Ο Πάπας Φραγκίσκος δεν ήταν ένας κλασικός Πάπας και σταθμίζοντας τα πράγματα, αυτό είναι κάτι πολύ σημαντικό.
Ο Jorge Mario Bergoglio, γεννημένος λίγο πριν τα Χριστούγεννα του 1936, έμελλε να γίνει ο Πάπας Φραγκίσκος στις 13 Μαρτίου του 2013. Πρώτος σε πολλά πράγματα. Πρώτος Λατινοαμερικανός Πάπας και μάλιστα ο πρώτος μη-Ευρωπαίος από τον 8ο αιώνα, όταν και πέθανε ο Σύρος στην καταγωγή Πάπας Γρηγόριος ο Γ’.
Η εκλογή του ερχόταν σε μία από τις πιο δύσκολες στιγμές για το Βατικανό. Είχε προηγηθεί η σοκαριστική παραίτηση του εν ζωή Πάπα Βενέδικτου τον οποίο ακολουθούσε πλήθος σκανδάλων και βαριών σκιών, σε μία περίοδο που ο αποχριστιανισμός της Δυτικής Ευρώπης έδειχνε να γίνεται με όλο και πιο γοργούς ρυθμούς.
Ο γεννημένος στην Αργεντινή Πάπας Φραγκίσκος δεν είχε και το πιο «καθαρό μητρώο» με τους περισσότερους να μιλούν για τις επίσης σκιώδεις σχέσεις του με τη σκληρή Χούντα τoυ Videla. Υπήρξε, όμως, μία κίνηση που αποδείκνυε την επίγνωση του Βατικανού ότι πλέον η ισχύς και η επιρροή του θα αφορούσε κατά βάση τη Λατινική Αμερική και την Αφρική.
Η επιλογή του ονόματος του Πάπα ήταν -όπως είναι πάντα- ένας οδικός χάρτης ως προς την πολιτική που θα ακολουθούσε ο νέος Πάπας: Φραγκίσκος από τον Άγιο Φραγκίσκο της Ασίζης, τον ιδρυτή του Τάγματος των Φραγκισκανών, έναν αριστοκρατικής καταγωγής ιερωμένο που αφιέρωσε τη ζωή του στη φροντίδα των φτωχών και των κατατρεγμένων.
Πράγματι, σύντομα, ο Φραγκίσκος άφησε την εικόνα του αυστηρού εναντίον της διαφθοράς στο Βατικανό Πάπα, την οποία σχεδόν αναγκαστικά έπρεπε να υιοθετήσει και πήρε αυτή του ιερωμένου, ο οποίος επιστρέφει και διαβάζει από την αρχή το χριστιανικό μήνυμα για αγάπη, αλληλεγγύη και ισότητα.
Ένας Πάπας διαφορετικός από τους άλλους
Συχνά-πυκνά ο Πάπας Φραγκίσκος έκανε συμβολικές κινήσεις. Mιλούσε για τα δικαιώματα της ΛΟΑΤΚΙ+ κοινότητας (τάχθηκε, δε, υπέρ του πολιτικού γάμου των ομόφυλων ζευγαριών), των γυναικών και των μεταναστών. O ίδιος εξάλλου καταγόταν από οικογένεια μεταναστών.
Παρενέβη πολλές φορές σε καίρια ζητήματα (κορονοϊός, προσφυγική κρίση), ενώ μάθαμε ότι καθημερινά επικοινωνούσε στο τηλέφωνο με τη Γάζα.
Η επίσκεψη στο Άουσβιτς, αλλά και στη χώρα μας την εποχή της μεγάλης προσφυγικής κρίσης έδωσε, συμβολικά τουλάχιστον, ένα πολύ ισχυρό μήνυμα. Και αυτό συνέβαινε σε μία περίοδο σχετικοποίησης του ναζιστικού ολέθρου και φυσικά ακραίου λόγου και πολιτικών ενάντια στους μετανάστες και τους πρόσφυγες.
Ο θάνατός του δημιούργησε μία νέα συνθήκη, μάλλον πρωτόγνωρη. Για τον θάνατό του δεν θρήνησαν μόνο οι Καθολικοί χριστιανοί, αλλά αντιθέτως ο θρήνος υπερέβη τα όρια της Εκκλησίας και έγινε ένα ζήτημα καθαρά πολιτικό, με τις άκρες του να ακουμπούν και την ορθόδοξη Ελλάδα.
«Είναι τεράστια υποκρισία να λες ότι είσαι χριστιανός και ταυτόχρονα να διώχνεις έναν πρόσφυγα ή κάποιον που ζητά βοήθεια, που πεινάει ή διψάει», τόνιζε τον Οκτώβριο του 2016, φέρνοντας σε αμηχανία πολιτικούς, πολιτικάντηδες και ψηφοφόρους.
Ναι, αλλά αξίζει να κλαίμε για έναν Πάπα;
Η θέση του Πάπα, με τη χιλιετή ιστορία της, προφανώς υπερβαίνει οποιοδήποτε πρόσωπο. Έτσι ο Φραγκίσκος έπρεπε, σχεδόν αναγκαστικά, να κάνει αρκετούς συμβιβασμούς διαφόρων τύπων -οι περισσότεροι εκ των οποίων ήταν κόντρα στη ρητορική του. Αυτό είναι κάτι που δομικά δεν μπορείς να το παραμερίσεις. Οι άνθρωποι είναι οι ρόλοι τους και ο Πάπας Φραγκίσκος είχε έναν πολύ συγκεκριμένο ρόλο να επιτελέσει.
Η φύση του ρόλου αυτού αφήνει βέβαια και κάποια περιθώρια. Μπορείς να τον επιτελέσεις με την υπερσυντηρητική ρητορική των (τουλάχιστον) δύο προκατόχων του Πάπα Φραγκίσκου. Μπορείς, όμως, να τον επιτελέσεις όπως και εκείνος:
Να μιλήσεις για δικαιώματα, να επηρεάσεις εκατομμύρια ανθρώπους στον κόσμο και τελικά να βοηθήσεις, έστω και σε επίπεδο ρητορικής, τους κατατρεγμένους.
O Πάπας Φραγκίσκος ξεκίνησε την παπική του θητεία σε μία περίοδο που άρχιζε να γίνεται πιο επιτακτικός ο λόγος για τα δικαιώματα. Έφυγε από τη ζωή τώρα που οι λόγοι αυτοί μοιάζουν να συντρίβονται, με ολοένα και περισσότερες ακροδεξιές κυβερνήσεις και φυσικά, τον θρίαμβο του Donald Trump.
Το να κρίνεις μία προσωπικότητα, όμως, είναι αποτέλεσμα ένος ισοζυγίου: τoυ ρόλου και του τρόπου που η προσωπικότητά αυτή τον επιτέλεσε. Ο Πάπας Φραγκίσκος, λοιπόν, με όλα του τα αρνητικά προσπάθησε να αξιοποιήσει τον ρόλο του για το καλό των κατατρεγμένων. Το αν πέτυχε ή όχι είναι άλλης τάξης ερώτημα.
Ας ελπίσουμε το κενό του να μη φανεί από τη στιγμή που θα αναλάβει ο διάδοχός του στην παπική έδρα.