Εδώ και περισσότερα από τριάντα χρόνια, η Κυψέλη είναι το κέντρο του κόσμου – και αυτό δεν το οφείλουμε σε κάποιο μουράτο περιοδικό, ούτε σε κάποιο νέο στέκι.
Το χρωστάμε στη Ρέα Φραντζή και τις φίλες της που ξεπήδησαν στους δρόμους της περιοχής από τις σελίδες της Γραμμής του Ορίζοντος. Το οφείλουμε, κυρίως, στον νεαρό κυψελιώτη που έγραψε αυτό το βιβλίο, μαθαίνοντάς μας τοπική και συναισθηματική γεωγραφία σε μερικές δεκάδες σελίδες, τον Χρήστο Βακαλόπουλο.
Από το χάος στο χαρτί
Ο Χρήστος Βακαλόπουλος γεννήθηκε το 1956 στην Αθήνα και μεγάλωσε στην Κυψέλη. Ήδη, από τα δεκαεννιά του, αρθρογραφούσε ως κριτικός κινηματογράφου και τηλεόρασης στο περιοδικό Σύγχρονος Κόσμος και στην εφημερίδα Αυγή.
Το 1980, εκδίδει το πρώτο του βιβλίο κατά παραγγελία, Υπόθεση μπεστ-σέλερ, και φεύγει για το Παρίσι όπου σπουδάζει κινηματογράφο με δάσκαλο τον σπουδαίο γάλλο κινηματογραφιστή, Ερίκ Ρομέρ. Δύο χρόνια μετά θα επιστρέψει στην Αθήνα, θα ξεκινήσει πάλι την αρθογραφία στο μυθικό περιοδικό Αντί και το ραδιόφωνο στο Δεύτερο Πρόγραμμα της ΕΡΤ.
Χρήστος Βακαλόπουλος: Ο σινεφίλ που έγινε σκηνοθέτης
Το 1984, δημιουργεί την πρώτη μικρού μήκους του, οι Βεράντες και, παράλληλα, εκδίδει το δεύτερο βιβλίο του με τίτλο: Οι Πτυχιούχοι. Μετά την δεύτερη μικρού μήκους ταινία του, το Θέατρο, αρχίζει την σεναριακή συνεργασία με τον Σταύρο Τσιώλη και τον Νίκο Παναγιωτόπουλο. Προς τα τέλη της δεκαετίας του ’80, σκηνοθετεί επιτέλους την πρώτη του μεγάλου μήκους ταινία, Όλγα Ρόμπαρντς, η οποία λαμβάνει και το Βραβείο Φωτογραφίας στο Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης και γράφει τις Νέες Αθηναικές Ιστορίες, μια συλλογή διηγημάτων.
Τα τελευταία καλλιτεχνικά βήματα
Το 1991, κυκλοφορεί τη Γραμμή του Ορίζοντος, ίσως το ωραιότερο δείγμα γραφής της νεότερης ελληνικής λογοτεχνίας, και ένα χρόνο μετά συμμετέχει σεναριακά και σκηνοθετικά στην ταινία του Τσιώλη Παρακαλώ, γυναίκες, μην κλαίτε. Τον Ιανουάριο του 1993, μερικές μόνο μέρες μετά τα τριακοστά έβδομα γενέθλιά του, πεθαίνει από καρκίνο του πνεύμονα.
Πριν σχολιάσει οποιοσδήποτε την σίγουρα ιδιαίτερη και χαρισματική προσωπικότητά του Βακαλόπουλου, είναι αδύνατον να μην εντυπωσιαστεί από το πόσο χαλκέντερος υπήρξε αυτός ο δημιουργός, ενώ ταυτόχρονα πάλευε με την επάρατη νόσο. Ειδικά τα χρόνια έπειτα από την επιστροφή του από το Παρίσι, φλέγονται από έναν ασταμάτητο καλλιτεχνικό πυρετό.
Ο πρίγκιπας της Κυψέλης
Η γενιά του Βακαλόπουλου αποτελεί μια ελληνοποιημένη εκδοχή της γαλλικής Αριστερής Όχθης. Μας λείπει ο Σηκουάνας, ευτυχώς, αλλά θα έχουμε πάντα την Κυψέλη και τα Εξάρχεια για να θυμόμαστε ότι όταν ο έστω και μετριοπαθής πολιτικός χαρακτήρας συναντά την ώριμη καλλιτεχνική σκέψη και το αποσταγμένο εθνικό στοιχείο, δεν μπορεί παρά να ξεχωρίσει. Τρεις δεκαετίες μετά το θάνατό του και ακόμα τα βιβλία του διαβάζονται. Ακόμα τα σενάρια του αγαπιούνται. Σίγουρα υπάρχει μια λαϊκότροπη νοσταλγία σε ετεροχρονισμένη αγάπη, αλλά υπάρχει και ταλέντο και ακριβώς αυτό είναι που θα τον καθιστά πάντα σύγχρονο.
Η Γραμμή του Ορίζοντος, από την Κυψέλη στην Πάτμο
Όπως με όλα τα βιβλία που με έχουν αγγίξει σε τόσο μεγάλο βαθμό, τα βρίσκω σκούρα στο να μεταφέρω το μέγεθος αυτού του μυθιστορήματος σε λέξεις. Είναι σαν να προσπαθείς να χωρέσεις μια μπάλα του μπάσκετ σε μια σαπουνόφουσκα. Φαίνεται και είναι τόσο πρακτικά αδύνατο και σκαιό, παρ’ όλα αυτά, θα προσπαθήσω.
Υπόθεση
Μια τριανταδιαχρονη γυναίκα, η Ρέα Φραντζή, φρεσκοχωρισμένη, ταξιδεύει στο νησί της Αποκάλυψης, την Πάτμο, και καθ’ όλη τη διάρκεια του ταξιδιού και της παραμονής εκεί, αναλογίζεται το παρελθόν και τη ζωή της, τα παιδικά της χρόνια στην Κυψέλη, τον πρώτο της έρωτα, πώς άλλαξε ο κόσμος και – μαζί με αυτόν – το συνοικιακό σινεμά, που γκρεμίστηκε, όπως και η ίδια.
Ο τόπος της πλοκής
Η επιλογή τόσο της Κυψέλης, γεννέτηρας του συγγραφέα, όπως και της Πάτμου δεν είναι καθόλου τυχαία. Ο Βακαλόπουλος έζησε ένα μεγάλο μέρος της μικρής ζωής του εκεί. Συνήθιζε να πηγαίνει εκεί κάθε χρόνο, όχι ως τουρίστας, αλλά ως κάτι περισσότερο. Είχε μια σχέση προσωπικού ησυχαστηρίου με το νησί. Το πολύ ιδιαίτερο συγγραφικό ύφος που χαρακτηρίζει τη Γραμμή έχει ονομαστεί από τον ίδιο το Βακαλόπουλο ως αφηγηματική μέθοδος που θυμίζει βότσαλο στη λίμνη.
Αφαιρετικό, εμμονικά επαναληπτικό σε ορισμένα σημεία και τρομερά σαγηνευτικο, η Γραμμή του Ορίζοντος είναι με βεβαιότητα ένα από τα σπουδαιότερα λογοτεχνικά κείμενα της σύγχρονης ελληνικής πεζογραφίας.
Μετά τη φαντασία, η αισχροκέρδεια στην εξουσία
Το 2018, έγινε η τελευταία ανατύπωση της Γραμμής. Τα αντίτυπα εξαντλήθηκαν μέσα σε ελάχιστες μέρες και από τότε το βιβλίο θεωρείται εξαντλημένο, όπως επίσης και οι εξαιρετικοί Πτυχιούχοι. Η διαρκής ζήτηση και η δίψα του κοινού για περισσότερη επαφή με την αισθαντική φιγούρα της Φραντζή έδωσαν πάτημα σε κάποιους αχαρακτήριστους να διαθέσουν το βιβλίο ακόμα και δεκαπέντε φορές πάνω από την αρχική του αξία στους ιστότοπους με τα μεταχειρισμένα.
Δεν είναι η πρώτη φορά που συμβαίνει κάτι τέτοιο σίγουρα, αλλά είναι ίσως η πιο θλιβερή. Αργά ή γρήγορα, το βιβλίο θα επανακυκλοφορήσει. Μέχρι όμως αυτό να γίνει, θα υπάρχουν πάντα κάποια διαθέσιμα αντίτυπα σε δανειστικές βιβλιοθήκες για να θαυμάζουμε τη γραφή του Βακαλόπουλου, θα υπάρχουν οι ταινίες στις οποίες συμμετείχε και φυσικά η Κυψέλη, το κέντρο του ορατού και αόρατου κόσμου.