Η δημοφιλής συγγραφέας μιλά στην Ντιάννα Βασιλείου για βιβλία, ταξίδια στα όρη της Βενεζουέλας, λέξεις-όπλα, αλλά και το πρώτο της θεατρικό έργο, «Η Ωραία Θυμωμένη» που απενοχοποίησε το female rage 22 χρόνια πριν το TikTok και ανεβαίνει ξανά, αρχές Ιουλίου.
Η Λένα Διβάνη, όταν ήταν μικρή, ήθελε να γίνει «σοφός», να καταλάβει τον κόσμο και να τον μεταφέρει και στους άλλους. Μάλλον η συγγραφέας, ιστορικός και πρώην καθηγήτρια της Νομικής Σχολής Αθηνών, μέχρι την ηχηρή παραίτησή της το 2022, βρίσκεται σε καλό πολύ δρόμο, αν σκεφτούμε ότι βιοπορίζεται από τις ιστορίες που συλλαμβάνουν η φαντασία της ή οι αισθήσεις της στα εκατοντάδες ταξίδια που έχει κάνει σε ολόκληρο τον κόσμο.
«Ο καθείς και τα όπλα του», θα μου πει η Λένα Διβάνη, «και τα δικά μου όπλα είναι οι λέξεις». Θεατρικά έργα, μελέτες, δεκάδες άρθρα, παιδικά βιβλία και δώδεκα μυθιστορήματα αργότερα, η συγγραφέας, που τα τελευταία χρόνια κατοικεί στην Κυψέλη, δεν φοβάται να πάει στον «πόλεμο» και να συγκρουστεί με ό,τι της μοιάζει αρτηριοσκληρωτικό.
Συναντηθήκαμε για αυτή τη συνέντευξη με διπλή αφορμή: την τελευταία της νουβέλα, «Για την καρδιά και το συκώτι του» και το ανέβασμα του θεατρικού της έργου, με τίτλο «Η Ωραία Θυμωμένη» στο πλαίσιο του φεστιβάλ Off Off Athens του θεάτρου Επί Κολωνώ, από την ομάδα Μετεωρίτες, στην οποία συμμετέχω κι εγώ.
Έχω την πολύ ασυνήθιστη χαρά ως συνεντευξιάστρια να έχω ζήσει από κοντά το πόσο ουσιαστικά υποστηρικτική είναι η Λένα Διβάνη με τους/τις νεότερους/ες και να ξέρω ότι εννοεί κάθε λέξη όταν λέει πόσο χαίρεται να βλέπει κορίτσια που διεκδικούν την ευτυχία τους και δεν παλεύουν μόνο για να προσφέρουν υπηρεσίες που θα βοηθήσουν την ευτυχία των άλλων.
Πρέπει να της αναγνωρίσουμε, άλλωστε, ότι με την «Ωραία Θυμωμένη», που αποτελεί και το πρώτο της θεατρικό έργο, η συγγραφέας απενοχοποίησε το female rage 22 χρόνια πριν το TikTok. H Κοιμωμένη της Λένας Διβάνη είχε πρωτοξυπνήσει Θυμωμένη το 2002, όταν μια γυναίκα ποτέ δεν ήταν δικαίως οργισμένη, αλλά πάντα μια «τρελή, υστερική» που έπρεπε να σωπάσει με κάθε κόστος, συνήθως με όπλο την ντροπή. Λένα Διβάνη, τι έχει αλλάξει την τελευταία 20ετία;
Έχεις πει παλαιότερα ότι το παν είναι ο τρόπος που αφηγούμαστε τη ζωή μας στον εαυτό μας. Εσύ πώς αφηγείσαι τη μέχρι τώρα πορεία σου στον εαυτό σου;
Την αφηγούμαι θριαμβευτικά μπορώ να πω, γιατί είμαι ένας πάρα πολύ αισιόδοξος άνθρωπος -επαγγελματίας αισιόδοξη. Και λέω, λοιπόν, ότι όπως είχα υποσχεθεί στον εαυτό μου μικρή, κάνω δύο δουλειές που δεν χρειάζεται να σηκώνομαι πρωί, γιατί μου είναι αδύνατο. Ούτε στο πανεπιστήμιο είχα πρωινά μαθήματα και φυσικά η συγγραφή δεν έχει ωράριο. Δεν έχω κάνει, παρά σπανίως, κάτι που δεν θέλω -και κυριολεκτώ εδώ.
«Η παράδοση τόσων αιώνων πατριαρχίας αναγκάζει τις γυναίκες να έχουν ρόλους που μικραίνουν τις ζωές τους»
Έχω γυρίσει σχεδόν όλο τον κόσμο και σχεδιάζω να γυρίσω και τον υπόλοιπο, κάθε πρωί που ξυπνάω είμαι γεμάτη ιδέες. Τι άλλο να θέλω; Έχω γύρω μου ανθρώπους που αγαπάω πολύ και μ’ αγαπάνε, η ζωή μου είναι γεμάτη ταινίες, υπέροχα βιβλία και δημιουργικούς ανθρώπους. Νιώθω πάρα πολύ τυχερή. Τώρα, αν ξυπνήσω καμιά μέρα μουντρούχα, ξαναρωτήστε με.
Στο τελευταίο σου βιβλίο «Για την καρδιά και το συκώτι του», τρεις γυναίκες -η σύζυγος, η ερωμένη και η μάνα ενός κλινικά νεκρού άντρα- μάχονται μέχρι τελικής πτώσεως μεταξύ τους. Τι είναι αυτό με το οποίο συγκρούονται στ’ αλήθεια;
Συγκρούονται με τον εαυτό τους. Αυτές οι γυναίκες δεν έχουν κανένα λόγο να υφίστανται αυτά που υφίστανται, κι όμως η παράδοση τόσων αιώνων πατριαρχίας τις αναγκάζει να έχουν ρόλους που μικραίνουν τις ζωές τους.
Αντί να εστιάζουν στον εαυτό τους και στην ωρίμανση αυτού του εαυτού εστιάζουν στη διεκδίκηση ενός άντρα που τις γράφει στα παλιά του τα παπούτσια και εν προκειμένω είναι κλινικά νεκρός. Συμβολικά, συγκρούονται πάνω σε ένα άδειο πουκάμισο, για έναν «Ελένο».
Κατά τη γνώμη σου, σήμερα οι γυναίκες είμαστε πιο κοντά στο να προσπαθούμε να δικαιώσουμε τη δική μας καρδιά, παρά να παλεύουμε «για την καρδιά και το συκώτι του»;
Νομίζω ότι είμαστε σε μία μεταβατική φάση, από την πάλη για την καρδιά και το συκώτι του, σιγά-σιγά, οι νεότερες γενιές ειδικότερα, πηγαίνουν στη διεκδίκηση της δικαίωσης της δικής τους καρδιάς. Πραγματικά χαίρομαι τόσο πολύ να το βλέπω αυτό.
Μου έρχεται να κάνω party κάθε φορά που βλέπω ένα κορίτσι να διεκδικεί την ευτυχία του και να μην παλεύει μόνο για να προσφέρει υπηρεσίες που θα βοηθήσουν την ευτυχία των άλλων. Προς θεού, δεν μιλάω για τίποτε εγωιστικό, είναι αυτό που λένε οι αεροσυνοδοί πρώτα βάζεις μάσκα στον εαυτό σου και μετά μπορείς να βοηθήσεις και τους άλλους.
Το πρώτο σου θεατρικό έργο «Η Ωραία Θυμωμένη» ανεβαίνει φέτος ξανά, 22 χρόνια μετά την πρώτη φορά, στο πλαίσιο του φεστιβάλ Off Off Athens του θεάτρου Επί Κολωνώ -με αυτή την αφορμή είχα τη χαρά να σε γνωρίσω προσωπικά. Πώς είναι αυτή τη φορά να ζωντανεύουν επί σκηνής οι λέξεις σου;
«Η Ωραία Θυμωμένη» είχε ανέβει για δύο χρόνια, αρχικά στο Τρένο στο Ρουφ. Στη συνέχεια, την πήραν πολλοί ερασιτεχνικοί ή ημιερασιτεχνικοί σύλλογοι -είδα δύο,τρία από αυτά τα ανεβάσματα και τα χάρηκα όλα. Το δικό σας εγχείρημα είναι επαγγελματικό και το χαίρομαι ακόμα πιο πολύ. Επίσης, είχα κάποια χρόνια να το ξαναδώ το έργο και τώρα είναι η εποχή του, πιστεύω, παρά ποτέ.
Έχουν γίνει ψυχολογικές μελέτες που καταδεικνύουν ότι ο ανδρικός θυμός αντιμετωπίζεται με μεγαλύτερο σεβασμό από τον γυναικείο. Τι συμβαίνει με το female rage;
Οι γυναίκες δεν πρέπει να θυμώνουν, δεν πρέπει να είναι φιλόδοξες, δεν πρέπει να είναι αποφασιστικές, γιατί είναι σκύλες, αν τα κάνουν όλα αυτά. Ο άντρας είναι άντρας, έχει δικαίωμα. Για πόσο ακόμα; Όχι για πολύ, παιδιά, όχι για πολύ!
«Οδεύουμε πιστεύω -τώρα θα μιλήσω ως μελλοντολόγος που είναι μία άλλη ειδικότητά μου- σε ένα μοναχικό μέλλον»
Για ποιους λόγους είναι ακόμα θυμωμένες οι ηρωίδες σου, σήμερα;
Οι ηρωίδες μου είναι ακόμα θυμωμένες, διότι αυτό το έργο έχει γραφτεί πριν από 20 χρόνια και δεν έχει αλλάξει τίποτα, είναι σαν να γράφτηκε σήμερα. Τώρα θυμώνει η συγγραφέας που οι ηρωίδες της εξακολουθούν να είναι δικαίως θυμωμένες.
Πόσο έχουν αλλάξει (ή όχι) οι ερωτικές σχέσεις την τελευταία 20ετία;
Πιστεύω ότι δεν έχουν αλλάξει πολύ οι ερωτικές σχέσεις τις τελευταίες δύο δεκαετίες. Το μόνο group που έχει μεγάλη διαφοροποίηση είναι οι πάρα πολύ νέες γενιές, δηλαδή τα παιδιά που είναι 20-21 ετών και κάτω.
Αυτά τα παιδιά δεν σχετίζονται καθόλου, πιστεύω και βλέπω ότι αποφεύγουν τις σχέσεις, τις θεωρούν πάρα πολύ χρονοβόρες, προβληματικές, δεν έχουν μάθει να σχετίζονται σώμα με σώμα, τετ-α-τετ. Έχουν μάθει το ασφαλές, απομακρυσμένο διά των εφαρμογών.
Επομένως, δυσκολεύονται όταν βρεθούν corpore, δηλαδή με το πραγματικό τους σώμα και τρέπονται σε φυγή. Οδεύουμε πιστεύω -τώρα θα μιλήσω ως μελλοντολόγος που είναι μία άλλη ειδικότητά μου- σε ένα μοναχικό μέλλον.
Αν μπορούσες να δώσεις μόνο μια συμβουλή ζωής στις έφηβες σήμερα, ποια θα ήταν αυτή;
Κορίτσια, είστε πάρα πολύ τυχερές, είστε το αύριο, είστε το μέλλον, ανατέλλετε και οι ανατέλλουσες έχουν όλες τις δυνατότητες στα χέρια τους, σας ζηλεύω. Δεν το λέω αυτό επειδή είστε πολύ νέες. Όλοι έχουμε υπάρξει νέοι και νέες.
Πιστεύω ότι τα κορίτσια ανατέλλουν και τα αγόρια δύουν. Επομένως, η ζωή είναι δικιά σας, αυτό ζηλεύω.
Τι είναι αυτό που θαυμάζεις στη Gen-Z και τι είναι αυτό που δεν κατανοείς;
Στην Gen-Z θαυμάζω ότι είναι πάρα πολύ ευαισθητοποιημένη σε θέματα του περιβάλλοντος, πράγμα που δεν είχαν καθόλου οι προηγούμενες γενιές. Οικολογική συζήτηση δεν έγινε καθόλου προεκλογικά -τυχαίο; δεν νομίζω- και το οικολογικό κόμμα, το οποίο ψήφισα εγώ, πήρε 1%.
«Ο λαϊκισμός είναι αυτός που τραβάει το χαλί κάτω από τη δημοκρατία κι έχω αποφασίσει να τον αντιμετωπίσω»
Ολόκληρες περιοχές της χώρας μας καταστράφηκαν, είτε από φωτιές, είτε από πλημμύρες, μόλις λίγους μήνες πριν και εμείς δεν παίρνουμε χαμπάρι. Η Gen-Z έχει πάρει χαμπάρι, αντιλαμβάνεται ότι ο κόσμος που θα κληρονομήσει από μας θα είναι πάρα πολύ εύθραυστος, ότι η ζωή μας είναι πάρα πολύ εύθραυστη.
Επίσης, αυτή η γενιά είναι πολύ ευαισθητοποιημένη σε ταυτοτικά ζητήματα, ζητάει τη δικαιώματά της. Το μόνο που με στεναχωρεί είναι ότι είναι λίγο απολιτίκ, αυτό δεν είναι καλό και θα το πληρώσουν.
Πάνω σε τι εργάζεσαι αυτή τη στιγμή;
Αυτή τη στιγμή, εργάζομαι πάνω σε πολλά πράγματα, αλλά βασικά ετοιμάζω ένα μυθιστόρημα που αφορά τον λαϊκισμό. Είναι ο φόβος και ο τρόμος μου, είναι ο μπαμπούλας πάνω από την Ευρώπη, την Αμερική και ολόκληρο τον κόσμο. Ο λαϊκισμός είναι αυτός που τραβάει το χαλί κάτω από τη δημοκρατία κι έχω αποφασίσει να τον αντιμετωπίσω. Ο καθείς και τα όπλα του και τα δικά μου όπλα είναι η λέξεις.
Για να κλείσουμε με τον τίτλο ενός παλαιότερου βιβλίου σου, «Τι έμαθα περπατώντας τον κόσμο;», θα μας πεις μια ιστορία από ένα ταξίδι σου που θα ήθελες πολύ να ξαναζήσεις;
Η πιο συγκλονιστική μου ιστορία, το πιο συγκλονιστικό, το πιο μαγικό μου ταξίδι ήταν το ταξίδι μου στη Βενεζουέλα. Πήγαμε σε ένα κομμάτι της Βενεζουέλας που είναι πολύ μακρινό, στην Αμαζονία, που δεν τον φτάνεις εύκολα. Εκεί βρίσκονται τα βουνά Τεπούι που είναι κάτι παράξενα μορφώματα, 2.000 μέτρα ψηλά και επίπεδα, σαν τους βράχους των Μετεώρων, ας πούμε, αλλά πολύ πιο μεγάλα.
Ένα μόνο απ’ αυτά τα βουνά έγινε πρόσφατα προσβάσιμο, γιατί οι ιθαγενείς τα θεωρούν ιερά και δεν άφηναν τους ξένους να τα ανέβουν. Εμείς είμαστε η μόνη ελληνική ορειβατική ομάδα που ανέβηκε στα Τεπούι.
Όταν κατασκηνώσαμε και κοιμηθήκαμε το πρώτο βράδυ, είδαμε όλοι όνειρο τους φόβους μας και αυτό μας παραξένεψε. Βγαίναμε από τη σκηνές ένας-ένας και λέγαμε τι τρομακτικό πράγμα είδαμε, «ονειρεύτηκα τους φόβους μου», έλεγε ο ένας μετά τον άλλον. Πήγα στον οδηγό βουνού και του λέω «τι γίνεται;». Και μου λέει “it’s her” (το θεωρούν θηλυκό το όρος Ροράιμα).
«Σας καθαρίζει».
*Το τελευταίο βιβλίο της Λένας Διβάνη «Για την Καρδιά και το Συκώτι του» κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Πατάκη. «Η Ωραία Θυμωμένη» ανεβαίνει στο Θέατρο Επί Κολωνώ στις 1 και 2 Ιουλίου.