Πολιτική, μητρότητα, DeLillo, Rolling Stones, ποίηση, θέατρο χωρούν, μεταξύ άλλων, σε μια συζήτηση με την Ειρήνη Μαργαρίτη, με αφορμή την τελευταία της συλλογή με τίτλο «συννεφοκυνηγητό».
Την Ειρήνη Μαργαρίτη τη θυμάμαι από την παράσταση «Εύθραστο – Ένας απολογισμός», εκεί που την είδα πρώτη φορά. Ήταν Φεβρουάριος του 2011, σε ένα νεοκλασικό της Μιλτιάδου, έκανε κρύο, η περφόρμανς -σε δραματουργική επεξεργασία Γεωργίας Μαυραγάνη, Κώστα Κουτσολέλου– ήταν εξόχως συγκινητική, καθόμασταν γύρω από ένα τραπέζι και οι ηθοποιοί κινούταν γύρω του, πάνω του, κοντά μας, δίπλα μας. Η Ειρήνη κάποια στιγμή έκατσε στην καρέκλα που βρισκόταν αριστερά μου και με κοίταζε. Δεν ξέρουμε γιατί κάποιοι άνθρωποι μας κάνουν τόσο εντύπωση από την πρώτη στιγμή, και ίσως ούτε έχει σημασία να μάθουμε. Γεγονός είναι ότι η Ειρήνη και η τέχνη της κάπως με συντροφεύει 13 χρόνια τώρα. Με αφορμή την τελευταία της συλλογή, που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Μελάνι, αυτή είναι μια συζήτηση για το εδώ και τώρα της ποίησης, για το εδώ και τώρα της ζωής.
Γιατί ο τίτλος «συννεφοκυνηγητό» και γιατί το συγκεκριμένο απόσπασμα από το «Σμιλεύοντας το χρόνο» του Αντρέι Ταρκόφσκι ως μότο στο βιβλίο;
Δανείστηκα τον τίτλο της συλλογής από μια φράση που συνάντησα σε ένα διήγημα του Ντελίλο, «…άνοιξα τα μάτια μου και είδα σύννεφα που τα έσπρωχνε ο αέρας –συννεφοκυνηγητό– κι έναν γλάρο να ισορροπεί πάνω σε ένα ρεύμα αέρα, με τα μακριά φτερά του ίσια και ακίνητα». Ένιωσα πως συμπύκνωνε με τον καλύτερο δυνατό τρόπο την εμπειρία μου μετά τη γέννηση του γιου μου, διάστημα, στο οποίο γράφτηκε και το μεγαλύτερο μέρος της συλλογής· αίσθηση που ανέφερα και στη συζήτησή μου με την Αθηνά Ρώσσογλου για το Reading Greece. Αυτή η άσκηση ισορροπίας που περιγράφει ο Ντελίλο, είναι αυτό ακριβώς που βίωσα ως νέα μητέρα. Μια εντελώς καινούρια συνθήκη -με επικίνδυνα πολλές φορές ρεύματα- στην οποία έπρεπε να χωρέσω πολλά διαφορετικά μου κομμάτια, ανάμεσά τους και αυτό της γυναίκας που γράφει ποιήματα. Όσο για το μότο του βιβλίου, το επέλεξα γιατί αποτελεί για μένα μια καίρια μεταφορά για τη λειτουργία της ποίησης και της τέχνης γενικότερα. Δίνω μορφή στο σύννεφο. Φτιάχνω το δικό μου νόημα /δέντρο.
Η μητρότητα και η γυναικεία ταυτότητα είναι δύο από τους κεντρικούς άξονες της συγκεκριμένης ποιητικής συλλογής. Πώς ορίζονται αυτές οι ιδιότητες μέσω της ποίησής σου και τι διαφεύγει από τους κοινωνικούς ορισμούς ενώ μπορεί να συλλάβει η γραφή;
Μάλλον δεν ορίζονται. Και αυτό είναι εντάξει. Μάλλον είναι κάτι παραπάνω από εντάξει, αφού έχουμε πήξει στους ορισμούς. Ίσως μάλιστα αυτό ακριβώς να είναι που έχει νόημα να συλλάβει η γραφή, το μοναδικό αποτύπωμα που αποτελεί η εμπειρία της καθεμιάς και του καθενός από εμάς.
Πώς μπορεί κανείς να μιλήσει πολιτικά μέσω της ποίησης σχολιάζοντας την επικαιρότητα -το εδώ και τώρα- και ταυτόχρονα παραμένοντας διαχρονικός;
Νομίζω ότι αυτού τους είδους τα δίπολα όπως αυτό που θέτει η ερώτηση επίκαιρη/διαχρονική λογοτεχνία είναι μεγάλη παγίδα, όπως και κάθε άλλο δίπολο, καλή/κακή λογοτεχνία, υψηλή τέχνη/μαζική κουλτούρα κ.ο.κ. Γιατί αν κάπως αυθαίρετα ταυτίσουμε το πολιτικό με την επικαιρότητα, τι είναι αυτό που αφήνουμε στο διαχρονικό να περιέξει; Την αιώνια αλήθεια; Μια αλήθεια απρόσβλητη από την πολιτική της διάσταση και καθαρή από ιδεολογία; Γίνεται κανείς να γράψει στο κενό; Όπως αναρωτήθηκε η Βάγια Κάλφα σε άρθρο της στη Θράκα ή μήπως οι ποιητές δεν είναι πολίτες; Θα αναφέρω επί του θέματος και μια μικρή ιστορία. Βρέθηκα πρόσφατα σε μια ποιητική εκδήλωση όπου ένας εκ των συμμετεχόντων στην προσπάθεια του να μιλήσει θετικά για έναν ποιητή, ανέφερε μεταξύ άλλων, πως ευτυχώς, ο τάδε δεν πέφτει στην παγίδα να χρησιμοποιήσει θεματικές της επικαιρότητας που σήμερα αποτελούν trend, όπως είναι για παράδειγμα η κουήρ εμπειρία ή η έμφυλη βία/γυναικοκτονίες και ότι όταν το κάνει, τουλάχιστον δεν το κάνει άτεχνα. Αρνούμαι να δω τέτοια θέματα ως μόδα, συγχρονικό καπρίτσιο ή άσκηση αισθητικής αφού με τον τρόπο αυτό αγνοούμε σώματα και υλικές πραγματικότητες. Προτιμώ χίλιες φορές να διαβάζω ποιήματα που αναφέρονται στο εδώ και τώρα, παρά ποιήματα που κυνηγάνε χίμαιρες.
Πώς και πότε ξέρεις ότι το ποίημα είναι έτοιμο και ότι δεν χρειάζεται να δουλευτεί άλλο, σαν ένα ώριμο φρούτο που μπορεί να γευτεί ο αναγνώστης;
Θα σου απαντήσω με λίγους στίχους από τους Rolling Stones: «You can’t always get what you want/But if you try sometimes, well, you might find/You get what you need». Αν με το έτοιμο ποίημα, εννοούμε το ποίημα που θέλουμε να γράψουμε ή ονειρευόμαστε να γράψουμε, τότε θα έλεγα ότι το ποίημα είναι έτοιμο όταν το τελικό αποτέλεσμα είναι αυτό, που με κάποιο τρόπο τελικά, είχαμε ανάγκη να γράψουμε.
Είναι η δημοσίευση μιας ποιητικής συλλογής σαν ένα χέρι που απλώνεται να πιάσει ένα άλλο ή σαν ένας πολύ προσωπικός μονόλογος που όμως αποφάσισες να τον εκθέσεις;
Είναι και τα δυο μάλλον. Άλλωστε και ο μονόλογος ένας διάλογος είναι, όπως συνηθίζουμε να λέμε στο θέατρο. Αφού ακόμη κι όταν μιλάς με τον εαυτό σου, σε κάποιον απαντάς.
Πώς η θεατρική σου υπόσταση συμβάλλει στη δημιουργία του ποιητικού σου έργου;
Το θέατρο για μένα είναι ένας κώδικας, τον οποίο χρησιμοποιώ ως μέσο για να αναλύσω και να ερμηνεύσω την πραγματικότητα. Και δεν θα μπορούσε να είναι αλλιώς μετά από πέντε χρόνια σπουδών και δεκαπέντε χρόνια επαγγελματικής πορείας στον χώρο. Μπορεί η ενασχόλησή μου με την θεατρική σκηνή να μην είναι πια συστηματική, η εμπειρία της, όμως, εξακολουθεί να με καθορίζει. Θα σου δώσω ένα απλό παράδειγμα: Πολλές φορές, γράφοντας ένα ποίημα, νιώθω την ανάγκη να χρησιμοποιήσω ένα στοιχείο έκπληξη (π.χ. ένα μικρό διάλογο ή την άμεση απεύθυνση) που -στο μυαλό μου, τουλάχιστον- θα ανανεώσει το ενδιαφέρον του αναγνώστη. Λες και ο τελευταίος είναι ένας θεατής που αν βαρεθεί θα αρχίσει να κουνιέται στην καρέκλα του και να χασμουριέται.
Ποια συναισθήματα σε κατέκλυζαν όταν έγραφες τα συγκεκριμένα ποιήματα;
Δεν ξέρω αν θα χρησιμοποιούσα τη συγκεκριμένη λέξη, αλλά σίγουρα η περίοδος κατά την οποία ετοιμάστηκε η συλλογή και γράφτηκε το μεγαλύτερο μέρος της ήταν μία από τις πιο απαιτητικές της ζωής μου. Και έχει ενδιαφέρον το γεγονός πως όταν πάω να μιλήσω για το συννεφοκυνηγητό με κάποιο τρόπο καταλήγω να μιλάω για την εμπειρία της μητρότητας και για το πως τη βίωσα. Τι συναισθήματα είχε η περίοδος αυτή, άρα και τα ποιήματα; Άγρια χαρά, μεγάλη μοναξιά, πολλή αγάπη και πολύ θυμό, καθώς και μια τεράστια αίσθηση ευθύνης. Σαν το να μετακινηθώ να ήταν θέμα επιβίωσης.
Πώς συμμετέχει το σώμα και πώς το μυαλό όταν γράφεις;
Αυτό που έχω παρατηρήσει είναι ότι νιώθω μια έντονη ανησυχία, μια σωματική σχεδόν αγωνία για το τι τελικά θα μεταφερθεί στη σελίδα από αυτό που νομίζω ότι θέλω ή σκέφτομαι. Είναι λίγο, για να κάνω μια ακόμη αναφορά στον Ταρκόφσκι, σαν το Δωμάτιο στη Ζώνη που εκπληρώνει επιθυμίες (Στάλκερ). Γράφεις νομίζοντας πως ξέρεις τι εύχεσαι, είναι άλλο όμως αυτό που βλέπεις να πραγματοποιείται. Ο ποιητής- Σκαντζόχοιρος. Και δεν το εννοώ μεταφυσικά, αλλά ως ένα είδος καθρέφτη που τελικά φανερώνει αυτό που πραγματικά σε απασχολεί. Ακόμη ή ίσως και πιο πολύ, όταν νομίζεις πως κάποιο άλλο είναι το διακύβευμα.
Ποιο είναι το μεγαλύτερο πλεονέκτημα και μειονέκτημα της φαντασίας και ποιο αντιστοίχως της εξουσίας;
Αν μου επιτρέπεις, θα σου απαντήσω με ένα ποίημα της συλλογής, στο οποίο συναντάς τον υπερθετικό ήδη από τον τίτλο.
ΤΟ ΠΙΟ
είμαι καθισμένη στο τραπέζι της κουζίνας. η κουζίνα αυτή δεν είναι δική μας. είμαι καθισμένη γιατί η γιαγιά μου δουλεύει σε αυτή την κουζίνα που δεν είναι δική μας και πρέπει να κάτσω ήσυχα και να μην ενοχλώ. η γιαγιά μου πότε πότε με κοιτάει αγχωμένη γιατί δεν είχε πού να με αφήσει κι εγώ τώρα πρέπει να κάτσω ήσυχα όσο η γιαγιά θα πλένει τα πιάτα ή θα φτιάχνει το ψυγείο. και είμαι πολύ μικρή στην κουζίνα αυτή. πιο μικρή κι από παιδί. με μια καρέκλα σφηνωμένη στο λαιμό μου. που όσα χρόνια κι αν περάσουν θα μου ζητά να κάνω ησυχία. είμαι καθισμένη, γιατί η ησυχία είναι ήσυχη και δεν δημιουργεί προβλήματα σε κανέναν. μάλιστα, σου επιτρέπει να φαντάζεσαι πως αν θες μπορείς να τα σπάσεις όλα. χωρίς να σηκωθείς. νά, σπάω αυτό το βάζο, λες, κι αμέσως νιώθεις σαν να μην κάθεσαι σε αυτό που ξέρεις πως είναι ένα (το πιο) μεγάλο ναι.
Σκέφτεσαι ποτέ τα χέρια που αγγίζουν τα βιβλία σου, τις σελίδες τους, που ίσως σημειώνουν ή τσαλακώνουν κι αν ναι, πώς τα φαντάζεσαι;
Όχι, δεν τα σκέφτομαι. Δεν τολμώ ούτε να τα φανταστώ, βασικά. Παρόλα αυτά, για τις ανάγκες της ερώτησης, θα πω πως πολύ θα μου άρεσε να έβλεπα τα βιβλία μου τσακισμένα/τσαλακωμένα/σημειωμένα ή ακόμη και με μια μικρή λίγδα πάνω τους, γιατί κάπως κάποιος έτρωγε κάτι όταν το άνοιξε και δεν πειράζει που ξεχάστηκε και γύρισε τη σελίδα, εμένα πάντως μου συμβαίνει συχνά.
Ένα παιχνίδι: Επίλεξε από μια λέξη για να χαρακτηρίσεις τις έννοιες «έκφραση», «γέννηση», «τρυφερότητα», «πολιτική», «δέρμα» και μια λέξη για σένα
Έκφραση: Σώμα
Γέννηση: Σώμα
Τρυφερότητα: Σώμα
Πολιτική: Σώματα
Δέρμα: (Ροζ) Σώμα
Ειρήνη: Ροζ