Πώς διαχειρίστηκε η ποπ κουλτούρα το θέμα της γυναικείας κακοποίησης τα τελευταία χρόνια, και γιατί είναι σημαντικό να ξέρουμε όλες τις μορφές της
Η 25η Νοεμβρίου έχει θεσμοθετηθεί ως Παγκόσμια Ημέρα Εξάλειψης της Βίας κατά των Γυναικών, από το 1999, και όλα δείχνουν ότι μιλάμε περισσότερο για έναν συμβολισμό και λιγότερο για πράξεις που θα μειώσουν δραματικά την κακοποίηση, σε όλες τις μορφές της. Αν μιλάμε μόνο για την Ελλάδα, και μόνο για τους πρώτους 7 μήνες του 2024, έχουν καταγραφεί 12.459 περιστατικά ενδοοικογενειακής βίας, με 70 συλλήψεις την ημέρα. Μετράμε 13 γυναικοκτονίες, με 2 να σημειώνονται την ίδια μέρα και ακόμα μιλάμε για την υποτιθέμενη χρησιμότητα του panic button, κάνοντας victim blaming για μία ακόμη χρονιά.
Όταν λοιπόν δεν μπορεί να βοηθηθεί μία γυναίκα, η ζωή της οποίας απειλείται άμεσα, τι συμβαίνει με τις άλλες μορφές κακοποίησης, τις λιγότερο «ορατές» και «ξεκάθαρες»; Τα τελευταία μόλις χρόνια δώσαμε όνομα στη συναισθηματική κακοποίηση, τη χειραγώγηση, τη λεκτική βία, και όλες αυτές τις μορφές που δεν περιλαμβάνουν χειροδικίες ή βιασμούς. Υπάρχουν πάρα πολλοί τρόποι να κακοποιηθείς και είναι πολύ δύσκολο να μην ταυτιστείς με μία από τις μορφές βίας, που κάποτε είχαμε κανονικοποιήσει.
Η κακοποίηση στην ποπ κουλτούρα
Πολλοί πιστεύουν ότι δεν υπάρχει λόγος να βλέπουμε τη βία και στις οθόνες μας, γιατί έτσι διαιωνίζεται, αλλά αυτή η αντίληψη είναι πολύ μακριά από την αλήθεια. «Αν απεικονίζεται σωστά και με ευαισθησία, αναδεικνύονται οι μορφές της κακοποίησης που είναι πιο υπόγειες και ύπουλες. Και βλέποντάς τες, μπορούν να τις εντοπίσουν τόσο τα δύο μέλη της σχέσης, όσο και εκείνοι που βρίσκονται εκτός και μπορεί να θεωρούν υπερβολή τις ιστορίες που ακούνε», επισημαίνει η κοινωνική λειτουργός Melissa Zawisza, που δουλεύει με ανθρώπους που επέζησαν από ενδοοικογενειακή βία.
Με αφορμή τη σημερινή μέρα, ας θυμηθούμε ταινίες και σειρές που έχουν επικεντρωθεί στην έμφυλη βία, σε διάφορες μορφές, και ας ελπίσουμε ότι κάποτε η 25η Νοεμβρίου θα είναι απλώς μία μέρα-σύμβολο για εκείνες που χάθηκαν. Τα φύλα θα μεγαλώνουν απολύτως ισότιμα και δεν θα εκπαιδεύονται να υποδύονται ρόλους, φορτωμένους με στερεότυπα, εξουσία και υποταγή. Οι γυναίκες δεν θα φοβούνται να χωρίσουν και να συνεχίσουν τη ζωή τους, χωρίς να απειλείται.
Maid
Ξεκινώ από τη σειρά του Netflix που εντυπωσίασε γιατί ανέδειξε αυτό για το οποίο συζητάμε. Η ενδοοικογενειακή βία μπορεί να μην περιλαμβάνει σωματική κακοποίηση, αλλά να είναι λεκτική και ψυχολογική. Η Alex έγινε νωρίς μαμά, και της πήρε καιρό να φύγει από την κακοποιητική σχέση της. Όταν το παίρνει απόφαση, φεύγει κρυφά με την κόρη της και κάνει το καλύτερο που μπορεί για μία νέα αρχή, μέσα από ρεαλιστικά εμπόδια αλλά και στιγμές χαράς.
You
Ο πρωταγωνιστής Penn Badgley είναι νέος, ωραίος, μορφωμένος. Ένα γλυκό αγόρι που διαβάζει βιβλία και ονειρεύεται τον έρωτα. Αυτή η περιγραφή ταιριάζει στο προφίλ αρκετών γυναικοκτώνων πια. Μπορεί όμως ταυτόχρονα να είναι εμμονικός, σε σημείο κανονικού stalking και να σκοτώνει οποιαδήποτε αλλάζει το σενάριο που έχει δημιουργήσει στο μυαλό του. Ο ρόλος τους απέκτησε αμέτρητες fans και ο Badgley τους υπενθύμισε ότι είναι τοξικός γυναικοκτόνος, που δεν πρέπει να δούμε από κάποια ρομαντική σκοπιά.
Promising Young Woman
Μία γυναίκα είναι αποφασισμένη να εκδικηθεί για τη δολοφονία της κολλητής της από άντρες συμφοιτητές τους και φτάνει μέχρι τα άκρα προκειμένου να το πετύχει. Θέλει να αποδείξει ότι οι περισσότεροι άντρες θα εκμεταλλευτούν μία γυναίκα όταν δεν είναι νηφάλιο, και δυστυχώς τα καταφέρνει. Μία ταινία που πήρε Όσκαρ και ανέδειξε την καθημερινότητα μίας σύγχρονης γυναίκας.
Òlòturė
Βασισμένη στην αληθινή ιστορία της Νιγηριανής δημοσιογράφου που δούλεψε 8 μήνες undercover, το 2013, για να ξεσκεπάσει το κύκλωμα sex trafficking στο Λάγος. Μία ταινία που αποκάλυψε την ωμή βία κατά των γυναικών, οι οποίες αντιμετωπίζονται ως αντικείμενα για αγοραπωλησία και άνοιξε έναν μεγάλο διάλογο στη Νιγηρία για το τι πρέπει να αλλάξει.
Enough
Ίσως η πιο γνωστή ταινία για την ενδοοικογενειακή βία, μάλλον επειδή είχε την Jennifer Lopez ως κεντρικό πρόσωπο. Μία περίπτωση γυναίκας που δέχεται συστηματική βία από τον σύζυγό της, φεύγει κρυφά με το παιδί της και μαθαίνει krav maga, προκειμένου να ανταποδώσει την κακοποίηση, αν χρειαστεί.
Polytechnique
Μία ατμοσφαιρική ταινία του Denis Villeneuve περιγράφει την φρικιαστική ιστορία ενός δολοφόνου που μπήκε στη σχολή Μηχανολογίας του Μόντρεαλ, το 1989, σκότωσε 14 γυναίκες και τραυμάτισε 10 γυναίκες και 4 άντρες. Η ιστορία παρουσιάζεται μέσα από τα μάτια δύο φοιτητριών που επιβίωσαν και παραμένει ανατριχιαστικά διαχρονική.
A Girl Walks Home Alone At Night
Μία ταινία τρόμου και φαντασίας της Ana Lily Amirpour, που είδαμε το 2014 στο Sundance Film Festival και που ξεχώρισε για την ασπρόμαυρη αισθητική, την αυθεντικότητα και το soundtrack. Σε μία πόλη του Ιράν, μία νέα γυναίκα- βαμπίρ παγιδεύει τα θύματά της τη νύχτα, μέχρι που γνωρίζει έναν άντρα που προσπαθεί να δραπετεύσει από την εγκληματική ζωή του πατέρα του. Αυτή η σχέση οδηγεί σε ένα τέλος γεμάτο εκπλήξεις.
War Against Women
Το ντοκιμαντέρ που εξερευνά τη σεξουαλική βία κατά των γυναικών σε εμπόλεμες περιοχές. Ιστορίες γυναικών που επέζησαν από τη Βοσνία Ερζεγοβίνη, τη Δημοκρατία του Κονγκό και τη Ρουάντας, οι οποίες απήχθησαν, κρατήθηκαν και βιάστηκαν άγρια από τις στρατιωτικές δυνάμεις που εισέβαλαν στις κοινότητες τους.
The Handmaid’s Tale
Ξεκίνησε ως βιβλίο, συνέχισε ως ταινία το 1990 και απογειώθηκε με τη σειρά, που ολοκληρώνεται την επόμενη άνοιξη. Σε μία δυστοπική θεοκρατική κοινωνία, μετά από πόλεμο, οι γυναίκες χωρίζονται σε γόνιμες και μη, υποταγμένες σε άντρες, που τις βιάζουν προκειμένου εκείνες να διαιωνίσουν το είδος τους. Απαγορεύεται να εργάζονται, να διαβάζουν, να ρωτούν, να κοιτάζουν κατάματα. Θα ήταν μία πολύ καλή σειρά φαντασίας, αν όλα αυτά δεν ανταποκρίνονταν στην πραγματικότητα. Οι Η.Π.Α. ακύρωσαν τον νόμο Roe v. Wade, απαγορεύοντας τις αμβλώσεις σε πολλές πολιτείες, ενώ η κακοποίηση κατά των γυναικών είναι πολύ κοντά σε αυτό που βλέπουμε σε αυτή τη σειρά.
Η ελληνική εκδοχή της κακοποίησης
Ο πρώτος κύκλος του Maestro περιέγραφε τις ιστορίες κατοίκων στους Παξούς. Μία εξ αυτών ήταν η ζωή της Μαρίας, που είναι παντρεμένη με έναν ιδιοκτήτη ταβέρνας, ο οποίος είναι κακοποιητικός και μαζί της αλλά και με τον γιο τους. Η σκηνή της βίας εντυπωσίασε το κοινό και η ερμηνεία της Μαρίας Καβογιάννη ήταν καθηλωτική. Αν και αυτό που είδαμε είναι απόλυτα ρεαλιστικό και ένα κομμάτι της κοινωνίας μας, μας έδειξε τον στερεοτυπικό τρόπο με τον οποίο πιστεύουμε ότι κακοποιείται μία γυναίκα. Το ζητούμενο είναι να δούμε πιο σύγχρονες μορφές σχέσεις, όπου η κακοποίηση είναι πιο ύπουλη και λιγότερο αντιληπτή, έτσι ώστε να μάθουμε να την αναγνωρίζουμε, πριν μετατραπεί σε σκληρή σωματική βία.