Ο φιλομεταναστευτικός λόγος σπάνια ασχολείται με το να αναλύσει τα θετικά της μετανάστευσης στην ελληνική κοινωνία.
Η πρώτη εκλογή του Donald Trump το μακρινό 2016 γεννήθηκε στη βάση ενός λόγου που έμοιαζε πολύ με αυτόν της καθ’ ημάς (ευρωπαϊκής) ακροδεξιάς. Αντισυστημικός στο επίπεδο της οικονομίας, εθνικοπατριωτικά παραληρήματα, ρατσισμός και φυσικά ακραίος ξενοφοβικός λόγος, σε ό,τι αφορά τους μετανάστες.
Κι αν αυτό το πλέγμα ιδεολογικών τοποθετήσεων μοιάζει να μπαίνει πλέον στο περιθώριο μίας δεύτερης και καινοφανούς εκλογής του, πλάι σε πάλλευκους δισεκατομμυριούχους, ο λόγος ενάντια στους μετανάστες καλά κρατεί.
Το πιο πρόσφατο παράδειγμα γεννιέται από τις στάχτες του πιο μαύρου παρελθόντος. Η δημοσκοπική και μετέπειτα πραγματική εκτόξευση των ποσοστών του ακροδεξιού AfD στη Γερμανία γεννάει πραγματικό προβληματισμό. Οι άμεσοι απόγονοι των ναζί αποκτούν πια θεσμικό ρόλο στα πράγματα της μεγαλύτερης οικονομίας της Ευρώπης. Όλως τυχαίως, πάλι με την πλάτη του Elon Musk.
Άξονας ο αντιμεταναστευτικός λόγος
Τα ακροδεξιά κόμματα βάσισαν το αφήγημά τους για την πραγματικότητα σε έναν ακραίο ξενοφοβικό λόγο. Αυτή τη φορά ο λόγος αυτός δεν στοιχειοθετούνταν στη βάση φυλετικών θεωριών για ανώτερες και κατώτερες φυλές. Τουλάχιστον όχι άμεσα.
Ο ξενοφοβικός λόγος του 21ου αιώνα, στη μεταποικιοκρατική του εκδοχή, βασίζεται στον λόγο εναντίον των μεταναστών και των προσφύγων, οι οποίοι αντιμετωπίζονται λίγο πολύ ως οι υπαίτιοι για όλα τα κακά της Ευρώπης, που επιζητά μια επιστροφή στην παλιά, «καθαρή» εκδοχή της.
Έτσι, οι μετανάστες και οι πρόσφυγες από Ασία και Αφρική (στην περίπτωση της Ευρώπης) και από την Κεντρική και Λατινική Αμερική (στην περίπτωση των ΗΠΑ) αντιμετωπίζονται ως εισβολείς και συνδέονται άμεσα με την ανεργία, την επισφάλεια, την εγκληματικότητα, εθνικές ανασφάλειες και την απώλεια του Παραδείσου.
Λίγο πολύ, δηλαδή, κατηγορούνται για όσα γεννάει ο ύστερος καπιταλισμός και η ταξική ανισότητα.
Ο λόγος υπέρ των μεταναστών
Καλά όλα αυτά και κυριολεκτικά χιλιοαναλυμένα. Το πρόβλημα είναι, όμως, να δούμε και το πώς έχει διαμορφωθεί ο φιλομεταναστευτικός λόγος, ο οποίος σε αντίθεση με τον αντιμεταναστευτικό, μένει στάσιμος και δεν αναδιαμορφώνεται, με βάση τις εποχές που διαρκώς αλλάζουν.
Τι κάνουμε όταν μιλάμε υπέρ των μεταναστών; Μιλάμε στη βάση ενός ανθρωπιστικού και φιλεύσπλαχνου λόγου που μιλάει για αλληλεγγύη, ισότητα και αγάπη. Και πολύ καλά κάνει. Το πρόβλημα γεννιέται, όμως, από το γεγονός ότι μένει εκεί.
Το 2015, η εικόνα των τριών γιαγιάδων της Λέσβου που φροντίζουν τα παιδιά μιας νεαρής προσφύγισσας ταξίδεψε σε όλον τον πλανήτη και κινητοποίησε εντός Ελλάδας κόσμο, προκειμένου να βοηθήσει όσο μπορεί σε μία ακραία ανθρωπιστική κρίση.
Οι καιροί άλλαξαν, αλλά ο λόγος έχει μείνει ίδιος, συγκινώντας, όμως, όλο και λιγότερους και μην απαντώντας στην μετεξέλιξη του ακροδεξιού λόγου: στα fake news, στη σύνδεση του μετανάστη με τον εγκληματία και στην κατασκευή ενός δήθεν σχεδίου ισλαμοποίησης της Ευρώπης που γίνεται από αγνώστου προέλευσης σκοτεινά κέντρα και παράκεντρα.
Ακόμα και οι φιλομεταναστευτικός και αλληλέγγυος λόγος, συχνά, εκλαμβάνουν τη μετανάστευση ως πρόβλημα που δεν χρήζει επίλυσης, αλλά που κάπως πρέπει να το παραμερίσουμε, στο όνομα της ανθρωπιάς και της ευαισθησίας. Παραμένει, όμως, πρόβλημα.
Τα θετικά της μετανάστευσης
Ας γυρίσουμε στο πρόβλημα της γήρανσης του ελληνικού πληθυσμού. Το ακούγαμε από παιδάκια και σίγουρα πριν την οικονομική κρίση του 2009. Οι Έλληνες, λένε, δεν γεννούν πια όσο γεννούσαν. Και πραγματικά είναι να απορεί κανείς πώς δεν γεννούν με κακοπληρωμένες δουλειές, πανάκριβα ενοίκια και σούπερ μάρκετ.
Προφανώς, το ζήτημα χειροτέρεψε όσο τα χρόνια περνούσαν και η χώρα βυθιζόταν στην οικονομική κρίση. Οι νέοι γεννούσαν ακόμα λιγότερο, αν δεν έφευγαν από τη χώρα για άλλες πιο ισχυρές οικονομίες, καταλήγοντας να μένουν μόνιμα στο εξωτερικό. Πάλι είναι να απορεί κανείς.
Το δημογραφικό πρόβλημα, το μεγαλύτερο πρόβλημα που αναμένεται να αντιμετωπίσει η χώρα μας μαζί με την κλιματική κρίση προφανώς και δεν θα λυθεί χάρη στις ακραίες περικοπές συντάξεων ή τα διαρκώς αυξανόμενα όρια ηλικίας της συνταξιοδότησης. Απλώς κερδίζονται κάποια λίγα χρόνια, πριν την κατάρρευση.
Αλήθεια, πόσες φορές έχουμε μιλήσει για όσα προσφέρουν τα νέα χέρια μεταναστών που έρχονται να αντικαταστήσουν κενά που χωρίς αυτούς θα γιγαντώνονταν; Ή πόσες φορές το οικονομικό θαύμα του 2004, των εποχών που «ζούσαμε καλά», πιστώθηκε στα φθηνά εργατικά χέρια της πρώτης γενιάς μεταναστών που ήρθαν από τα Βαλκάνια, κυρίως από την Αλβανία, κατά τη δεκαετία του 1990;
Και αυτό είναι ένα μόνο κομμάτι των οφελών που μπορεί να φέρει η μετανάστευση σε μία κοινωνία. Μιλάμε ούτως ή άλλως για μία διαδικασία που είναι σύμφυτη με τον ανθρώπινο πολιτισμό. Καμία απολύτως κοινωνία δεν άνθισε, επειδή κλείστηκε στον εαυτό της. Πολλώ δε μάλλον, επειδή απέρριψε οτιδήποτε δεν της έμοιαζε.
Αδιέξοδα και συγκυρίες
Τα παραπάνω και πολλά ακόμα που δεν είναι δυνατόν να χωρέσουν σε ένα άρθρο λίγων εκατοντάδων λέξεων, προφανώς, δεν αναφέρονται από τους ακροδεξιούς και ξενοφοβικούς λόγους. Σπάνια όμως αναφέρονται και αλλού.
Αντιθέτως, η μετανάστευση αντιμετωπίζεται διαρκώς ως ένα πρόβλημα και η βάση της συζήτησης εδώ και καιρό είναι αν πρέπει να το αντιμετωπίσουμε στη ρίζα του ή να πορευτούμε παραμερίζοντάς το.
Αυτή η βάση συζήτησης, ωστόσο, είναι σαθρή και τελικά ευνοεί τον Trump, τη Meloni και το Afd.
Ας αντιστρέψουμε επιτέλους το ερώτημα: Τι θα είναι μία Ευρώπη χωρίς μετανάστευση; Πώς θα είναι οι μητροπόλεις της χωρίς ξένους πληθυσμούς; Πόσο θα αντέξει η ολοένα και πιο γερασμένη Ευρώπη χωρίς εργατικά χέρια;