«Έχουμε συνηθίσει στην μεγάλη οθόνη η αναπηρία να γιατρεύεται και η Εσμεράλντα να βλέπει. Αν δεν ανατραπεί, δεν μπορεί να υπάρξει happy ending. Ε, στην πραγματική ζωή δεν είναι έτσι». Αυτή είναι η Πατρίτσια Τόσκα.
Ανήκει στην γενιά των millennials, σπούδασε φαρμακοποιός, ασχολείται με το μιούζικαλ, είναι δραστήρια με έντονη αγάπη για τις τέχνες και τον κινηματογράφο, (ενίοτε εκτελεί και χρέη πρωταγωνίστριας), διαθέτει εξαιρετικά αναπτυγμένα κοινωνικά αντανακλαστικά, είναι φιλόζωη και αδιαμφισβήτητα η ψυχή του πάρτι.
«Α, ναι. Είμαι και ανάπηρη», θα μου πει γελώντας, όταν της ζητάω μια σύντομη σύσταση του εαυτού της.
Στις αρχές του Ιουλίου, η Πατρίτσια με υποδέχτηκε στο διαμέρισμά της στην Πανόρμου, προκειμένου να μιλήσουμε σχετικά με το σεξ και την αναπηρία. Είχαμε γνωριστεί μόλις μερικές ημέρες πριν και κατά τη διάρκεια μίας συζήτησής της είχα πει πόσο ενοχλητική μου ακούγεται η φράση: «Κρίμα τόσο όμορφη κοπέλα να μείνει ανάπηρη», σαν να υπονοεί ότι μόνο οι όμορφοι άνθρωποι κάνουν σεξ και κατ’ επέκτασιν αν γεννηθείς ή στην πορεία της ζωής σου αποκτήσεις κάποιου είδους αναπηρία, γίνεσαι αυτομάτως λιγότερο ελκυστικός και άρα αποκλείεσαι από τον κόσμο του φλερτ και του έρωτα.
Συμφωνήσαμε, έτσι, να κάνουμε μια κουβέντα σχετικά με την πραγματικότητα που βιώνουν τα άτομα με αναπηρία, σε μια προσπάθεια να αποδομήσουμε ορισμένα στερεότυπα και προκαταλήψεις που έχουν εδραιωθεί γύρω από την ερωτική τους ζωή. Και ναι. Κάνουν κανονικά σεξ
Καθίσαμε στο χρωματιστό και φωτεινό σαλόνι της, γεμάτο φυτά, posters ταινιών και αξεσουάρ για γάτες και της ζήτησα να μου μιλήσει καταρχήν για το είδος της αναπηρίας της καθώς και πώς αυτή προέκυψε. «Είμαι παραπληγική, έχω κάκωση στον νωτιαίο μυελό εκ γενετής. Θεωρώ ότι το εκ γενετής είναι συγκριτικά καλύτερο από το να σου προκύψει στην πορεία της ζωής σου. Με την έννοια του ότι προσαρμόζεσαι από πολύ μικρή ηλικία σε μια συνθήκη και δεν χρειάζεται να αλλάξεις ξαφνικά τον τρόπο με τον οποίο έχεις μάθει να κάνεις τα πράγματα. Δεν είναι τόσο απότομο, τόσο έντονο. Έχεις περισσότερο χρόνο να το επεξεργαστείς. Νομίζω είναι πιο ομαλή η μετάβαση -εάν υποθέσουμε ότι υπάρχει μετάβαση σε τέτοιες περιπτώσεις-.»
Credits: Μάριος Θεολόγης
Όταν γεννήθηκε δεν υπήρχε πουθενά στον κόσμο κάποια παρόμοια με τη δική της περίπτωση αναπηρίας. Γι’ αυτό και οι γονείς της ταλαιπωρήθηκαν αρκετά μέχρι να καταλάβουν τι είχε συμβεί. «Πήγαμε στην Αμερική όταν ήμουν μωρό. Καταλήξαμε στο είδος της κάκωσης, αλλά το πώς και το γιατί προέκυψε ακόμα δεν τα ξέρουμε. Κάποιες φορές έχω περιέργεια να μάθω. Παράλληλα, ωστόσο, δεν ξέρω τι άλλο θα μου προσέφερε μια τέτοια πληροφορία. Δεν ξέρω και ποια θα ήταν τα κίνητρά μου για να το ψάξω. Αν θα το έκανα, ας πούμε, προκειμένου να μάθω αν υπάρχει κάποιου είδους θεραπεία».
Αφού μου εξηγεί ορισμένες βασικές διαφορές μεταξύ παραπληγίας και τετραπληγίας που αγνοώ, αποφασίζω να μετατοπίσω το ενδιαφέρον της συζήτησης γύρω από τα πρώτα εφηβικά της σκιρτήματα. Αυτά που αν δεν είμαστε αρκετά τυχεροί και τυχερές, μπορούν να αφήσουν πάνω μας τις πρώτες πληγές, τα πρώτα τραύματα.
«Για τα αγόρια είχα ενδιαφέρον από πολύ μικρή. Το πρώτο ανήλικο σκίρτημα ήταν στο λύκειο, αλλά δεν ήταν αμοιβαίο. Κάπως πιο σοβαρά μπορώ να πω ότι ερωτεύτηκα αργότερα, αν και αυτό είναι ένα συναίσθημα που πλέον πολύ δύσκολα θα εξωτερικεύσω.
Τότε, μικρή, είχα θράσος. Είχα αποφασίσει να εκφράσω ανοιχτά όσα ένιωθα και η αντίδραση δεν ήταν η αναμενόμενη. Αν με ρωτάς σήμερα, καλύτερα να τα είχα κρατήσει μέσα μου. Ήταν αρκετά ανώριμη η στάση του και πιστεύω πως αν τα πράγματα δεν είχαν συμβεί έτσι τότε, θα ήταν πολύ διαφορετική και η δική μου αντιμετώπισή σήμερα σε αυτά τα ζητήματα. Όταν σου συμβαίνει κάτι έντονο αναθεωρείς πολλά. Η προσέγγισή μου θα ήταν πολύ διαφορετική.
Είναι η πρώτη μη ασφαλής ζώνη, στην οποία εισερχόμαστε. Και η πρώτη φορά που εκθέτουμε τον εαυτό μας και αυτό μπορεί να αποτελέσει μεγάλη πρόκληση τόσο σωματικά όσο και ψυχικά. Από την πρώτη μου ερωτική εξομολόγηση και έπειτα παραμένω αρκετά φειδωλή αναφορικά με το πώς εκφράζω τα συναισθήματά μου. Τα δείχνω, ωστόσο, αποφεύγω να χρησιμοποιήσω λέξεις για να τα περιγράψω».
«Ερωτευμένος αισθάνεσαι όταν ο άλλος άνθρωπος είναι κοντά σου και παθαίνεις κάτι», θα μου πει η Πατρίτσια σε μια προσπάθεια εισαγωγής στην απάντηση του ερωτήματός μου σχετικά με τους διαφορετικούς τύπους ανθρώπων που πέρασαν από την ενήλικη ζωή της. «Με μερικούς ο έρωτας ήταν περισσότερο πλατωνικός, με άλλους περιστασιακός και υπήρξε ένας άνθρωπος που στο πρόσωπό του συνδιάστηκαν όλα.
Μαζί του ήταν η πρώτη φορά που ένιωσα ότι ο άλλος με αποδέχεται στο σύνολό μου. Ήθελε και το αμαξίδιο. Το θεωρώ πολύ συγκινητικό αυτό. Δεν ήταν υπερπροστατευτικός κι αυτό ήταν επίσης πολύ γοητευτικό. Μαζί του έκανα πολλά πράγματα που με απομάκρυναν από την ζώνη ασφαλείας μου. Χάριν σε αυτόν έκανα και το παρθενικό μου σόλο ταξίδι».
Ενώ γράφω αυτές τις γραμμές και κάνοντας την απομαγνητοφώνηση της συνέντευξης, βρίσκομαι σε ένα παραθαλάσσιο καφέ στην Νίσυρο, τέλη Αυγούστου. Σηκώνω για λίγο τα βλέφαρά μου από την οθόνη του υπολογιστή και προσπαθώ να παρατηρήσω τις παρέες και κυρίως τα ζευγάρια γύρω μου. Παράλληλα, κάνω και μια απόπειρα να επαναφέρω στο μυαλό μου εικόνες και καταστάσεις από τις προηγούμενες ημέρες του καλοκαιριού.
Φλερτάρουμε; Είναι τόση η μοναξιά όση νομίζουμε; Και τελικά ο φόβος δέσμευσης είναι πράγματι ένα υπαρκτό φαινόμενο; Αυτά τα ερωτήματα ανακύπτουν και στη δική μας συζήτηση με την Πατρίτσια
«Πιστεύω πως ναι, υπάρχει μία κρίση στις σχέσεις. Οι άνθρωποι φοβούνται να δεσμευτούν συναισθηματικά. Υπάρχει μια έντονη αμφισβήτηση των πραγμάτων και των καταστάσεων και το παρατηρώ όχι μόνο από δικές μου εμπειρίες αλλά και από τους ανθρώπους γύρω μου. Τι να πω; Περαστικά μας.
Δεν πιστεύω καθόλου στη φράση “έχω τον μαλακομαγνήτη”. Εμείς επιτρέπουμε στους λάθος ανθρώπους να μπαίνουν στη ζωή μας. Δεν μπορούμε να αλλάξουμε κανέναν. Το μόνο που μπορούμε να κάνουμε είναι να εμπνεύσουμε τον άνθρωπο απέναντί μας να αναδείξει την καλύτερη εκδοχή του εαυτού του.
Είμαι της λογικής πως ακόμα κι αν βρίσκεσαι σε σχέση, εξακολουθείς να είσαι ελεύθερος άνθρωπος. Δεν έχει να κάνει μόνο με την ερωτική δέσμευση απέναντι στον/στην σύντροφό σου. Κυρίως αφορά στην προσωπικότητα. Να μπορείς να διατηρείς και τη δική σου ατομικότητα μέσα σε μία σχέση. Στην τελευταία μου σχέση, λόγω του ότι ήταν από απόσταση, θέλοντας και μη, είχαμε ο καθένας τον χώρο και τον χρόνο του. Ήταν πολύ ευεργετικό όλο αυτό».
Credits: Μάριος Θεολόγης
Όταν προσέγγισα, αρχικά, την Πατρίτσια η πρώτη, αυθόρμητη σκέψη μου ήταν να μάθω περισσότερες λεπτομέρειες σχετικά με την σεξουαλική ζωή των ατόμων με αναπηρία. Στην πορεία της κουβέντας μας διαπίστωσα πως τα πράγματα είναι πολύ πιο απλά απ’ ότι περίμενα, καθώς με -ενδεχομένως ελάχιστες μικρές διαφορές που αφορούν συγκεκριμένους χειρισμούς- κουβαλάμε στο σύνολό μας ακριβώς τους ίδιους προβληματισμούς και μοιραζόμαστε ακριβώς τις ίδιες απολαύσεις.
«Σχετικά με ζητήματα που αφορούσαν το σεξ όταν ήμουν μικρή, δεν υπήρξε καμία προσέγγιση εκ μέρους της οικογένειάς μου. Σπάνια, βέβαια, μοιραζόμουν κι εγώ πράγματα μαζί τους. Η πρώτη φορά που έκανα σεξ ήταν μάλλον περίεργη. Αλλά δεν έχω ακούσει και κανέναν που να λέει “Καλά ε, κάηκε το πελεκούδι”. Θα έλεγα μάλλον… κουραστικά (σ.σ. γελάει).
Μια βασική διαφοροποίηση που ανακύπτει ωστόσο, αφορά στην εκπροσώπηση. «Πάντα υπήρχαν ερωτηματικά, αλλά ακόμα και ο κινηματογράφος, δεν είναι συμπεριληπτικός σε αυτό το θέμα. Ποτέ δεν είδα έναν άνθρωπο με αμαξίδιο για να έχω έστω μια αίσθηση του πώς και του τι. Φυσικά είναι κάτι που ανακαλύπτεις εμπειρικά και έχει να κάνει με τον παρτενέρ, την εμπιστοσύνη και την επικοινωνία που αναπτύσσετε μεταξύ σας, αλλά σε τελική ανάλυση οι αναφορές και οι εικόνες που είχα από το σινεμά και την τηλεόραση δεν έμοιαζαν με εμένα. Ή τέλος πάντων έμοιαζαν μόνο με ένα κομμάτι μου.
Σίγουρα θα ήθελα να υπάρχει περισσότερη συμπερίληψη. Και όχι μόνο στο σεξ. Στην απεικόνιση της καθημερινότητας συνολικά. Πώς θα ήταν αν στα “Φιλαράκια” υπήρχε ένα άτομο με αμαξίδιο; Το “Sex Education” το έκανε με έναν πολύ πετυχημένο τρόπο. Και πιο παλιά στην ελληνική τηλεόραση ο Καπουτζίδης με την “Εθνική Ελλάδος”.
Αντίθετα, για παράδειγμα, το “Me Before You” προβάλλει πολύ έντονα τον φόβο για την αναπηρία. Δεν λέω να νιώσει κανείς τυχερός, αλλά στην περίπτωση που του συμβεί η αναπηρία να μπορεί να την βιώσει όσο το δυνατόν λιγότερο επώδυνα γίνεται. Να μπορείς να την αντιμετωπίσεις ψύχραιμα, να μην σε φέρει σε κατάσταση αδράνειας. Έχουμε συνηθίσει στην μεγάλη οθόνη τέτοιες καταστάσεις να παρουσιάζονται δραματικά και στο τέλος πάντα -ως εκ θαύματος- η αναπηρία να γιατρεύεται και η Εσμεράλντα να βλέπει. Αν, δηλαδή, δεν ανατραπεί η αναπηρία είναι σαν να μην υπάρχει happy ending, που φυσικά δεν είναι έτσι. Αλλά αν είναι για να μπει κάτι στο μυαλό των ανθρώπων, να πρέπει πρώτα να γίνει μόδα, δεν με πειράζει, ας γίνει».
Λίγο πριν κλείσουμε αναρωτιέμαι. Πώς αντιδρούν τα φλερτ της Πατρίτσιας στην όψη του αμαξιδίου; Την φλερτάρουν; Κομπλάρουν; Τους φλερτάρει εκείνη;
«Κάποια στιγμή στο παρελθόν ένας άνθρωπος που έβγαινα μου είχε πει πως “δεν έβλεπε καν το αμαξίδιο”. Δεν το είχε πει για κακό, το αντίθετο μάλιστα. Απλά εγώ είμαι μιας άλλης λογικής και το σχόλιο αυτό δεν με έκανε να νιώσω άνετα. Εγώ και το αμαξίδιο δεν υπάρχουμε ξεχωριστά. Είμαστε ένα πράγμα. Χωρίς αυτό δεν μπορώ να μετακινηθώ. Και δεν είναι απλά τα “παπούτσια” μου. Θέλω ο άλλος να αποδέχεται το αμαξίδιο και όχι να κάνει πως δεν το βλέπει. Θέλω να το βλέπει και να του αρέσει, όπως του αρέσω κι εγώ. Αυτό είναι μια δική μου θεώρηση. Αν κάποιος δεν βλέπει το αμαξίδιο μου, είναι σαν να μην βλέπει μια πλευρά του εαυτού μου.
Είναι λίγο λεπτές οι γραμμές στο κομμάτι της πολιτικής ορθότητας. Μπορεί αυτό που λέω να ακούγεται σε εσένα inspirational και σε κάποιο άλλο μέλος της αναπηρικής κοινότητας, προσβλητικό. Για παράδειγμα, εγώ το αμαξίδιο με τους δικούς μου ανθρώπους το λέω καρότσι. Αν με ακούσει κάποιος στο δρόμο, που είναι ενεργός σε αυτά τα ζητήματα, μπορεί να με διορθώσει. Ο τρόπος που βλέπω εγώ τα πράγματα, μπορεί να απέχει πολύ από αυτά που εκφράζουν αλλά μέλη της αναπηρικής κοινότητας.
Οι ανησυχίες στο φλερτ είναι μάλλον οι ίδιες για όλους και όλες μας. Δεν θα σου πω ότι με περιμένουν απ’ έξω με χαρτάκι. Αλλά ούτε και τις φίλες μου τις περιμένουν. Ναι, στην Ελλάδα λόγω του ότι δεν υπάρχει εξοικείωση με την αναπηρία, το φλερτ δεν είναι τόσο συχνό προς τα ανάπηρα άτομα.
Είχα πάει πρόσφατα σε ένα πάρτι και είχα πιάσει μια κουβέντα με έναν τύπο και μου είπε “Δεν περίμενα να έρθω σε πάρτι και να δω άτομο με αμαξίδιο”. Ήταν μια πολύ απλή σκέψη αλλά με συγκλόνισε ότι είχε το θάρρος να πει ότι του φαίνεται περίεργο που ήμουν εκεί. Γιατί σίγουρα υπάρχουν πολλοί που το σκέφτονται, αλλά δεν μου το είχε πει ξανά κάποιος».