Cis και trans γυναίκες εξομολογούνται τον φόβο που έχουν αισθανθεί προσπαθώντας απλώς να γυρίσουν σπίτι τους και εξοργίζονται που μερικές φορές αναγκάζονται να σκανάρουν την περιοχή και να κινούνται στοχευμένα.
Ταχυπαλμία, εφίδρωση, τρόμος, σκέψεις που καλπάζουν, μουδιασμένα άκρα, πανικός. Αυτά τα συμπτώματα φόβου όλες μας ενώνουν και δημιουργούν ένα αόρατο νήμα με τις γυναίκες του παρελθόντος· δεν είναι υπερβολή να πούμε ότι η απειλή της σωματικής μας ακεραιότητας –σε φαντασιακό ή εφιαλτικά χειροπιαστό επίπεδο– μας συνοδεύει κάθε μέρα. Ευτυχώς, συχνά ξεχνιόμαστε και ζούμε ερήμην αυτού του συλλογικού τραύματος του φύλου μας. Ωστόσο, η εμπειρία του να επιστρέφουμε μόνες μας το βράδυ στο σπίτι, επαναφέρει τον κίνδυνο μπροστά μας, με εμφατικό τρόπο.
Το γεγονός αυτό δεν σημαίνει ούτε ότι ενδίδουμε στον φόβο, ούτε ότι περιοριζόμαστε, ούτε ότι αποζητάμε τη «λύπηση» κανενός. Απλώς, γνωρίζουμε ότι οι πόλεις και τα χωριά μας δεν είναι σχεδιασμένα για και από γυναίκες –οι υποφωτισμένοι δρόμοι είναι μόνο η κορυφή του παγόβουνου. Ακόμα και να φωτιστεί κάθε σκοτεινή γωνιά, οι γυναίκες θα συνεχίσουν να κινδυνεύουν όσο τα βλαβερά στερεότυπα των φύλων κυριαρχούν. Ο φόβος, άλλοτε έκδηλος, άλλοτε λανθάνων, δυστυχώς, είναι ακόμα εδώ και υπάρχει τόσο στον δημόσιο χώρο, όσο και πίσω από την πόρτα του σπιτιού μας.
Όταν φοβόμαστε δεν έχουμε ούτε παρελθόν, ούτε μέλλον· το μόνο που υπάρχει είναι το αιώνιο παρόν, από το οποίο προσπαθούμε να αποδράσουμε· όταν φοβόμαστε, απεμπολούμε την ταυτότητά μας και όλα εκείνα τα στοιχεία που μας κάνουν ξεχωριστές και επιστρέφουμε σε ένα ζωικό επίπεδο, όπου παλεύουμε για την επιβίωσή μας.
Καμία γυναίκα δεν αισθάνεται εντελώς ασφαλής στην πόλη που ζει, σύμφωνα με δημοσκόπηση της οργάνωσης Plan International, το 2021, μετά την αρπαγή της νεαρής Βρετανίδας Sarah Everard από τους δρόμους του Λονδίνου και τη φρικτή δολοφονία της. Οι συμμετέχουσες χαρακτήρισαν το 80% του τόπου κατοικίας τους ως μη ασφαλές μέρος. Επίσης, μία στις τέσσερις γυναίκες δήλωσε ότι έχει δεχτεί, τουλάχιστον μια φορά σεξουαλική παρενόχληση και μία στις πέντε ανέφερε ότι έχει απειληθεί μέσα στην πόλη.
Σίγουρα το θέμα της επικινδυνότητας του δημόσιου χώρου και του αισθήματος ανασφάλειας στον δρόμο είναι διαθεματικά ζητήματα. Όπως μου είπε πρόσφατα μια φίλη, η οποία ως trans γυναίκα στην Ελλάδα έχει κινδυνέψει να πεθάνει σε επιθέσεις στον δρόμο, όπως και τόσα άλλα trans άτομα, ένας μαύρος gay άντρας μπορεί να φοβάται εξίσου.
Εμείς, για αυτό το ρεπορτάζ, απευθυνθήκαμε σε γυναίκες, cis και trans οι οποίες μας μίλησαν για την εμπειρία τους και για το πόσο ασφαλείς αισθάνονται, όταν κυκλοφορούν στον δρόμο.
Spoiler alert: Σχεδόν καθόλου, αλλά θα συνεχίσουν να ζουν τις ζωές τους ελεύθερα μέσα στην πόλη, προσπαθώντας να αλλάξουν τα πράγματα.
Βίβιαν: «Όταν ο κόσμος αναγνώριζε πως είμαι τρανς, ποτέ και πουθενά δεν ένιωθα ασφάλεια»
Προσπαθούν να με χουφτώσουν, τραβούν φωτογραφίες κάτω απ’ τη φούστα μου, ζητούν να με πάνε κάπου, ή την παίζουν δίπλα μου, όταν φασώνομαι με τη σύντροφό μου. Το βράδυ, αποφεύγω κάποιους απομονωμένους δρόμους. Και αυτά όλα με κάνουν να μη νιώθω ασφαλής μόνη μου. Όμως, όταν ο κόσμος αναγνώριζε πως είμαι τρανς, οι συνθήκες δεν έπαιζαν ρόλο. Μέρα ή νύχτα, σε πλήθος ή όχι, με παρέα ή χωρίς, ποτέ και πουθενά δεν ένιωθα ασφάλεια.
Όταν κάποιο άτομο νιώθει ότι το απειλεί η ίδια η ύπαρξή σου, συχνά γίνεται επικίνδυνο και βίαιο. Απειλή μέσα του δημιουργεί τη σκέψη «ωχ, γιατί με ελκύει ένα “τραβέλι”;». Πώς τολμάει η ύπαρξή μου να θέτει τον μάτσο ανδρισμό τους υπο αμφισβήτηση; Η αιτία είναι προσωποιημένη και το θύμα η εύκολη επιλογή. Αν με δείρουν, θα αποδείξουν ότι δεν με γουστάρουν. Τι όχι; Έτσι και αλλιώς φταίω που το «προκάλεσα», ενώ ούτε γυναίκα με θεωρούν, ούτε άνθρωπο. Ούτε οι ίδιοι, ούτε η JK Rowling, ούτε το πλήθος πιστεύει πως το «προστατεύουμε γυναίκες από τη βία» ισχύει για μένα.
«Το μίσος στο βλέμμα του ήταν τρομακτικό: “θα σε σκοτώσω!”»
Το παρακάτω δεν είναι το χειρότερο βίωμά μου, αλλά είναι ένα παράδειγμα του πως οι καταστάσεις δεν παίζουν ρόλο, όταν είσαι τρανς:
Περπατάω Σάββατο απόγευμα, ώρα αιχμής, σε κεντρικό πεζόδρομο με τον σύντροφό μου και βλέπω δίμετρο ντούκι φασίστα με ξυρισμένο κεφάλι. Το μίσος στο βλέμμα του τρομακτικό: «Θα σε σκοτώσω!». Περπατάμε προς αντίθετες κατευθύνσεις, αλλά έρχεται απειλητικά πάνω μου, ανάμεσα στο πλήθος. Πλησιάζει, διασταυρωνόμαστε, με εκτοπίζει ώμο με ώμο και κοντεύω να πέσω κάτω. Περιμένω την πισώπλατη και το μόνο που σκέφτομαι είναι πως αν πεθάνω σήμερα, δεν μετανιώνω για τίποτα.
Ήδη σχεδόν λιποθυμώ. Ευτυχώς, δεν υπήρξε πισώπλατη και ο σύντροφός μου με κράτησε μέχρι να καταφέρω να ανασάνω ξανά. Μισογυνισμό τρώω επίσης, όπως όλες μας. Αλλά όταν συζητάμε για ασφάλεια στο δρόμο, ας εξετάζουμε και τις διαθεματικές πλευρές.
Αντιγόνη: «Το να νιώθουμε ασφαλείς στον δρόμο είναι άπιαστο όνειρο για τις γυναίκες»
Ασφαλής στον δρόμο δεν ένιωθα ποτέ. Αμφιβάλω αν ποτέ θα νιώσω. Είναι σαν ένα όνειρο άπιαστο, ένα δικαίωμα στο οποίο ως άνθρωπος που αυτοπροσδιορίζεται ως γυναίκα δεν έχω πρόσβαση. Έχω αγοράσει διάφορα αξεσουάρ για να αισθάνομαι πιο ασφαλής, είναι όμως μόνο μια ψευδαίσθηση, γιατί ξέρω ότι αν με πιάσει κάποιος άντρας στα χέρια του δύσκολα θα μπορέσω να αμυνθώ -κι ας έχω κάνει kick boxing ή μαθήματα αυτοάμυνας στο παρελθόν. Κι ας νιώθω αυτοπεποίθηση. Κι ας θεωρούμαι μυϊκά δυνατή.
Τους φοβάμαι πλέον τους περισσότερους άντρες. Πρώτα νιώθω αμφιβολία, όταν πρωτογνωρίσω κάποιον παρά εμπιστοσύνη, όπως μπορεί να ένιωθα στο παρελθόν. Μας έχουν κάνει να τους φοβόμαστε. Μας έχουν κάνει να μην τους εμπιστευόμαστε. Και αυτό δεν θα μπορέσω να τους το συγχωρήσω ποτέ.
Το χειρότερο πράγμα που μου έχει συμβεί είναι να με ακολουθούν τρεις άντρες και τελικά να με ληστεύουν, όπως έμπαινα σπίτι μου, παρά τις προσπάθειές μου να ξεφύγω ή να κάνω ψέματα πως με περιμένει κάποιος στο μπαλκόνι. Δεν το ξεπερνάς αυτό, απλά κάπως μαθαίνεις να ζεις μαζί με το τραύμα, να το αποδέχεσαι και να φυλάγεσαι καλύτερα στο μέλλον:
Όχι ακουστικά στα αυτιά, κλειδιά πάντα στα χέρια, όχι «αποκαλυπτικά» ρούχα, ξανά και ξανά να κοιτάς από τους καθρέφτες του αυτοκινήτου μήπως και καραδοκεί κανείς, να περπατάς από τον δρόμο και όχι από το πεζοδρόμιο, για να μπορέσεις να φτάσεις σπίτι σου (ίσως η πιο χρήσιμη και η πιο αλλόκοτη συμβουλή που έχω λάβει ποτέ -από αστυνομικό κιόλας), και άλλα χιλιάδες παραδείγματα τα οποία εφαρμόζουμε κάθε μέρα, για να νιώσουμε ένα τσακ πιο ασφαλείς, γυρνώντας στο σπίτι ή κυκλοφορώντας έξω το βράδυ.
Χρειαζόμαστε περισσότερα φώτα στους δρόμους σίγουρα, αλλά αυτό που χρειαζόμαστε κυρίως είναι εκπαίδευση, διαρκή εκπαίδευση για τους άντρες, όχι μόνο στα σχολεία, αλλά και μετά. Πώς να αναγνωρίζουν τον σεξισμό και την πατριαρχία, πώς να σέβονται τα άλλα φύλα, πως να μην τους φαίνονται όλα τόσο «ανώμαλα» ή «πρόστυχα». Και οι γυναίκες χρειαζόμαστε εκπαίδευση φυσικά, για τον εσωτερικευμένο μισογυνισμό μας.
Χρειαζόμαστε δικαιοσύνη, με συνέπειες πραγματικές και ένα εκπαιδευτικό πλαίσιο μέσα στις φυλακές. Τέλος, αν και δεν πιστεύω πια ούτε λίγο στην αστυνομία, τη χρειαζόμαστε. Χρειαζόμαστε ομοφυλόφιλους άντρες αστυνομικούς που ξέρουν από κακοποιητικά βιώματα, χρειαζόμαστε περισσότερες γυναίκες στο επάγγελμα αυτό. Χρειαζόμαστε βασικά περισσότερη ενσυναίσθηση σε όλα τα πλαίσια. Ίσως τότε να μπορέσουμε να κάνουμε έστω ένα βήμα για περισσότερη ασφάλεια, περισσότερη φροντίδα.
Χριστίνα-Αντουανέτα: «Μου είπε “τι κοιτάς; Θες να πεθάνεις;”. Και μου έβγαλε μαχαίρι»
Όσο έκανα φυλομετάβαση, στα 23 μου το 2003, το να είμαι «εμφανώς» τρανς γυναίκα στον δημόσιο χώρο είχε σαν αποτέλεσμα κυνηγητά από φασίστες, ανοιχτές προσκλήσεις για κακοποίηση και πληρωμένο σεξ και πολλή υποτίμηση. Όχι μόνο από άντρες, εννοείται. Γιατί ξεχνάμε τη διαθεματικότητα λιγάκι όταν μιλάμε για τη γυναικεία καταπίεση.
Την ίδια περίοδο, πήγαινα σε συνέντευξη για δουλειά και βρισκόμουν σε ένα βαγόνι του μετρό. Ένα ζευγαράκι έφηβο, αγόρι-κορίτσι, με κοίταζε επίμονα, ενώ εγώ δεν τους κοίταζα. Το αγόρι μού είπε:
«Τι κοιτάς; Θες να πεθάνεις;». Και μου έβγαλε μαχαίρι. Μόλις απέκτησα cis-passing προνόμιο, δηλαδή να με βλέπουν και να μην ξέρουν ότι είμαι τρανς γυναίκα, σταμάτησαν όλα αυτά αμέσως. Είναι προνόμιο το να μοιάζεις cis. Από την άλλη, συνέχισαν όλες οι συμπεριφορές που έχουν να κάνουν με το υπονόμιο του να είσαι γυναίκα.
Μου ξανάβγαλε μαχαίρι ένας τύπος, το βράδυ σε κεντρικό δρόμο στην Κρήτη, όπου γεννήθηκα, γιατί μου την έπεσε, δεν είχα κουράγια να ασχοληθώ και του έκανα κωλοδάχτυλο. Τι το ήθελα; Βγήκε από το αμάξι του, έβγαλε μαχαίρι και μου έλεγε κάτι μεθυσμένα για την τιμή του.
Μια άλλη φορά, σε ένα μπαράκι που τζαμάραμε διάφοροι/ες μουσικοί, ένας τύπος μού έπιασε τον καρπό και δεν με άφηνε. Μου φώναζε ότι είμαι πολύ όμορφη. Του έλεγα «Ευχαριστώ, αλλά άσε με, με πονάς». Πέρασε κατά τύχη ένας απ’ τους τρομπετίστες που τζαμάραμε πριν στο πιάνο και του είπε «Φίλε, δεν ακούς τι σου λέει; Άσ’ τη!». Εκείνος απάντησε «αα, ναι αμέ, εννοείται» και με άφησε αμέσως. Γιατί η γνώμη μας, ως γυναίκες, δεν βαραίνει τόσο όσο αυτή ενός άντρα.
Αυτό το βλέπω και όταν με πλησιάζουν για να μου πουν να χαμογελάσω ή μου ζητάνε να βγάλω τα ακουστικά για να με ρωτήσουν τι ακούω. Έχω καμιά φορά τα κλειδιά ανάμεσα στα δάχτυλα, όπως πολλές. Επιλέγω να μην ενδίδω στον φόβο, κι ας έχω λόγο να φοβάμαι.
Γεωργία: «Τα κλειδιά του σπιτιού γίνονται ένα με τη γροθιά μου»
Θυμάμαι ένα περιστατικό στη Θεσσαλονίκη όπου σπούδαζα, το οποίο με είχε κάνει να φοβηθώ πάρα πολύ. Ήταν μεσάνυχτα και πήγαινα προς το σπίτι μου. Εκεί που προχωρούσα και ήμουν πια πολύ κοντά στο σπίτι, ένα αμάξι πέρασε και σταμάτησε απότομα λίγο παρακάτω από μένα. Κατάλαβα ότι κάτι δεν πάει καθόλου καλά, όταν είδα μέσα στο αμάξι γύρω στους 4-5 άντρες. Έκοψα τον βηματισμό μου και κρύφτηκα πίσω από ένα καρτοτηλέφωνο, ενώ εκείνοι ακόμα περίμεναν. Κάτι μου φώναζαν, θυμάμαι.
Τότε άνοιξαν τις πόρτες, βγήκαν από το αμάξι και κατευθύνθηκαν προς το μέρος μου. Όλα έγιναν τόσο γρήγορα. Ευτυχώς, έτρεξα στον απέναντι δρόμο και λίγο παρακάτω υπήρχε ένα 24ωρο μάρκετ. Εκείνοι μπήκαν πάλι στο αμάξι κι εγώ έκανα ότι ψώνιζα, ενώ τους έβλεπα να με περιμένουν. Αφού πέρασαν 10 λεπτά, έφυγαν. Φοβόμουν και σκεφτόμουν ότι ίσως με περίμεναν κάπου. Όμως, είπα στον εαυτό μου ότι δεν μπορώ να κάθομαι και να περιμένω όλο το βράδυ. Έτσι, έφυγα από εκεί και κυριολεκτικά έτρεξα προς το σπίτι μου.
Αρκετά συχνά, το βράδυ κυρίως, κοιτάζω πίσω μου, για να δω αν κάποιος με ακολουθεί. Τα κλειδιά του σπιτιού γίνονται ένα με τη γροθιά μου, συνήθως. Πώς να νιώσεις ασφάλεια όταν ακούς όλα αυτά που γίνονται; Τόσες πολλές επιθέσεις κατά των γυναικών, σε καθημερινή βάση, ακόμα και μέρα μεσημέρι. Είμαι οργισμένη με όλα αυτά. Νιώθω θυμό και ταυτόχρονα πόνο. Θα μπορούσε να είναι η κάθε μία από εμάς.
Πάντα, όταν χρειαστεί να περάσω μπροστά από μια μεγάλη παρέα αντρών, νιώθω περίεργα. Θα τύχει να πουν κάτι προκλητικό, να σχολιάσουν κάτι επάνω μου. Έχει συμβεί και με μηχανάκι πολλές φορές να περνάει κάποιος, να κόβει ταχύτητα, να σφυρίζει, να κορνάρει και να μου φωνάζει σεξιστικά σχόλια. Πολύ άσχημο. Πλέον, νιώθω χειρότερα όταν περνάω μπροστά από αστυνομικούς. Δεν νιώθω ασφάλεια, ίσα-ίσα το αντίθετο. Θα σε κοιτάξουν από πάνω μέχρι κάτω σαν να παρατηρούν τι φοράς ή πώς είσαι γενικά.
Sadie: «Όταν είμαι έξω, κυριολεκτικά σκανάρω την περιοχή και κινούμαι κάπως στοχευμένα»
Είμαι 25 χρονών και δουλεύω ως make up artist, content creator και σερβιτόρα. Επίσης είμαι τρανς και μένω στην Αθήνα. Γενικά, το να είσαι τρανς στην Αθήνα είναι σίγουρα μία εμπειρία -βέβαια σε σχέση με την επαρχία απ’ όπου κατάγομαι, υποτίθεται πως όλα είναι καλύτερα.
Όμως, εγώ δεν αισθάνομαι ασφαλής απαραίτητα, γιατί όπως και στην επαρχία, έτσι και εδώ ασχολείται μαζί μου ο οποιοσδήποτε άσχετος τύπος στον δρόμο. Γενικά κοιτάνε φουλ και λένε άβολα ή πρόστυχα πράγματα -κάποιες φορές επιθετικά, άλλες όχι. Κάποιες φορές μπορεί να με ακολουθήσουν, άλλα αυτό δεν συμβαίνει και συνέχεια, ευτυχώς.
Τη μέρα, είναι μεν αρκετά περίεργα τα πράγματα, αλλά υπάρχει μια γενική ψευδαίσθηση ασφάλειας, οπότε η φάση είναι κάπως άνετη και λειτουργική. Αντιθέτως, το να κυκλοφορείς μόνη σου το βράδυ, με ένα hyperfem παρουσιαστικό σαν το δικό μου, είναι ξεκάθαρα επικίνδυνο. Αισθάνεσαι ότι αν μπλέξεις, μπορεί να συμβεί το χειρότερο και κανένας δεν θα σε υπερασπιστεί.
Προσπαθώ να μην αφήνω τίποτα απ’ ό,τι συμβαίνει να με επηρεάσει, γιατί αν το πολυσκεφτώ και φρικάρω όσο είμαι μόνη μου έξω, απλά τελείωσα. Στην πραγματικότητα, το να μην σε επηρεάζουν όσα σου συμβαίνουν είναι κάπως αδύνατο, αλλά έχω αναπτύξει άμυνες.
Γενικά, αντιμετωπίζω σκηνικά από την εφηβική μου ηλικία, αρχικά λόγω της εμφάνισής μου και έπειτα της ταυτότητάς μου και θα περίμενε κανείς πως θα το έχω συνηθίσει πλέον, αλλά πραγματικά δεν συνηθίζεται. Μου πήρε πολλά χρόνια να χτίσω την αυτοπεποίθησή μου ξανά, για να μπορώ όντως να εκφράζομαι όπως αισθάνομαι την κάθε μέρα, όπου και να πηγαίνω, ό,τι ώρα και να είναι.
«Δεν υπάρχει περίπτωση να περιορίσω τον εαυτό μου και το τι θέλω να κάνω. Απλά προσέχω έξτρα να μην πετάω πολύ κοντά στον ήλιο»
Όταν είμαι έξω, κυριολεκτικά σκανάρω την περιοχή και κινούμαι κάπως στοχευμένα. Κάποια άτομα μοιάζουν με μεγαλύτερη απειλή απ’ ότι άλλα -κυρίως άντρες, ειδικά όταν είναι πολλοί μαζί. Σχεδόν πάντα θα πουν μια μαλακία για να δείξουν πόσο μάγκες είναι. Αποφεύγω τα αυτοκίνητα, γιατί με έχουν ακολουθήσει μερικές φορές στο παρελθόν και είναι ό,τι πιο τρομακτικό. Κοιτάζω συνέχεια προς όλες τις κατευθύνσεις και περπατάω γρήγορα, συνήθως αποφεύγω τα σκοτάδια, αλλά καμιά φορά κρύβομαι και σε αυτά, ανάλογα με τις συνθήκες.
Μονίμως, ακούω μουσική, το οποίο θεωρητικά δεν είναι και ό,τι πιο ασφαλές. Όμως, αν δεν έχω τη μουσική μου, όταν είμαι μόνη έξω, απλά θα πεθάνω από το άγχος, οπότε έχω τα μάτια μου ακόμα πιο ανοιχτά. Φυσικά, βγάζω τα ακουστικά, αν νιώσω ότι πραγματικά κινδυνεύω. Είναι εξοργιστικό το ότι πρέπει όχι μόνο να τα σκέφτομαι όλα αυτά, αλλά και να βιώνω τέτοιες καταστάσεις, κάθε φορά που κυκλοφορώ έξω.
Ωστόσο, δεν υπάρχει περίπτωση να περιορίσω τον εαυτό μου και το τι θέλω να κάνω, επειδή πολλοί τύποι είναι μαλάκες και δεν έχουν κάτι καλύτερο να ασχοληθούν. Έχω δουλέψει πάρα πολύ με μένα, ώστε να φτάσω σε αυτό το σημείο. Έχω δικαίωμα να είμαι όπως θέλω και να πηγαίνω όπου θέλω, όπως κάθε άλλο άτομο. Απλά προσέχω έξτρα να μην πετάω πολύ κοντά στον ήλιο.