Η φρενίτιδα που οδήγησε από χρήστες των κοινωνικών δικτύων μέχρι παρουσιαστές ειδήσεων και πολιτικούς να εφαρμόζουν το Ghibli edit στις φωτογραφίες τους, είναι η πιο πρόσφατη απόδειξη ότι αδιαφορούμε για τις ηθικές προεκτάσεις που κάτι τέτοιο θα είχε στην τέχνη, με αντάλλαγμα μερικά likes.
Μέσα σε λίγα εικοσιτετράωρα τα social media γέμισαν από πορτρέτα κινούμενων σχεδίων με το χαρακτηριστικό στυλ του Studio Ghibli, του θρυλικού στούντιο του Ιάπωνα Hayao Miyazaki που έχει αφήσει το στίγμα του στην ιστορία του κινηματογράφου, και όχι μόνο.
Προσωπικά προφίλ, διασημότητες, brands, μέχρι ειδησεογραφικές σελίδες αλλά και πολιτικοί της κυβέρνησης δημοσίευσαν εικόνες, στις οποίες είχαν εφαρμόσει το εν λόγω φίλτρο, με τα likes και τα διθυραμβικά σχόλια να πέφτουν βροχή.
Το νέο αυτό trend έρχεται λίγο μετά την αναβάθμιση του ChatGPT, του εργαλείου τεχνητής νοημοσύνης της OpenAi, που επιτρέπει στους χρήστες να παράγουν εικόνες μιμούμενες το στυλ δημοφιλών καλλιτεχνών και μάλιστα δωρεάν.
Την αρχή έκανε ο Grant Slatton, ένας μηχανικός λογισμικού από το Seattle των ΗΠΑ, που ανέβασε στο X μια φωτογραφία με τη γυναίκα και το σκύλο τους σε Ghibli στυλ, συγκεντρώνοντας πάνω από 50 εκατομμύρια προβολές.
Αυτό, όμως, που εκ πρώτης όψεως φαίνεται αθώο και μια αφορμή για ολιγόλεπτη χαρά, στην πραγματικότητα κρύβει ηθικούς κινδύνους, αφού προωθεί την καταπάτηση της προστασίας της πνευματικής ιδιοκτησίας, ενώ απειλεί την ίδια την ουσία της ανθρωποκεντρικής τέχνης, δίνοντάς μας μια γεύση από ένα αποστειρωμένο άψυχο μέλλον που βρίσκεται πιο κοντά από όσο νομίζουμε.
Τι είναι το Ghibli-style που πυροδότησε το σοσιαλμιντιακό φαινόμενο
Αν και πολλοί εντυπωσιάστηκαν από ένα εργαλείο που δίνει εφέ καρτούν στις φωτογραφίες τους, λίγοι γνωρίζουν την ιστορία της ιδιοφυίας που ονομάζεται Hayao Miyazaki. O Miyazaki μαζί με τους Isao Takahata και Toshio Suzuki δημιούργησαν το 1985 στο Τόκιο της Ιαπωνίας ένα στούντιο κινουμένων σχεδίων με το όνομα Ghibli, θέλοντας να δώσουν έναν νέο «αέρα» στη βιομηχανία του anime.
Η ιδιαίτερη αισθητική με τα παστέλ χρώματα σε συνδυασμό με την ρομαντικοποίηση της καθημερινής ζωής και τα έντονα κοινωνικά μηνύματα προσέδωσαν στα έργα τους έναν μοναδικό χαρακτήρα. Οι δημοφιλέστερες ταινίες του Ghibli, Spirited Away (2001), Princess Mononoke (1997) και My neighbor Totoro (1988) έσπασαν ταμεία σε πολλές χώρες του κόσμου.
Παρόλο που το στούντιο Ghibli έχει αποτελέσει έμπνευση για αμέτρητους/-ες καλλιτέχνες/-ιδες ανά τα χρόνια, η περίπτωση του ChatGPT ενδέχεται να παραβιάζει τον νόμο περί πνευματικών δικαιωμάτων, κάτι το οποίο δεν θα προκαλούσε εντύπωση αφού και κατά το παρελθόν η OpenAI έχει δεχτεί μήνυση από τους New York Times, καθώς χρησιμοποίησε παράνομα εκατομμύρια άρθρα της γνωστής εφημερίδας για να εκπαιδεύσει το μοντέλο της.
Κάποιοι ωστόσο υποστηρίζουν πως δεν είναι ξεκάθαρο αν πρόκειται για παραβίαση νόμου, αφού ένα καλλιτεχνικό στιλ δεν θεωρείται αυστηρά πνευματική ιδιοκτησία. Βλέποντας, όμως, το διαδίκτυο να γεμίζει από εικόνες που ξεκάθαρα αντιγράφουν το στιλ του Miyazaki, δεν μπορούμε παρά να σκεφτούμε πώς θα αντιδρούσε ο ίδιος ο δημιουργός.
Παρόλο που ακόμα τουλάχιστον δεν έχει προχωρήσει σε συγκεκριμένη δήλωση στον απόηχο του trend, παλιότερες συνεντεύξεις του έρχονται στην δημοσιότητα και δείχνουν πως μάλλον δεν θα ήταν χαρούμενος.
«Προσβολή στην ίδια τη ζωή» έχει πει ο Miyazaki
Το 2016, ο Miyazaki κλήθηκε να παρακολουθήσει ένα έργο φτιαγμένο εξ ολοκλήρου από εργαλείο τεχνητής νοημοσύνης, με τη δυσανασχέτησή του να είναι έκδηλη.
«Όποιος δημιουργεί αυτά τα πράγματα δεν έχει ιδέα τι σημαίνει πόνος, είμαι αηδιασμένος» ακούγεται να λέει στο βίντεο, ενώ στη συνέχεια κάνει λόγο για «προσβολή της ίδιας της ζωής» και λέει πως δεν θα ήθελε ποτέ να ενσωματώσει αυτή την τεχνολογία στη δουλειά του.
Οι θέσεις του Miyazaki πάνω στην τεχνητή νοημοσύνη δεν αποτελούν έκπληξη, ιδίως για τους θαυμαστές του, αφού η ιδιαίτερη ευαισθησία του πάνω σε ζωτικά ζητήματα που έχουν να κάνουν με την ελευθερία αλλά και η επιμονή του στις ανθρωπιστικές αρχές είναι τα χαρακτηριστικά που τον έχουν κάνει τόσο αγαπητό μέσα στα χρόνια.
Ειρηνιστής, αντιπολεμιστής, και επικριτικός απέναντι στον αυταρχισμό των στρατιωτικών καθεστώτων, αρνήθηκε μάλιστα την παραλαβή του Όσκαρ του το 2003 για την ταινία Spirited Away, λόγω της εναντίωσής του στην αμερικάνικη εισβολή στο Ιράκ.
Εν τω μεταξύ, ο στρατός του Ισραήλ συμμετείχε επίσης στο trend, ανεβάζοντας στο προφίλ του στο X εικόνες από τους στρατιώτες του με το Ghibli εφέ, σε κάτι που φαντάζει τουλάχιστον ειρωνικό.
Κόκκινος συναγερμός για το μέλλον της τέχνης
Η περίπτωση των Ghibli style «δημιουργιών» είναι μόνο ένα παράδειγμα από τις συνεχείς απειλές με τις οποίες έρχεται αντιμέτωπη η τέχνη χάρη στην πρόοδο της τεχνητής νοημοσύνης. Σήμερα, μέσα σε λίγα δευτερόλεπτα ένας υπολογιστής μπορεί να παράγει από το μηδέν ταινίες, βιβλία, πίνακες, απλώς ακολουθώντας τις οδηγίες που του δίνει ο χρήστης και στηριζόμενος σε ήδη υπάρχοντα δεδομένα.
Καλλιτέχνες που χρειάζονται εβδομάδες, μήνες ή ακόμα και χρόνια προκειμένου να δημιουργήσουν και να τελειοποιήσουν ένα έργο, βλέπουν το μέλλον της εργασίας τους να φαντάζει αβέβαιο. Το ανθρώπινο στοιχείο που δίνει ζωή στην τέχνη θα αντικατασταθεί από ένα σύστημα αλγορίθμων (;).
Ένα από τα αιτήματα, άλλωστε, των εργαζομένων στο Χόλιγουντ που προέβησαν το 2023 σε μια από τις μακροβιότερες απεργίες που έχει οργανωθεί ποτέ στον συγκεκριμένο χώρο, ήταν η ανάγκη για αυστηροποίηση των κανονισμών που σχετίζονται με την τεχνητή νοημοσύνη.
Η τεχνολογική πρόοδος θα έπρεπε να συμβαδίζει με τον σεβασμό απέναντι στην πνευματική ιδιοκτησία και φυσικά απέναντι στην καλλιτεχνική δημιουργία που πηγάζει από καρδιά και ψυχή.
Στο μέλλον και δεδομένου ότι ζούμε σε ένα καπιταλιστικό περιβάλλον όπου ο ανταγωνισμός και η ταχύτητα υπερισχύουν, κανείς δεν θα προτιμήσει να προσλάβει έναν επαγγελματία για μια δουλειά που μπορεί να κάνει ο υπολογιστής μέσα σε λίγα δευτερόλεπτα. Όλοι/-ες εμείς, όμως, θα έπρεπε να σκεφτόμαστε περισσότερο τις επιπτώσεις που κάτι τέτοιο θα είχε στη ζωή των καλλιτεχνών και στην ίδια την τέχνη.
Τι νόημα θα έχει η τέχνη, αν δεν έχει από πίσω της τα ανθρώπινα συναισθήματα; Τι κόσμος θα είναι ο μελλοντικός, αν τα έργα είναι αποστειρωμένα δημιουργήματα κώδικα; Ας ελπίσουμε πως θα μείνουμε μόνο στο να αναρωτιόμαστε, και την επόμενη φορά που θα συμβεί κάτι αντίστοιχο, ας μην υποκύψουμε στις τάσεις, εξαιτίας του FOMO.