«Πρέπει κανείς να μάθει τη γλώσσα της πλατφόρμας και των χρηστών της, και το πιο σημαντικό να σταματήσει να μιλάει αφ’ υψηλού, κάτι που εμείς οι δημοσιογράφοι κάνουμε εδώ και καιρό». Μια συζήτηση με τον Enrique Anarte Lazo, πρώτο επικεφαλής του TikTok στο Thomson Reuters Foundation.
Ο δημοσιογραφικός κόσμος, ειδικά στην Ελλάδα, αν μπορούσε θα έριχνε το TikTok και τις υπόλοιπες πλατφόρμες κάθετου βίντεο στην «πυρά», ως την πηγή της παραπληροφόρησης. Πόση αλήθεια υπάρχει σε τέτοιου είδους πεποιθήσεις; Το μόνο σίγουρο είναι ότι και στην πλειονότητα των media, κατά καιρούς, έχουν «ευδοκιμήσει» ψευδείς ειδήσεις -όπως φυσικά και στον αχανή κόσμο των κοινωνικών δικτύων.
Ο δημοσιογράφος πολυμέσων, Enrique Anarte Lazo, πρώτος επικεφαλής του TikTok στο Thomson Reuters Foundation έρχεται στο Διεθνές Forum Δημοσιογραφίας από το iMEdD για να μοιραστεί την τεχνογνωσία του. Ο έμπειρος δημοσιογράφος που έχει κάνει ρεπορτάζ για λογαριασμό μεγάλων μέσων, όπως των DW, Reuters και το NBC μεταξύ άλλων, ειδικεύεται στη δημιουργία ενημερωτικού περιεχομένου, το οποίο παρουσιάζεται σε μορφή κάθετου βίντεο, με επίκεντρο το TikTok και όχι μόνο.
Ο Anarte έμαθε να παίζει με τους κανόνες του αλγορίθμου των κοινωνικών δικτύων, προς όφελος του μεγάλου κοινού και του έγκυρου περιεχομένου. Στη συζήτηση που είχαμε στο περιθώριο του Διεθνούς Forum Δημοσιογραφίας που διοργανώνεται από τον μη κερδοσκοπικό δημοσιογραφικό οργανισμό iMEdD μέχρι τις 28/09, ο Ισπανός δημοσιογράφος με έδρα του το Βερολίνο της Γερμανίας αυτή τη στιγμή, καλεί τους δημοσιογράφους να σταματήσουν να κουνάνε το δάχτυλο στο κοινό, αλλά αντίθετα να αποκτήσουν εργαλεία, για να χτυπήσουν την παραπληροφόρηση στη «ρίζα» της.
Μάλιστα, ο δημοσιογράφος από κοινού με την Carmella Boykin, παρουσιάστρια και παραγωγό TikTok στην ομάδα The Washington Post Universe, το Σάββατο 28/09 θα μοιραστούν με τους συμμετέχοντες του Forum εμπειρίες, τεχνογνωσία, πρακτικές συμβουλές και στρατηγικές προσεγγίσεις για την ανάπτυξη περιεχομένου TikTok, Reels και Shorts που καταρρίπτει τους ψευδείς ισχυρισμούς
Είναι γεγονός ότι ειδικά το TikTok έχει πολύ ισχυρό αλγόριθμο, ο οποίος μπορεί να ευνοήσει και την ταχεία διάδοση των fake news. Από την άλλη, ακριβώς λόγω αυτού του ιδιαίτερου χαρακτηριστικού, στο TikTok έχουν βρει τη φωνή τους υποεκπροσωπούμενες ομάδες που δεν έβρισκαν διέξοδο σε άλλες πλατφόρμες.
Τι θα γινόταν αν αυτά τα ψηφιακά περιβάλλοντα που εμπνέουν τόσο φόβο μετατρέπονταν σε εργαλείο στα χέρια δημοσιογράφων και ελεγκτών γεγονότων για την αντιμετώπιση ψευδών ειδήσεων, παραποιημένου περιεχομένου και εκστρατειών προπαγάνδας, εν τη γενέσει τους;
Ωστόσο, ο Anarte τονίζει ότι για να αξιοποιήσουμε τις δυνατότητές τους, πρέπει να βγούμε έξω από το “comfort zone” μας και να παίξουμε το παιχνίδι του TikTok (ή των Reels και των Shorts) με τους δικούς του κανόνες.
Είναι αυτονόητο ότι το 2024, το αξιόπιστο περιεχόμενο των παραδοσιακών μέσων πρέπει πια να διοχετεύεται στα κανάλια ενημέρωσης που έχουν τη μεγαλύτερη επιδραστικότητα, ειδικά στο νεανικό κοινό. Απέναντι στα fake news, θα πρέπει να προτάξουμε περιεχόμενο στο TikTok, Reels και Shorts που καταρρίπτει τους ψευδείς ισχυρισμούς και προάγει τον ψηφιακό γραμματισμό.
Ωστόσο, αν τα μέσα και οι δημοσιογράφοι δεν μάθουν πραγματικά τη γλώσσα των των πλατφορμών και απλώς διοχετεύουν περιεχόμενο μη κατάλληλης μορφής, θα διαιωνίσουμε αυτή την ξεπερασμένη αντιπαλότητα legacy media και δημιουργών περιεχομένου και το σημαντικότερο: η πληροφορία δεν θα φτάσει στους αποδέκτες της και οι ψευδείς πληροφορίες θα διογκώνονται, όσο ο δημοσιογραφικός κόσμος κοιτάζει το σύμπαν του TikTok «αφ’ υψηλού».
Πώς θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί το TikTok και οι πλατφόρμες κάθετου βίντεο γενικά για την καταπολέμηση της παραπληροφόρησης;
Ξέρουμε ότι υπάρχει μεγάλο πρόβλημα παραπληροφόρησης, προπαγάνδας και παραπλανητικών πληροφοριών στα κοινωνικά δίκτυα. Αυτό δεν είναι κάτι καινούργιο και δεν αφορά μόνο το TikTok. Το ερώτημα είναι αν προσπαθούμε αρκετά να αντιμετωπίσουμε την παραπληροφόρηση εκεί που «ζει» -και εκεί που βρίσκεται το κοινό μας- ή όχι.
Φτιάχνω δημοσιογραφικά TikToks εδώ και χρόνια και έχω διαπιστώσει ότι το κοινό είναι πραγματικά ευγνώμον, όταν του προσφέρεται περιεχόμενο που διαψεύδει ψευδείς ισχυρισμούς που κυκλοφορούν στο διαδίκτυο και βοηθά τα άτομα να έχουν πιο ενημερωμένες συζητήσεις γύρω από ιδιαίτερα πολωτικά θέματα.
Ωστόσο, αυτό σημαίνει ότι πρέπει κανείς να μάθει τη γλώσσα της πλατφόρμας και των χρηστών της, και το πιο σημαντικό να σταματήσει να μιλάει αφ’ υψηλού, κάτι που νομίζω ότι εμείς οι δημοσιογράφοι κάνουμε εδώ και καιρό.
Κανείς δεν θέλει να του πουν ότι δεν είναι αρκετά καλός/ή στο να εντοπίζει την παραπληροφόρηση, αλλά όλοι/ες θέλουν να μάθουν καινούρια πράγματα, συμπεριλαμβανομένων εργαλείων και συμβουλών για το πώς να ξεπεράσουν παραπλανητικούς τίτλους, να ανακαλύπτουν μελέτες που αντικρούουν επιβλαβή στερεότυπα και υποθέσεις, και να αποκτήσουν το υπόβαθρο που βοηθά στην κατανόηση παγκόσμιων ζητημάτων σε βάθος.
Με ποιους τρόπους θα έπρεπε τα παραδοσιακά και τα μεγάλα μέσα ενημέρωσης να χρησιμοποιούν το κάθετο βίντεο και το TikTok, για να καταρρίπτουν τις ψευδείς ειδήσεις στη «ρίζα» τους;
Δεν μου αρέσει να λέω στους άλλους τι πρέπει να κάνουν. Πιστεύω ότι η ομορφιά των κοινωνικών δικτύων είναι ότι κανείς δεν χρειάζεται να προσποιηθεί ότι είναι κάποιος άλλος για να πετύχει· μπορείς να είσαι ο εαυτός σου, και οι άνθρωποι αναζητούν αυτή την αυθεντικότητα.
Το ίδιο ισχύει και για τους δημοσιογράφους και τα μέσα ενημέρωσης που βρίσκουν τη φωνή τους στο TikTok και σε άλλες πλατφόρμες ή μορφές κάθετου βίντεο. Αν έπρεπε να δώσω μία συμβουλή, θα ήταν να μάθουμε να ακούμε πραγματικά τις συζητήσεις που κάνουν οι άνθρωποι, τις ερωτήσεις που έχουν – όχι αυτές που νομίζουμε ότι έχουν ή θα έπρεπε να έχουν. Και να γράφουμε τις ιστορίες και τα σκριπτ των βίντεό μας για εκείνους, όχι μόνο για τους αρχισυντάκτες μας.
Πώς μπορούν τα παραδοσιακά μέσα ενημέρωσης, αλλά και οι δημιουργοί περιεχομένου να χρησιμοποιήσουν τον αλγόριθμο του TikTok για να προωθήσουν έγκυρο περιεχόμενο;
Τα μεγάλα μέσα ενημέρωσης ξέρουν πώς να παράγουν έγκυρο περιεχόμενο, αλλά πρέπει να κερδίσουν την εμπιστοσύνη των ανθρώπων.
Αντίθετα, οι δημιουργοί περιεχομένου έχουν την εμπιστοσύνη του κοινού τους, αλλά συχνά δεν ακολουθούν κάποια από τα δημοσιογραφικά πρότυπα που τηρούν τα περισσότερα μέσα.
Πρέπει να δουλέψουν σε πολύ διαφορετικά κανάλια, και ανυπομονώ να δω τι θα συμβεί όταν συνεργαστούν και σταματήσουν να βλέπουν ο ένας τον άλλον ως εχθρό.
Ποιες στρατηγικές χρησιμοποιείτε όταν μια παραπλανητική πληροφορία γίνεται viral στο TikTok και σε άλλα κοινωνικά δίκτυα; Πώς μπορείτε να την αντικρούσετε αποτελεσματικά χωρίς να συμβάλετε στη διάδοσή της;
Κάποτε έφτιαξα ένα βίντεο για έναν viral ισχυρισμό από έναν πολύ γνωστό συγγραφέα, ο οποίος έλεγε ότι οι Ναζί δεν είχαν στοχοποιήσει τη φροντίδα για την επιβεβαίωση φύλου (=gender-affirming care) για τα τρανς άτομα.
Ξέρουμε ότι αυτό δεν είναι αλήθεια, γιατί οι Ναζί έκαψαν το πρώτο ινστιτούτο σεξολογίας στον κόσμο – το Ινστιτούτο Σεξουαλικής Επιστήμης του Βερολίνου –και έκαψαν χιλιάδες βιβλία από Εβραίους, προοδευτικούς και LGBTQ+ συγγραφείς, συμπεριλαμβανομένων πρωτοποριακών ερευνών για τις τρανς ταυτότητες και τη φροντίδα των τρανς ατόμων.
Αντί απλώς να δώσω δημοσιότητα σε αυτόν τον ισχυρισμό, πήγα στην πλατεία όπου κάηκαν αυτά τα βιβλία και είπα την ιστορία, παίρνοντας συνέντευξη από τον διευθυντή ενός ιδρύματος για τα δικαιώματα των queer ατόμων στη μνήμη του Magnus Hirschfeld, Εβραίου gay γιατρού που πρωτοπόρησε, με την επιστημονική του έρευνα για LGBTQ+ θέματα και υπερασπίστηκε τα δικαιώματα των σεξουαλικών και έμφυλων μειονοτήτων, μέχρι που αναγκάστηκε να φύγει για να γλιτώσει από τους Ναζί.
Ίσως, δεν λειτουργεί σε όλες τις περιπτώσεις, αλλά πιστεύω ότι υπάρχει ο χώρος να μετατρέψουμε παραπλανητικούς και ψευδείς ισχυρισμούς σε σύντομα βίντεο που διευρύνουν την προοπτική των ανθρώπων, αντί να λέμε απλώς στους άλλους ότι κάνουν λάθος ή ότι είναι κακοί άνθρωποι.
Δεδομένης της σύντομης μορφής των TikTok βίντεο, πώς ισορροπείτε ανάμεσα στον γρήγορο ρυθμό, τη συντομία και το βάθος, όταν αντιμετωπίζετε περίπλοκα θέματα που συχνά αποτελούν αντικείμενο παραπληροφόρησης;
Πιστεύω ότι κάθε χρήστης του TikTok που παρακολουθεί ενημερωτικά ή ψυχαγωγικά βίντεο έχει μια αίσθηση του πόσο μεγάλο ή πυκνό μπορεί να είναι ένα βίντεο για να διατηρήσει το ενδιαφέρον των ανθρώπων. Είναι καλό πάντα να είσαι ειλικρινής με τον εαυτό σου και να σκεφτείς αν εσύ θα συνέχιζες να το παρακολουθείς.
Κάποια βίντεο θα πρέπει να είναι μεγαλύτερα, διότι τα ζητήματα είναι πιο περίπλοκα και χρειάζεται περισσότερος χρόνος για να τα εξηγήσεις – προσωπικά δεν νομίζω ότι αυτό είναι πρόβλημα, καθώς προσθέτει αξία στην αρχική σελίδα των χρηστών (For You Page).
Ποια είναι τα ειδικά χαρακτηριστικά του TikTok σε σύγκριση με άλλες πλατφόρμες κάθετου βίντεο, όπως το Instagram, όσον αφορά τη διάδοση της παραπληροφόρησης;
Ο αλγόριθμος του TikTok είναι εξαιρετικά ισχυρός και γι’ αυτό ανέδειξε τόσες πολλές υποεκπροσωπούμενες φωνές και οπτικές που δεν μπορούσαν να βρουν χώρο σε άλλες πλατφόρμες. Την ίδια στιγμή, αυτό σημαίνει ότι ψευδές, επιβλαβές και παραπλανητικό περιεχόμενο μπορεί να ωφεληθεί από αυτή την ώθηση του αλγορίθμου.