Τρεις γυναίκες χορογράφοι μιλούν για τα προβλήματα στον τομέα του χορού και για την υποεκπροσώπηση των γυναικών δημιουργών.
Η Εύη Σούλη, η Σοφία Μαυραγάνη και η Μαριέλα Νέστορα θα μας παρουσιάσουν τα νέα τους έργα τις προσεχείς ημέρες. Τρεις νέες γυναίκες χορογράφοι που μέσα στο δύσβατο –λόγω ελληνικής πραγματικότητας– τοπίο του χορού καταφέρνουν να υπερνικήσουν τα εμπόδια και να δημιουργήσουν με πολύ κόπο, αλλά και αφοσίωση, το όραμά τους.
Για την «εργασιακή ζούγκλα», αλλά και για την ανάγκη εκπροσώπησης όλων των φωνών ανεξαρτήτως φύλου, δίνουμε τον λόγο σε εκείνες που τολμούν να μιλήσουν για όσα αντιμετωπίζουν και για όσα παλεύουν ώστε να αλλάξουν.
Eύη Σούλη: Χορέψτε μέσα στις δυσκολίες, αυτή είναι η σωτηρία
«Η ενασχόληση με την τέχνη του χορού στην Ελλάδα γίνεται σχεδόν πάντα, σε συνθήκες εξαρχής δύσκολες. Η πρώτη δυσκολία έρχεται με την επιλογή χοροδιδασκάλου στην παιδική ηλικία. Προσωπικά, ήμουν τυχερή σε αυτό τον τομέα, καθώς η πρώτη μου δασκάλα χορού ήταν και μια πρώτη πηγή έμπνευσης για το παιδικό μου μυαλό (και όχι μόνο το παιδικό), αλλά γνωρίζω πολλές ιστορίες άλλων παιδιών που οι πρώτες τους εμπειρίες ήταν τραυματικές και οι επιλογές τους αποδείχτηκαν ακατάλληλες».
«Στη συνέχεια και όταν κάποιο παιδί επιλέξει τελικά το επάγγελμα του χορευτή/δασκάλου χορού, έχει την επιλογή να δώσει εξετάσεις στην κρατική σχολή (ΚΣΟΤ), της οποίας όμως ο αριθμός των εισακτέων είναι ιδιαίτερα μικρός. Οι υπόλοιποι δίνουν εξετάσεις στο υπουργείο Πολιτισμού για να φοιτήσουν στις ιδιωτικές σχολές χορού. Εδώ βλέπουμε το εξής παράδοξο: Να υπάρχει απευθείας έλεγχος από το υπουργείο σε ιδιωτικές σχολές, των οποίων, ωστόσο, τα πτυχία δεν έχουν καμία κρατική αναγνώριση, σχεδόν καμία ισχύ».
«Αν, παρόλα αυτά, τελικά τα καταφέρει ένα άτομο να ξεκινήσει την επαγγελματική του πορεία στον χώρο του χορού θα συναντήσει μία “εργασιακή ζούγκλα”. Τα ένσημα, συνήθως, είναι μια άγνωστη λέξη, ενώ οι χορογράφοι που δημιουργούμε δικές μας παραγωγές, προσπαθούμε να βρούμε χρηματοδότηση –που συνήθως είναι πενιχρή. Γι’ αυτό το λόγο, όλοι είμαστε αναγκασμένοι να κάνουμε παράλληλα πολλά πράγματα, τρέχοντας σε έναν αγώνα επιβίωσης. Προφανώς, καταλήγουμε να κάνουμε τέχνη “με την ψυχή στο στόμα,” με ελάχιστη έως ανύπαρκτη οικονομική ανταμοιβή, σε χρόνους ρεκόρ και κάνοντάς τα όλα μόνοι μας».
«Επιπλέον, ο τρόπος με τον οποίο υποχρηματοδοτείται η τέχνη του χορού στην Ελλάδα δημιουργεί ένα περιβάλλον μέσα στο οποίο, οι καλλιτέχνες ζούμε με το μόνιμο άγχος του αποτελέσματος, χωρίς να δίνουμε σημασία στην έρευνα. Γενικά, ο ερευνητικός τομέας στην τέχνη του χορού, ουσιαστικά δεν υπάρχει ούτε κρατικά, ούτε σε ιδιωτικούς φορείς και απομένουν μόνο ατομικές, συνήθως σπασμωδικές προσπάθειες, χωρίς μακρόπνοο πλάνο να καλύπτουν το κενό. Ακόμα, είναι εξαιρετικά ελλιπής η στήριξη και ανάδειξη του χορού μέσω κρατικών φορέων όπως το Εθνικό Θέατρο, τα ΔΗΠΕΘΕ κτλ.».
«Σε κάθε περίπτωση, όσο και αν οι δυσκολίες είναι πολλές και μεγάλες, στην πραγματικότητα δεν θέλω να αποτρέψω κανένα παιδί από το να ασχοληθεί με αυτή την μαγική τέχνη γιατί μέσα σε όλα αυτά που ανέφερα, εξακολουθούν να υπάρχουν άνθρωποι με αγάπη για το χορό, έμπνευση, δοτικότητα και επαγγελματισμό. Τις δε συνθήκες, μπορούμε πάντα να παλέψουμε για να τις αλλάξουμε. Χορέψτε μέσα στις δυσκολίες, αυτή είναι η σωτηρία».
Ψιλικά: Μια site specific performance βασισμένη σε κείμενα της Γλυκερίας Μπασδέκη από την ομάδα Στέρεο Νερό της χορογράφου Εύης Σούλη από Παρασκευή 31 Μαΐου (20:30 και 22:00) για 12 παραστάσεις στο εμπορικό κέντρο ΡΕΑ (Παγκράτι/Bύρωνας)
Σοφία Μαυραγάνη: Ως γυναίκα χορογράφος, δραστηριοποιούμαι σε ένα πεδίο αδιανόητα «μαγικό» και αδιανόητα «επίπονο»
«Ο χορός είναι μια φανταστική τέχνη, πολυδιάστατη, αποκαλυπτική, δυναμική και δύσκολη. Είναι η ευκαιρία μας να κρατήσουμε ζωντανή τη σχέση με το σώμα και τις δυνατότητές του και να εμπιστευτούμε διαδικασίες κατανόησης και παρακολούθησης που δεν είναι κυρίαρχες. Σε ένα λογοκεντρικό σύστημα, βέβαια, ο χορός φαντάζει ως μια περιττή πολυτέλεια που εύκολα παραγνωρίζεται και ακόμα πιο εύκολα χάνει όποια θεσμική και κρατική υποστήριξη έχει κερδίσει».
«Ο χορός θέλει κόπο και στην ελληνική πολιτιστική πραγματικότητα θέλει περισσότερο κόπο. Αν μιλήσουμε δε και για τη γυναικεία καλλιτεχνική πραγματικότητα, θέλει ακόμα περισσότερο κόπο. Ως γυναίκα χορογράφος, λοιπόν, δραστηριοποιούμαι σε ένα πεδίο αδιανόητα “μαγικό” και αδιανόητα “επίπονο”. Μαγικό γιατί δεν το βαριέμαι, κάθε κίνηση κάθε έργο είναι μια μικρή ή μεγάλη εξερεύνηση εντελώς διαφορετική κάθε φορά, δυναμική και απρόβλεπτη, ένας απολαυστικός αγώνας, ένα καινούργιο μάθημα. Προσωπικά, απολαμβάνω το αναπάντεχο, το μη οριοθετημένο, το προσωπικό και αυτό ο χορός το εξασφαλίζει και μπορεί να το αναδείξει με δυσκολία και –επαναλαμβάνω– με κόπο. Κόπο γιατί η πραγματικότητα και οι δομές είναι παλιές και ανέμπνευστες. Γιατί το γυναικείο βλέμμα δεν εκτιμάται και πρέπει συνεχώς να διεκδικεί και να υπερασπίζεται τον τρόπο που βλέπει και δημιουργεί· και αυτό απαιτεί επιπλέον ενέργεια. Οι διακρίσεις στον καλλιτεχνικό χώρο είναι βαθιές και ασυνείδητες, κάτι που επίσης απαιτεί επιπλέον ενέργεια».
«Έχουμε τη τάση να αναπαράγουμε τα ίδια συστήματα που μάθαμε και (δεν) αγαπήσαμε. Αυτά έχουν στηθεί πάνω στον κυρίαρχο λόγο και στις μονόπλευρες κοσμοθεωρίες που οδηγούν σε αποκλεισμό των διαφορετικών εμπειριών και προοπτικών και επηρεάζουν την οργάνωση και την απόλαυση της κοινωνικής, πολιτικής και ατομικής ζωής. Ο χορός είναι η τέχνη της μετάβασης και, μέσα στην αναμφισβήτητα δυστοπική πραγματικότητα που ζούμε, είναι ένα εργαλείο που καλό θα ήταν να το ξαναδούμε αλλιώς, γιατί έχει τη δύναμη να φέρει χαρά».
Glorious Epic της Σοφίας Μαυραγάνη. Δύο «παίδες οικτροί» στη σκηνή του Alcatraz Strip Club. Μια ένδοξη έπικ παράσταση χορού. Από 1 έως 4 Ιουνίου Ιουνίου, στις 19.00.
Μαριέλα Νέστορα: Πόσος χώρος υπάρχει αλήθεια για μια γυναικεία οπτική, για μια άλλου είδους δημιουργικότητα και ελεύθερη σκέψη;
«Παρότι, εδώ και μια δεκαετία, υπάρχει μια δημόσια συζήτηση για την υποεκπροσώπηση των γυναικών δημιουργών σε όλα τα πεδία της τέχνης, είναι σχετικά πρόσφατα που βλέπουμε πια μια στροφή στην ανάδειξη των γυναικείων φωνών όπως π.χ. με την έκθεση στο ΕΜΣΤ «Κι αν οι γυναίκες κυβερνούσαν τον κόσμο».
«Συχνά –και όχι μόνο στην Ελλάδα– παρατηρούμε ότι οι αναγνωρισμένοι στην τοπική και διεθνή σκηνή χορογράφοι είναι κυρίως άντρες, ενώ γυναίκες συνάδελφοί τους αγωνίζονται για αντίστοιχη προβολή. Είναι και κάπως αστείο, αν σκεφτεί κανείς ότι το πεδίο του χορού από πάντα απασχολούσε περισσότερες γυναίκες από άντρες. Κάτι αντίστοιχο συμβαίνει και σε άλλες τέχνες. Όμως, παρότι μπορώ να φανταστώ ότι θα υπήρχε κάποια αντίδραση ή και αγανάκτηση στην περίπτωση παράλειψης γυναικείων φωνών σε εκθέσεις σε μουσεία ή σε αναθέσεις θεατρικών οργανισμών –κάποια αντίστοιχη παράλειψη στην περίπτωση του σύγχρονου χορού πιστεύω ότι διαφεύγει της προσοχής μας. Μήπως γιατί οι άνθρωποι χορεύουν όλο και λιγότερο; Μήπως γιατί όλο και λιγότεροι άνθρωποι βλέπουν χορό; Μήπως γιατί πιο πολλοί άνθρωποι κάνουν χορό, παρά βλέπουν χορό;».
«Στον σύγχρονο χορό, ο οποίος ιστορικά σηματοδοτήθηκε από γυναίκες χορογράφους πρωτοπόρους όπως η Μάρθα Γκράχαμ και η Πίνα Μπάους, κ.ά., είναι συχνά άντρες χορογράφοι πιο γνωστοί πιο πετυχημένοι. Στην Αγγλία όπου σπούδασα και έζησα για μια δεκαετία, παρότι υπήρχαν γυναίκες χορογράφοι που τις παρακολουθούσα βήμα-βήμα να χτίζουν την καριέρα τους με μόχθο, σχεδόν πάντα ήταν οι άντρες συνάδελφοί τους, ακόμη και οι λιγότερο έμπειροι, που έπαιρναν τις μεγάλες αναθέσεις και θέσεις. Γυναίκες υπήρχαν, αλλά είχαν πρόσβαση στις μικρότερης κλίμακας ευκαιρίες. Δεν ξέρω κατά πόσο σχετίζεται όλο αυτό με το φάντασμα της εκπαίδευσης του κλασικού μπαλέτου όπου οι άντρες είναι πολύ λιγότεροι και αντιλαμβάνονται από νωρίς την ατομικότητά τους –ενώ οι γυναίκες εκπαιδεύονται στο να μπορούν να απορροφηθούν στο σύνολο ενός corps de ballet. Στην ιστορία του βρετανικού κλασικού χορού, διαφαίνεται ότι ενώ γυναίκες μπορεί να διευθύνουν σχολές μπαλέτου, δεν προσκαλούνται να χορογραφήσουν –τους επιτρέπεται η ανάληψη ευθυνών, αλλά όχι η δημιουργική εξουσία».
«Και μετά, είναι και το ζήτημα της αισθητικής που συνδέεται και με την εκπαίδευση κοινού: Αν για χρόνια βλέπουμε έργα ανδρικής οπτικής που εγκαθιδρύουν σταδιακά συγκεκριμένες χορογραφικές συμβάσεις –ακόμη και συγκεκριμένη αισθητική σε συγκεκριμένα είδη σωματικότητας– πόσος χώρος υπάρχει αλήθεια για μια γυναικεία οπτική, για μια άλλου είδους δημιουργικότητα και ελεύθερη σκέψη –ειδικά όταν μιλάμε για το πλαίσιο των αναθέσεων από μεγάλους οργανισμούς; Όσο ενδιαφέρον, λαμπρό κι αν είναι το έργο ενός άντρα καλλιτέχνη, το ζήτημα είναι να υπάρχει πολυφωνία, αυτό είναι και το νόημα της τέχνης».
«Εμένα, προσωπικά, ως γυναίκα δημιουργό, προφανώς με αφορά η εκπροσώπηση των γυναικείων φωνών στις τέχνες και θεωρώ ότι ο φεμινισμός δεν αφορά μόνο τα δικαιώματα των γυναικών, αλλά τα δικαιώματα των φύλων συνολικά. Όμως όλα αυτά είναι μέσα στη μεγαλύτερη ομπρέλα που αφορά και τα δικαιώματα των ζώων, των φυτών και της φύσης. Και αυτά ακριβώς θεωρώ ως τα πιο επείγοντα και τα πιο καίρια ζητήματα για την εποχή μας. Μια εποχή στην οποία δεν συζητάμε πια για κάποια μελλοντική κλιματική κρίση που επέρχεται –ό,τι μας λένε οι επιστήμονες εδώ και 50 χρόνια– αλλά για μια κλιματική κρίση που είναι ήδη εδώ».
No matter how quiet όσο ήσυχo κι αν είναι, Η νέα παραγωγή από τη ομάδα σύγχρονου χορού YELP danceco. εστιάζει στη διαδικασία δημιουργίας και στην εργασία του καλλιτέχνη. 4-5-6 και 14-15-16 Ιουνίου, PalmTree-MCA στις 9:30 μ.μ.