Ψηφιακή κοινωνική αξιολόγηση, καταγραφή αναμνήσεων, ανέβασμα του ανθρώπινου εγκεφάλου σε servers κ.ά. Πώς μία τηλεοπτική σειρά για τις αρνητικές πτυχές της τεχνολογικής εξέλιξης έπεσε μέσα σε όλα;
Προσοχή, περιέχει spoilers.
Ήταν Δεκέμβρης του 2011 όταν κυκλοφόρησε το πρώτο επεισόδιο της βρετανικής σειράς Black Mirror. Σε αυτό, ο βρετανός πρωθυπουργός εξαναγκάζεται σε σεξουαλική πράξη με ένα γουρούνι ζωντανά στη δημόσια τηλεόραση, μόλις 4 χρόνια πριν ξεσπάσει το σκάνδαλο Piggate.
Ο δημιουργός της σειράς, Charlie Brooker, ξέρει πολύ καλά τι κάνει. Παντρεύει την τεχνολογική πρόοδο με τις πιο σκοτεινές πτυχές της ανθρώπινης φύσης και έχει καταφέρει να δημιουργήσει μια από τις σπουδαιότερες τηλεοπτικές σειρές της σημερινής εποχής. 13 χρόνια μετά την κυκλοφορία του πρώτου κύκλου, το «Black Mirror» και πολλά από τα ακραία σενάρια που βλέπουμε σε αυτόν τον «καθρέφτη» έχουν ήδη γίνει ή κοντεύουν να γίνουν πραγματικότητα.
Καταγραφή αναμνήσεων – “The Entire History of You” (σεζ.1, επ.3)
Η ιδέα του να μπορείς να ανατρέξεις σε παρελθοντικές συζητήσεις μπορεί να σου ακούγεται χρήσιμη σε κάποιες περιπτώσεις (όπως για παράδειγμα σε έναν τσακωμό που διαφωνείτε για το ποιος είπε τι), όμως ελλοχεύει η ευκολία του να χαθεί ο έλεγχος και πάνω σε αυτό στηρίχτηκε το τρίτο επεισόδιο της σειράς. Οι πρωταγωνιστές φορούν ένα εμφύτευμα που καταγράφει όσα βλέπουν και ακούν σε εικοσιτετράωρη βάση. Αποτέλεσμα αυτού, η αναδρομή στις «αναμνήσεις» με την παραμικρή αφορμή, η έλλειψη εμπιστοσύνης και ο βασανισμός του ίδιου του μυαλού.
Το αν μια τέτοια τεχνολογία έχει θετικό ή αρνητικό αποτέλεσμα δεν χρειάζεται να το φανταστούμε, αφού σήμερα μπορούμε να το δοκιμάσουμε. Μόλις λίγους μήνες πριν ανακοινώθηκε η κυκλοφορία του Rewind Pedant που φοριέται γύρω από το λαιμό και ηχογραφεί τα πάντα. Ταυτόχρονα, ηχογραφήσεις από εικονικούς βοηθούς (Siri, Alexa) χρησιμοποιούνται σήμερα σαν αποδεικτικά στοιχεία σε δικαστήρια.
Κουλτούρα του cancel – “Hated in the Nation” (σεζ. 3, επ.6)
Σε έναν κόσμο που το γνωστό σε όλους #cancel έχει μετατραπεί στο #DeathTo, η παρότρυνση σε κοινωνικό και επαγγελματικό αποκλεισμό, έχει γίνει πια προτροπή σε κανονικό θάνατο.
Χακαρισμένες ρομποτικές μέλισσες εισέρχονται στο αυτί όσων χρηστών το όνομα φιγουράρει δίπλα από το #DeathTo (συνήθως ως αποτέλεσμα των προβληματικών δημοσιεύσεων τους) και τους δολοφονούν.
Παρόλο που στην πραγματική ζωή δεν πεθαίνεις αν γίνεις cancelled, η επιρροή που ασκούν ομάδες στο ίντερνετ και η παρότρυνση σε κακοποιητικές συμπεριφορές είναι πραγματική. Στο τέλος του επεισοδίου, οι «μέλισσες» στρέφονται εναντίον όσων τουίταραν το συγκεκριμένο hashtag, βάζοντάς το θεατή στην άβολη θέση να αναλογιστεί κατά πόσο διαφέρει από αυτόν που πολεμά, όταν γίνεται ίδιος.
Σύστημα διαδικτυακής αξιολόγησης – “Nosedive” (σεζ. 3, επ.1)
Σε ένα από τα αγαπημένα επεισόδια του κοινού, η αξιολόγηση που σήμερα κάνουμε στον οδηγό ταξί για παράδειγμα, γίνεται από όλους για όλους. Η βαθμολόγηση στον δυστοπικό κόσμο του “Nosedive” δεν αφορά στην επαγγελματική σου δραστηριότητα, αλλά σε όλες τις πτυχές της κοινωνικής ζωής.
Κάθε αλληλεπίδραση με άλλα άτομα – ακόμα και το να βρεθείτε τυχαία στο ίδιο ασανσέρ – αξιολογείται με 1 έως 5 αστεράκια. Πράξεις όπως το να δώσεις φιλοδώρημα ανεβάζουν το σκορ σου και μια χαμηλή βαθμολογία σε αποκλείει από ορισμένες δραστηριότητες, όπως το να μπεις σε αεροπλάνο.
Κάτι τέτοιο σήμερα φαντάζει ακραίο, παρά την υπερβολική ενασχόληση πολλών ατόμων με την διαδικτυακή τους εικόνα. Στην Κίνα, ωστόσο, το Social Credit System βρίσκεται ήδη σε λειτουργία και βαθμολογεί τους πολίτες με βάση την συμπεριφορά τους, η οποία παρακολουθείται από κάμερες με μηχανισμούς αναγνώρισης προσώπων. To 2018, 23 εκατομμύρια άτομα αποκλείστηκαν από το να ταξιδέψουν λόγω του χαμηλού σκορ τους, που μειώθηκε χάρη σε διάφορα αδικήματα όπως η χρήση ναρκωτικών, η φοροδιαφυγή και η διάδοση ψευδών ειδήσεων.
Η ανθρωποφαγία σαν περιεχόμενο – “White Bear” (σεζ. 2, επ.2)
Μια γυναίκα ξυπνάει κάθε πρωί με αμνησία και καθώς προσπαθεί να καταλάβει τι συμβαίνει, παρατηρεί όλο και περισσότερους ανθρώπους να την βιντεοσκοπούν με τα κινητά τους. Στη συνέχεια, τρομοκρατημένη προσπαθεί να ξεφύγει από αυτό που της συμβαίνει, ενώ στο τέλος δέχεται ηλεκτροσόκ και ξαναζεί τον ίδιο «εφιάλτη» από την αρχή.
Όπως τελικά μαθαίνουμε, η ίδια μαζί με τον σύντροφό της δολοφόνησε ένα κοριτσάκι και η τιμωρία της είναι να ζει καθημερινά σε ένα εκδικητικό σύστημα απονομής δικαιοσύνης που της αναιρεί την μνήμη για να μαθαίνει εκ νέου το έγκλημα που διέπραξε. Όλα αυτά λαμβάνουν χώρα σε ένα θεματικό πάρκο.
Αυτή η ακραία μορφή ανθρωποφαγίας μπορεί να μην αποτυπώνει κυριολεκτικά τη σημερινή πραγματικότητα, ωστόσο θυμίζει κατά πολύ την τάση μας να αναθέτουμε στον εαυτό μας τον ρόλο του εκδικητή. Φυσικά, το θεματικό πάρκο δεν θα μπορούσε να μην συμβολίζει τα μέσα μαζικής ενημέρωσης που αντιμετωπίζουν κάθε έγκλημα σαν σόου, με το κοινό να παρακολουθεί διψώντας για αίμα.
Αθανασία και εικονική πραγματικότητα – “San Junipero” (σεζ. 3, επ. 4)
Το «θα σ’αγαπώ για πάντα» αποκτά κυριολεκτική έννοια σε ένα από τα λίγα αισιόδοξα επεισόδια της σειράς. Η ανάρτηση της ανθρώπινης συνείδησης σε servers μπορεί να προσφέρει σε όλα τα άτομα τη δυνατότητα να ζήσουν πραγματικά ελεύθερα, ερωτευμένα και «αθάνατα». Ο κόσμος στον οποίο ερωτεύεται η Yorkie με την Kelly δεν είναι πραγματικός.
Πρόκειται για ένα εικονικό σύστημα, μια προσομοίωση της πραγματικότητας στην οποία έχουν πρόσβαση χάρη σε μια συσκευή που έχουν στο κεφάλι τους. Οι δύο γυναίκες που πλησιάζουν το τέλος της ζωής τους, επιθυμούν να μεταφέρουν το μυαλό τους σε ένα διαδικτυακό περιβάλλον, προκειμένου να ζήσουν μαζί και για πάντα.
Σήμερα, το uploading του εγκεφάλου δεν είναι σενάριο επιστημονικής φαντασίας, αφού η Neuralink του Elon Musk δουλεύει πάνω σε αυτό, και όπως ο ίδιος λέει «η αθανασία μέσω εγκεφαλικών εμφυτευμάτων είναι σίγουρα δυνατή».
Ταξική ανισότητα, καπιταλισμός και «ψυχαγωγία» – Fifteen Million Merits (σεζ. 1, επ.2)
Σε αυτό το αριστουργηματικό –κατά τη γνώμη μου– επεισόδιο βλέπουμε να ξεδιπλώνονται η καπιταλιστική καταπίεση, οι ταξικές ανισότητες και η εκμεταλλευτική βιομηχανία της διασκέδασης. Εδώ, οι πολίτες που λειτουργούν σαν ζωντανές μπαταρίες κάνοντας στατικό ποδήλατο με αντάλλαγμα τα βασικά για την επιβίωσή τους, βομβαρδίζονται με διαφημίσεις, ψυχαγωγούνται μόνο με ανθρωποφαγικά talent shows και ζουν κάθε μέρα μια μονότονη ζωή, από την οποία η μόνη διέξοδος είναι η ένταξη στον χώρο του θεάματος.
Ο πρωταγωνιστής που πολύ γρήγορα εντοπίζει την εκμετάλλευση του συστήματος, δίνει όλα του τα χρήματα για να βρεθεί μπροστά στην κριτική επιτροπή. Στη συνέχεια ξεσπά για όλα ενώπιον του κόσμου, απειλώντας παράλληλα ότι θα κάνει κακό στον εαυτό του αν δεν αλλάξει ριζικά το σύστημα. Καταλήγει να εντυπωσιάζει τους πάντες και να γίνεται ένα από τα μεγαλύτερα τηλεοπτικά ονόματα με δική του εκπομπή στην οποία «πολεμάει το σύστημα» με αντάλλαγμα μια φαινομενικά καλύτερη ζωή σε ένα μεγαλύτερο και ομορφότερο ψηφιακό κελί.
Αν αυτό δεν είναι απόδειξη της σημερινής πραγματικότητας που ακόμα και την εναντίωση στο σύστημα, την οικειοποιείται το ίδιο το σύστημα και τελικά την χρησιμοποιεί για παραγωγή κέρδους, τότε τι είναι;
Πριν λίγες μέρες ανακοινώθηκε πως θα βγει νέος κύκλος του Black Mirror το 2025. Προβληματίζομαι για το τι θα δούμε, αλλά περισσότερο για το τι θα ζήσουμε.