας) και μεταφυσικά, με τον πανταχού παρόντα μαγικό ρεαλισμό, στον οποίο η σκηνοθέτις σταθερά επιστρέφει.
Πάνω στο γαλλικό κρουαζιερόπλοιο NEOROMANTICA που πλέει στις ελληνικές θάλασσες, η 16χρονη Mary από τη Σουηδία γνωρίζει τον Abdel, ένα σερβιτόρο από την Αλγερία. Οι δύο ήρωες δεν μιλάνε την ίδια γλώσσα· μαζί θα προσπαθήσουν να χτίσουν μια ερωτική Βαβέλ, που μιλάει μόνο τη γλώσσα των αρχαίων μύθων, ανάμεσα σε Βορειοευρωπαίους συνταξιούχους τουρίστες, μπουφέδες, κοκτέιλ και all inclusive ηλιοβασιλέματα. Πάνω στην πλωτή αυτή Disneyland, η Mary θα μπορούσε να είναι η ηρωίδα χιλιάδων παραμυθιών, με φόντο έναν Παρθενώνα από αφρολέξ.
Ο ξαφνικός έρωτας για τον Adbel και όσα μοιραία θα ακολουθήσουν θα ξυπνήσουν την Ωραία Κοιμωμένη από την ανία της παιδική ηλικίας. Μια Χιονάτη ή μια Εύα που θα δαγκώσει το μήλο της γνώσης, χωρίς επιστροφή, η ηρωίδα της Κοτζαμάνη θα ζήσει πάνω στο NEOROMANTICA μια υπερβατική εμπειρία που θα την εισάγει ανεπιστρεπτί στο κυκλικό μονοπάτι της ζωής.
Η Mary ενηλικιώνεται, όσο οι τουρίστες του κρουαζιερόπλοιου καταναλώνουν αχόρταγα ό,τι σερβίρει ο μπουφές, αγοράζουν ρούχα με αρχαιοελληνικά μοτίβα και φωτογραφίζουν έναν τεράστιο ήλιο που μοιάζει με προϊόν ΑΙ. Και στην ίδια την Κωνσταντίνα Κοτζαμάνη, το ζήτημα του υπερτουρισμού και της ισοπέδωσης που επιφέρει δεν είναι καθόλου ξένο. Όπως μου λέει «έχει δώσει μάχες με αντίπαλους Κινέζους επενδυτές, μπροστά σε μεσίτες», για να βρει σπίτι στην Αθήνα.
Στο πλαίσιο της έναρξης του Τμήματος Ελληνικών Ταινιών Μικρού Μήκους των 30ών Νυχτών Πρεμιέρας, μιλήσαμε με την πολυβραβευμένη σκηνοθέτιδα για τελετουργικά μύησης στην ενηλικίωση ή αλλιώς πρώτους έρωτες, τη μετατροπή (και) της Αθήνας σε λούνα παρκ, τη διαφορά της συχνότητας που εκπέμπει ένα αρχαίος τόπος από την αντιγραφή του σε αφρολέξ και την πρώτη μεγάλου μήκους ταινίας της, «Τιτανικός Ωκεανός» που οδεύει προς την ολοκλήρωση.
Η συνέντευξη ακούγεται με μουσική υπόκρουση το «Μη μου μιλάς για καλοκαίρια» του Μιχάλη Ρακιτζή, τον «Χωρισμό» του Αττίκ και ιαπωνική ηλεκτρονική μουσική, καθ’ υπόδειξιν της δημιουργού.
Ποια ήταν η αφορμή για τη σύλληψη της αρχικής ιδέας της ιστορίας της Mary στο κρουαζιερόπλοιο NEOROMANTICA;
Ήταν το τραγούδι «Ο Χωρισμός» του Αττίκ και ο φόβος που φωλιάζει μέσα μας έπειτα από έναν χωρισμό. Ήταν όλα τα κοσμικά ερωτήματα γύρω από την αγάπη που έστελνα στο σύμπαν για μια καθησυχαστική απάντηση και αυτό αρνούνταν να απαντήσει. Οι παλιοί μύθοι που ξέθαψα για να δω αν ισχύουν τα ξόρκια τους σήμερα.
Ήταν το γαλλικό κρουαζιερόπλοιο με επιγραφή ΝΕΟROMANTICA που έπλεε έξω από τη Σαντορίνη με τα εικοσιδύο καταστρώματα φωτισμένα. Ήταν ένα ξανθό έφηβο κορίτσι, που κρεμόταν στο μπαλκόνι της καμπίνας του και κοίταζε με πλήξη το λιμάνι και εμένα, περιμένοντας κάτι να συμβεί. Ήταν η ανάγκη μου να κοιτάξω τον έρωτα ξανά σαν έφηβη και να θεραπευτώ -αφού πονέσει αυτή.
Για τον Φουκώ, το πλοίο είναι η κατεξοχήν ετεροτοπία. Για μένα, το NEOROMANTICA ήταν η Eurodisney των ευρωπαίων συνταξιούχων, γεμάτη μπουφέδες, πισίνες, κοκτέιλ και μινιατούρες αρχαίων ναών. Για τη Mary, το κρουαζιερόπλοιο ήταν το μεγάλο πλωτό σπίτι που ξεμακραίνει και την αφήνει πια μόνη στο υπερβατικό της ενηλικίωσης.
Ποια ήταν η ηρωίδα σου στην αρχή της ταινίας πριν τα “Bloody Marry Me” και τον έρωτα με τον Abdel και σε τι πλάσμα μεταμορφώνεται στο τέλος;
Η Mary, πριν τα “Βloody Marry Me”, περιηγείται σαν τον τρελό στη μηδενική τράπουλα του ταρό. Κινείται με το αθώο βλέμμα της περιέργειας και της νεότητας και μπαίνει στη ζωή από ένστικτο, χωρίς εμπειρία. Καθώς το πλοίο διεισδύει όλο και πιο βαθιά στα νερά της Μεσογείου, η ηρωίδα ολοκληρώνει ολοένα και περισσότερο ένα ψυχικό ταξίδι.
Στις «Χίλιες και μία Νύχτες», υπάρχει ένας κύκλος σαν ήλιος που συμβολίζει την κυκλική φύση της ανθρώπινης εμπειρίας, όταν αυτή ολοκληρώνεται μέσα από την αγάπη, την απώλειά της και την ανανέωση.
Στο τέλος, η Mary καταλαβαίνει ότι ο πόνος της αγάπης δεν είναι ένα μεμονωμένο γεγονός, αλλά το συνεχές κυκλικό μονοπάτι της ζωής. Και η διττή υπερβατική φύση της αγάπης μέσω της ομορφιάς, αλλά και του πόνου, είναι μέρος της ανθρώπινης καρδιάς και της εσωτερικής εμπειρίας.
Το προσωπικό σου τελετουργικό μύησης στην ενηλικίωση, ο δικός σου πρώτος έρωτας τι χρώμα είχε και από τι υλικό ήταν φτιαγμένος;
Το έκανα ταινία…
Και σ’ αυτό το φιλμ υπάρχει πολύ έντονα το στοιχείο της μεταφυσικής και του μαγικού ρεαλισμού. Το πολύ αναγνωρίσιμο ύφος σου πώς διαμορφώθηκε; Τώρα που το βλέπεις από απόσταση, θα έλεγες ότι είχες βρει τη φωνή σου από την πρώτη ταινία;
Από παιδί με κυνηγούσε το μαγικό. Δεν θα μπορούσα να ζήσω σε ένα κόσμο, όπου εμείς θα είχαμε λιγότερα μυστικά από το σύμπαν, όπου η ζωή δεν θα είχε αλχημεία και οι ψυχές μας μεταφυσικό αντίκρυσμα. Πιστεύω στις υπερβατικές στιγμές και αυτές είναι που μεταμορφώνουν και τους ήρωες στις ταινίες μου.
Στη σχολή κινηματογράφου όπου φοιτούσα είχα την τύχη να έχω καθηγήτρια την κινηματογραφίστρια Αντουανέτα Αγγελίδη. Μου άνοιξε κανάλια πολύ βαθιά, αποκαλύπτοντας κόσμους εσωτερικούς που καταλήγουν στο άπειρο έξω.
Η πρώτη μου ταινία στη σχολή, το “Pigs” βασίστηκε σε ένα όνειρο-εφιάλτη που επαναλαμβανόταν, όταν ήμουν παιδί, και σχετιζόταν με τα τρία γουρουνάκια και τον κακό λύκο των αδερφών Γκριμ, που αναγόταν σε μια σκηνή οικογενειακού δείπνου.
Δεν ξέρω πώς και πότε βρίσκει κανείς τη φωνή του, πάντως κοιτώντας πίσω, αισθάνομαι ότι σε κάθε ταινία μιλούσα όπως ήθελα, τη στιγμή εκείνη, να μιλήσω -και η σκέψη αυτή με ανακουφίζει.
Αν σου ζητούσα να φτιάξεις μια playlist για το «Αυτό που δεν ήξερε η Mary», ποια κομμάτια θα συμπεριλάμβανες οπωσδήποτε;
«Ο χωρισμός» του Αττίκ
«Μη μου μιλάς για καλοκαίρια» του Μιχάλη Ρακιτζή
“Mary’s Theme” του Stelvio Cipriani
“World II” του Shige Sekito
Ποιες ηρωίδες παραμυθιού θα μπορούσε να είναι η Mary;
Η Mary είναι ηρωίδα ενός φιλοσοφικού πειράματος που μοιάζει με εγκεφαλικό γρίφο. Το πείραμα αυτό είχε διατυπωθεί το 1986 από τον φυσικό Frank Jackson και περιγράφει ένα νεαρό κορίτσι τη Μary, που έχει μεγαλώσει κλεισμένη σε ένα δωμάτιο όπου κυριαρχεί μόνο το άσπρο και το μαύρο.
Η Mary είναι ένας μικρός επιστήμονας, καθώς της διδάσκουν τα πάντα γύρω από τη φύση των χρωμάτων, τις ιδιότητες, τις συχνότητες των ακτινοβολιών τους, τον τρόπο που αλληλεπιδρούν νευρολογικά με την ίριδα και την ψυχή.
Η Μary μια μέρα ανοίγει την πόρτα και βγαίνει από το ασπρόμαυρο δωμάτιο. Αντικρίζει, για πρώτη φορά, το κόκκινο χρώμα σε ένα κόκκινο μήλο που το δαγκώνει, σαν τη Χιονάτη. Το πείραμα του φιλοσοφικού παραμυθιού θέτει το ερώτημα αν η Μary έμαθε κάτι παραπάνω γευόμενη το κόκκινο μήλο σαν τη Χιονάτη ή αν ήδη τα ήξερε όλα κλεισμένη στο δωμάτιο.
Αντίστοιχα, η Mary στην ταινία ξεκινάει ένα ταξίδι, όπου τα χρώματα, τα κοκτέιλ, ο έρωτας υπάρχουν πάνω στο NEOROMANTICA, σαν πληροφορία. Ωστόσο, όσο κι αν ξέρεις τι συμβαίνει στον εγκέφαλό σου όταν ερωτεύεσαι, αν δεν ερωτευτείς πραγματικά, δεν ξέρεις τίποτα.
Όταν ρώτησα την Tora Sandstrom που ερμηνεύει τη Μary ποια ηρωίδα παραμυθιού αισθάνεται ότι είναι, μου είπε «η Ωραία Κοιμωμένη που ξυπνάει μετά από χίλια χρόνια και βλέπει τον κόσμο με άλλα μάτια».
Το μεσαίο μήκος της ταινίας ήταν επιλογή ή ήρθε και σε βρήκε; Υπήρχαν άνθρωποι που σου ζητούσαν επίμονα να διαλέξεις, είτε το μικρό, είτε το μεγάλο μήκος για το συγκεκριμένο φιλμ;
Ήταν επιλογή από την αρχή. Μου αρέσει πολύ το φορμάτ της μεσαίου μήκους και ας ξέρω ότι πέφτει στο κενό των φεστιβαλικών κανόνων και της διανομής στις αίθουσες. Ήδη από το σενάριο ήταν σαφής η διάρκεια.
Υπάρχει μια συλλογή από τηλεταινίες που είχε κυκλοφορήσει στα ‘90s με τον τίτλο “All the girls and the boys of their age” που μιλούσαν για την ενηλικίωση, με έφηβα κορίτσια ως κεντρικούς χαρακτήρες. Δυο από αυτές ανήκουν στις αγαπημένες μου σκηνοθέτριες Chantal Akerman και Claire Denis.
Μου έδωσαν πραγματική έμπνευση να ξαναεμπιστευτώ τη μεσαία φόρμα, όπως είχα κάνει και στο “Electric Swan”. Κανένας από τους συνεργάτες μου και τους παραγωγούς της ταινίας δεν με πίεσε να πάω ούτε κάτω ούτε πάνω, παρόλο που τα ρίσκα και το οικονομικό βάρος ήταν μεγάλο. Είμαστε οι Νεορομαντικοί του σινεμά. Πάλι τους ευχαριστώ που στήριξαν τη Μary για αυτό που είναι.
Βλέπεις τους ελληνικούς τουριστικούς προορισμούς και φυσικά την Αθήνα να μετατρέπονται σε απέραντα θεματικά πάρκα για όλα τα γούστα;
Τα τελευταία τρία χρόνια της ζωής μου, βιώνω ακόμη και σε προσωπικό επίπεδο περίεργα πράγματα στην Αθήνα. Πριν τρία χρόνια, ένας ισραηλινός επενδυτής με πέταξε έξω από το σπίτι που νοίκιαζα, μαζί με τη μισή πολυκατοικία που αγόρασε σε δημοπρασία για να την κάνει Airbnb.
Τον επόμενο χρόνο, ψάχνοντας σπίτι, έδινα μάχη με αντίπαλους Κινέζους επενδυτές, μπροστά σε μεσίτες. Eυτυχώς, λόγω των προλήψεών τους για διάφορα νούμερα οδών -4,7,13- κατάφερα να βρω σπίτι. Τα πρωινά, όταν κατεβαίνω να πετάξω τα σκουπίδια πάνω στη Μπενάκη, βλέπω τουρ από τουρίστες που μου κόβουν τον δρόμο, γιατί φωτογραφίζουν, έπειτα από υπόδειξη του ξεναγού, τα graffiti στο ετοιμόρροπο σπίτι της γωνίας, το οποίο και αυτό πρόσφατα αγοράστηκε από Ισραηλινούς.
Η Αθήνα μεταμορφώνεται σε λούνα παρκ και αναρωτιέμαι πώς μπορούμε να πάρουμε την κατάσταση στα χέρια μας και να αντισταθούμε σε αυτό το ισοπεδωτικό κύμα παγκόσμιας κλίμακας.
Είναι πολύ ενδιαφέρον το γεγονός ότι το θέμα του στραγγαλισμού της αυθεντικότητας πολλών ελληνικών τόπων από τον υπερτουρισμό υπάρχει έντονα και στο ‘’Animal’’ της Σοφίας Εξάρχου. Στη δική σου ταινία, τι θέση έχει και πώς συνομιλεί με το θέμα του περάσματος στην ενηλικίωση;
Σε σχέση με το “What Mary Didn’t Know”, αυτό που με ενδιέφερε πολύ ήταν η ανισότητα μεταξύ απομίμησης και αυθεντικού, η διαφορά της συχνότητας που εκπέμπει ένα αρχαίος τόπος από την αντιγραφή του σε αφρολέξ. Η μετάβαση από το μαζικό στο ενδόμυχο, από το βέβηλο στο ιερό.
Όλα αυτά τα αισθητικά δίπολα, που μετουσιώνονται χωρίς ενοχή από τον τρόμο στην απόλαυση και πάλι πίσω, αποτελούν την αισθητική της ταινίας, και ίσως και την αισθητική του τουρίστα που πατάει με το ένα πόδι στην αηδία του κιτς και με το άλλο στην ευφορία της πιο γλυκιάς ανάμνησης.
Πάνω στο κρουαζιερόπλοιο του NEOROMANTICΑ, τα κοκτέιλ, το φαΐ, η μουσική , οι εμπειρίες είναι all inclusive. Ακόμη και ο ρομαντισμός του ηλίου που δύει πουλιέται δίπλα από τα πουκάμισα με αρχαιοελληνικά μοτίβα. Αυτή η εμπορευματοποίηση της εμπειρίας, σταδιακά, έρχεται σε πλήρη αντίθεση με το ψυχικοενεργειακό ταξίδι της Mary.
Το NEOROMANTICΑ γίνεται η κατεξοχήν περιπέτεια, που μπαίνει όλο και πιο βαθιά στη θάλασσα. Όταν μένει μόνη της η Μαίρη, αντιμέτωπη με το ιερό, το κανάλι του μαγικού ανοίγει. Και είναι η ώρα του αυθεντικού, όπου δε χωράει πια κανένας τουρίστας.
Πώς ήταν τα γυρίσματα στην Ιαπωνία για τον «Τιτανικό Ωκεανό» και σε τι στάδιο βρίσκεται αυτή τη στιγμή η ταινία;
Ό,τι πιο αναπάντεχα δύσκολο και απαιτητικό έχω κάνει. Καθώς περνάει ο καιρός, μου έρχονται σιγά-σιγά αναμνήσεις και καταστάσεις σαγηνευτικές που εκείνη τη στιγμή, λόγω του φόβου, αδυνατούσα να εκτιμήσω, όπως ο μεταφυσικά κίτρινος ήλιος το ξημέρωμα.
Πώς μοιάζει η καθημερινότητά σου αυτή την περίοδο;
Δεν μοιάζει με καθημερινότητα ακόμη. Είμαι μακριά από το σπίτι μου πάνω από ένα χρόνο τώρα, με μια βαλίτσα των 25 λίτρων, στην οποία έχουν ανοίξει τρύπες.
What Mary Didn’t Know Σενάριο & Σκηνοθεσία ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΑ ΚΟΤΖΑΜΑΝΗ | Παραγωγοί ΣΤΕΛΙΟΣ ΚΟΤΙΩΝΗΣ & ΑΝΤΙΓΟΝΗ ΡΩΤΑ, EMMANUEL CHAUMET, MARIE-GABRIELLE PEAUCELLE & ΚΥΒΕΛΗ SHORT, FRIDA MÅRTENSSON & JERRY CARLSSON | Συμπαραγωγοί ΑΛΕΞΗΣ ΑΝΑΣΤΑΣΙΑΔΗΣ, ΣΤΕΛΙΟΣ ΚΑΜΜΙΤΣΗΣ, ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΒΑΣΙΛΑΡΟΣ | Consulting Producer ΟΡΕΣΤΗΣ ΠΛΑΚΙΑΣ | Διεύθυνση Φωτογραφίας ΓΙΩΡΓΟΣ ΚΑΡΒΕΛΑΣ GSC | Μοντάζ ΛΙΒΙΑ ΝΕΡΟΥΤΣΟΠΟΥΛΟΥ | Μουσική ΚΑΡΟΛΟΣ ΜΠΕΡΑΧΑΣ, ΗΛΙΑΣ ΚΑΜΠΑΝΗΣ, NICK ATHENS | Σκηνογράφος ESTHER MYSIUS | Ενδυματολόγος ΤΗΟΜΑΣ ΤURIAN | Μακιγιάζ ANAÏS MAURETTE, ΕΥΗ ΖΑΦΕΙΡΟΠΟΥΛΟΥ | Ηχητικός Σχεδιασμός