Στίχοι που σιγοτραγουδάμε αλλά που βρίθουν σεξισμού, τον οποίο έχουμε πια εσωτερικεύσει. Το «Μία Ηρώ Μία Μέρα» είναι εδώ για να μας υπενθυμίσει αυτά που μάθαμε λάθος
Οτιδήποτε αφορά στον σεξισμό και την καταπολέμησή του, έχει πάντα τεράστιο ενδιαφέρον. Ο σεξισμός εξάλλου δεν είναι μόνο εμφανής όταν κάποιος υποτιμά μία θηλυκότητα ή της μιλά άσχημα. Είναι καλά κρυμμένος και εσωτερικευμένος από όλ@ μας, σε σημείο που τον αποδεχόμαστε ως κάτι κανονικό, γιατί πολύ απλά εμποτιστήκαμε με αυτόν καθώς μεγαλώναμε. Μπορεί ας πούμε να μας ενοχλεί η trap μουσική, αλλά ανέκαθεν υπήρχαν τραγούδια από κάθε είδος που ενθάρρυναν τη βία κάθε είδους και που κάπως είχαμε κανονικοποιήσει.
Ευτυχώς όμως, υπάρχουν projects όπως το «Μία Ηρώ Μία Μέρα» που είναι εδώ για να μας υπενθυμίσει τις βαθιές ρίζες της πατριαρχίας και του σεξισμού, έτσι όπως έχουν καταγραφεί στη μουσική, τα τελευταία 70 χρόνια. Με αφετηρία το 2018, η πολυπληθής ομάδα (μιλάμε για περισσότερα από 60 άτομα) δημιούργησε τελικά το ομώνυμο ραδιοφωνικό musical, που χρησιμοποιεί στίχους από τραγούδια που όλοι ξέρουμε, σε animated εκδοχή. Ταυτόχρονα, περιοδεύει στην Ελλάδα, έτσι ώστε να το μάθει περισσότερο το κοινό. Εμείς μιλήσαμε μαζί τους για να μάθουμε πώς επικοινωνεί μία ομάδα, διασκορπισμένη σε 10 πόλεις (και 4 χώρες), πώς νιώθουν οι γυναίκες του project και γιατί χρειαζόμαστε Μία Ηρώ περισσότερο από ποτέ.
Πότε και πώς ξεκίνησε το «Μία Ηρώ Μία Μέρα»; Ποια ήταν η αφορμή;
Βιργινία (παραγωγή): Η ιδέα για το musical γεννήθηκε την άνοιξη του 2019. Συζητούσαμε με βάση κάποιες πρόσφατες εμπειρίες μας, γι΄αυτά που υπάρχουν μέσα στους στίχους των τραγουδιών που ακούμε καθημερινά, σε τραγούδια που αγαπάμε ή σε αυτά με τα οποία διασταυρωνόμαστε τυχαία, και το πόσο σπάνια επεξεργαζόμαστε τις πραγματικές τους διαστάσεις.
Μερικές μέρες μετά, είχαμε ήδη ξεκινήσει να καταγράφουμε τραγούδια που ακούγαμε και είχαν σεξιστικό περιεχόμενο, ή στίχους που αναπαρήγαγαν μισογυνισμό και ομοφοβία και κανονικοποιούσαν την έμφυλη βία. Ο δρόμος για να φτάσουμε στο τελικό αποτέλεσμα ήταν, εν τέλει, αρκετά μακρύς, αλλά τα πρώτα του βήματα έγιναν με αφορμή τις δικές μας εμπειρίες σεξισμού και μέσα από την αγάπη μας για τη μουσική.
Είστε μία πολυπληθής ομάδα. Πώς καταφέρνετε να είναι λειτουργικό αφού ζείτε σε διαφορετικά μέρη;
Χριστιάνα Λαδοπούλου (ερμηνεία): Είμαστε πολλά άτομα και όλα μας συμμετέχουμε χωρίς καμία υλική ανταμοιβή, ανάλογα με το πόσο χρόνο διαθέτουμε. Το ότι ασχοληθήκαμε με το project με μόνο κίνητρο να πούμε αυτή την ιστορία και να φωτίσουμε τα ζητήματα που θέτει Η Ηρώ, έκανε πολύ πιο εύκολη τη συνεννόηση. Συν-εργαστήκαμε για κάτι που μας αφορά πραγματικά, και σε αυτό το πλαίσιο, το ζήτημα της απόστασης δεν δημιούργησε πρόβλημα γιατί όλ@ μας είχαμε τη διάθεση να προσαρμοστούμε στα διαφορετικά προγράμματα και τη διαθεσιμότητα των υπολοίπων.
photo: κολάζ με τα περισσότερα μέλη της ομάδας
Ρωμανός (σενάριο): Δόξα στο internet και στις καλές προθέσεις! Μιλάμε για περισσότερους από 60 ανθρώπους, από περίπου 10 πόλεις και 4 χώρες, με αρκετούς μάλιστα να μην έχουν καταφέρει ακόμα να συναντηθούν από κοντά. Το όλο εγχείρημα δουλευόταν πολύ καιρό, οπότε μπορεί εύκολα να γίνει κατανοητό πως η λειτουργικότητα επιτεύχθηκε σε μεγάλο βαθμό λόγω της υπομονής και της επιμονής όσων συμμετείχαμε σε αυτό.
Δεν έχουμε όλοι μας τις ίδιες απόψεις, τις ίδιες θέσεις ή προβληματισμούς, υπήρχε όμως μια κοινή ανάγκη να εκφραστούμε ενάντια σε μια συγκεκριμένη κοινωνική προβληματική συνθήκη και μια διάθεση να βάλουμε από ένα λιθαράκι για να χτιστεί η «Ηρώ». Και νομίζω πως, κάθε φορά που επιτυγχάνεται κάτι τέτοιο, είναι μια ακόμα έμπρακτη απόδειξη πως η αλληλεγγύη και η συνεργατικότητα μπορούν πάντα να τα καταφέρνουν, κόντρα σε όποιες αντικειμενικές ή υποκειμενικές δυσκολίες.
Δανάη Σημαντήρη (ερμηνεία): Το «Μια Ηρώ Μια Μέρα» δημιουργήθηκε από έναν εξωπραγματικό αριθμό ανθρώπων. Ομάδες κειμένου, μουσικής, βίντεο, ερμηνευτών και μουσικών, ομάδα promo και παραγωγής, χωρίς να συνυπολογίσει κανείς την ομάδα brainstorming και τους λοιπούς συνεργάτες και συνεργάτιδες.
Γεωργία Τρύφωνα (ερμηνεία): Δεν έχω γνωρίσει όλα τα παιδιά της ομάδας. Η ηχογράφηση έχει γίνει τμηματικά, για παράδειγμα, δεν ηχογραφήσαμε μαζί με τους μουσικούς. Συνεργάστηκα κυρίως με τον Χρήστο που μας καθοδήγησε, και τα κορίτσια με τα οποία είχαμε κοινές σκηνές.
Η ανταμοιβή σας δεν είναι υλική, αλλά κάνετε πάρτι ενίσχυσης και crowdfunding. Πώς μπορούμε να βοηθήσουμε όλοι εμείς;
Βιργινία: Από την αρχή είχαμε στο μυαλό μας πως θέλουμε το «Μία Ηρώ Μία Μέρα» να είναι διαθέσιμο δωρεάν στο κοινό, και μάλιστα με όσο γίνεται πιο προσβάσιμο τρόπο. Όλα τα άτομα που συμμετείχαμε, το κάναμε χωρίς αμοιβή, προσφέροντας τον χρόνο και τις δεξιότητές μας για να φτιάξουμε το musical, το οποίο βλέπουμε σαν μια ευκαιρία για να εξαπλωθεί η συζήτηση αυτή σε όσο πιο πολλά άτομα. Μας έγινε όμως κατανοητό και ότι θα ήταν ένα πρότζεκτ που θα είχε κόστος παραγωγής, ειδικά επειδή μας ενδιέφερε πολύ και η ποιότητα του ήχου.
Τα έξοδα έχουν σε μεγάλο ποσοστό καλυφθεί από εκδηλώσεις οικονομικής ενίσχυσης σε Αθήνα και Βερολίνο, αλλά και μέσα από την καμπάνια crowdfunding μας. Είναι μια ευκαιρία να ευχαριστήσουμε και πάλι όλες κι όλους που μας στήριξαν και μας στηρίζουν σε αυτή τη διαδρομή.
Χρήστος (σύνθεση και παραγωγή): Η παραγωγή κόστισε περίπου 5.000 ευρώ τα οποία περιλαμβάνουν κυρίως τα μεταφορικά και τις ενοικιάσεις στούντιο, εκ των οποίων έχουμε καλύψει τα 4.460. Ευχαριστούμε και τα παιδιά που ήρθαν στις εκδηλώσεις και έβαλαν χρήματα στην καμπάνια μας, όσο και τα παιδιά που μας παραχώρησαν τον χώρο και τον εξοπλισμό τους για τις ηχογραφήσεις.
photo: στιγμιότυπο από το musical σε σχέδιο Φούτζικο
Πείτε μου για το musical και τις τυχόν δυσκολίες που συναντήσατε
Γιάννης Ισαακίδης (μουσική παραγωγή): Μία από τις μεγαλύτερες προκλήσεις που αντιμετώπισα σε αυτό το project ήταν η οργάνωση ενός τόσο μεγάλου εγχειρήματος. Ειδικότερα, ο συντονισμός τόσων ανθρώπων, με διαφορετικά προγράμματα και δεξιότητες, απαιτούσε λεπτομερή σχεδιασμό και συνεχή επικοινωνία, και η ομάδα παραγωγής τα πήγε περίφημα σε αυτό. Επιπλέον, η ηχογράφηση σε διαφορετικά περιβάλλοντα, από επαγγελματικά στούντιο μέχρι σπίτια, δημιούργησε τεχνικές δυσκολίες. Η διαφορετική ακουστική κάθε χώρου, σε συνδυασμό με τον εξοπλισμό που χρησιμοποιήθηκε, έκανε την ομογενοποίηση του ήχου κατά το mixing και mastering μια ιδιαίτερα απαιτητική διαδικασία. Επίσης, η αδυναμία μου να είμαι φυσικά παρών σε όλες τις ηχογραφήσεις πρόσθεσε ένα επιπλέον επίπεδο δυσκολίας. Έπρεπε να δίνω εξαιρετικά ακριβείς οδηγίες τηλεφωνικά στους συνεργάτες μου, διασφαλίζοντας ότι παίρνουμε την καλύτερη δυνατή ποιότητα στην ηχογράφηση.
Χριστίνα Ζαφειρίου (βίντεο): Ήταν πράγματι μια πάρα πολύ δημιουργική και ευχάριστη διαδικασία για μένα και άγγιζε θέματα που και, ως γυναίκα αλλά και γενικά ως άνθρωπος, έχω συναντήσει, όπως ολ@ μας θα έλεγα, στη ζωή μου. Δυσκολίες δεν μπορώ να πω ότι αντιμετώπισα, πέραν του χρόνου. Ήταν μια άκρως δημιουργική διαδικασία που με βοήθησε πάρα πολύ στο να εξελιχθώ και να αναπτύξω τον εαυτό μου.
Μιλήσατε με 25 γυναίκες προκειμένου να μοιραστούν τις δικές τους εμπειρίες. Πόσο βοηθητικό ήταν;
Χρήστος: Πράγματι, μιλήσαμε με 25 φίλες και γνωστές, γιατί αναγνωρίσαμε από την αρχή την αξία του βιώματος και θέλαμε να συμπεριλάβουμε όσο πιο πολλές οπτικές μπορούσαμε. Η ομάδα των 25, μέσα από συνεντεύξεις, συζητήσεις και ατομικές ή ομαδικές «ασκήσεις» έδωσαν το υλικό για τον σκελετό του σεναρίου και αρκετούς διαλόγους. Δεν θέλουμε να δώσουμε δικά μας λόγια στη δική τους εμπειρία, νομίζουμε όμως πως το τελικό αποτέλεσμα είναι ενδεικτικό της έντασης τους σεξισμού που μας επικοινώνησαν ότι έχουν βιώσει.
Σεξισμός και μουσική. Τελικά έχουν βελτιωθεί τα πράγματα τα τελευταία χρόνια ή είμαστε ακόμα στα ίδια;
Drag Queen Lafert (ερμηνεία): Στα ίδια, μην πω και χειρότερα… Βελτίωση έχουμε δει μόνο στα είδη μουσικής που υπηρετούνται από άτομα που έχουν αποκτήσει ένα επίπεδο χειραφέτησης και κάπως εμπλέκονται με τα φεμινιστικά κινήματα. Το γενικό πλάνο στη μουσική στην Ελλάδα, βλέποντας την τραπ, τα μπουζούκια, το μιντιακό lifestyle, παραμένει αισχρό στην πλειοψηφία του. Και αυτό γιατί οι άνθρωποι αυτής της κουλτούρας, όχι μόνο δεν αντιλαμβάνονται τον σεξισμό ως κακοποιητική έννοια, αλλά τους αρέσει κιόλας. Τον εξελίσσουν.
photo: το πρώτο banner του Μία Ηρώ Μία Μέρα
Γεωργία: Η μουσική είναι καθρέφτης της ζωής. Έχει εξαλειφθεί ο σεξισμός από τη ζωή μας; Ε, τότε δεν έχει λόγο να εξαλειφθεί από τη μουσική. Ας ανοίξουμε απλά το ραδιόφωνο και ας δούμε τι μουσική ακούμε, με τι περιεχόμενο. Το κίνημα του #metoo είναι πολύ πρόσφατο για να φέρει μια τέτοια ριζική αλλαγή στην κουλτούρα. Όπως και στην πολιτική, υπάρχουν και στην τέχνη συντηρητικές δυνάμεις, όσο κι αν κάποια πράγματα «ντύνονται» σαν καινούρια, ενώ μπορεί στην πραγματικότητα να είναι πολύ «παλιακά».
Σεξισμός παντού. Παρόλο που μιλάμε πιο ανοιχτά, έχουν όντως αλλάξει τα πράγματα;
Drag Queen Lafert: Σίγουρα υπάρχει κόσμος που έχει ευαισθητοποιηθεί ως έναν βαθμό, αλλά η κουλτούρα του εμπορευματοποιημένου lifestyle βασίζεται στον σεξισμό. Και μέσω των social media είναι δύσκολο κάποιο άτομο να ξεφύγει από αυτό. Η προσωπική εξέλιξη πάνω σε συμπεριφορές που αφορούν διπλανούς μας ανθρώπους, χρειάζεται πρώτα να έχει αποφασιστεί από το ίδιο το άτομο. Χρειάζεται διάβασμα, ενημέρωση, κατανόηση, ενσυναίσθηση, χειραφέτηση. Δύσκολες διεργασίες για την εποχή μας. Η στάση και αγώνας μας οφείλουν να συνεχίσουν σε όλα τα επίπεδα. Πάντα θα είμαι αισιόδοξη!
Ζωή (promotion και social media): Η έννοια της αλλαγής είναι σχετική. Αναμφίβολα, έχουν γίνει βήματα προς αυτό που εγώ θεωρώ σωστή κατεύθυνση, και δεν πρέπει να υποτιμούμε τις ελευθερίες που έχουν κερδηθεί μέσα από αγώνες. Ωστόσο, αυτές οι ελευθερίες εξακολουθούν να απειλούνται και να αμφισβητούνται κάθε μα κάθε μέρα.
Αυτό που έχει αλλάξει σημαντικά για μένα, είναι η ορατότητα του σεξισμού. Πλέον, υπάρχει μεγαλύτερη ενημέρωση για το τι σημαίνει, πώς επηρεάζει τις θηλυκότητες, πώς διαμορφώνει τις κοινωνικές σχέσεις και πώς βλάπτει συνολικά την κοινωνία. Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, οι καμπάνιες ευαισθητοποίησης και οι μαρτυρίες θυμάτων έχουν παίξει καθοριστικό ρόλο στη διάδοση της συνειδητοποίησης γύρω από το πρόβλημα. Επιπλέον, η νομική και θεσμική αναγνώριση του σεξισμού έχει κάνει κάποια δειλά βήματα – τα οποία δεν είναι σταθερά και ανακαλούνται συνεχώς, αλλά παρατηρούμε πως γίνονται κάποιες ελάχιστες προσπάθειες. Ωστόσο, όλα αυτά δεν σημαίνουν ότι ο σεξισμός έχει εκλείψει ή ότι οι κοινωνικές δομές έχουν μεταμορφωθεί – το αντίθετο ακριβώς. Ο σεξισμός προσαρμόζεται, εκδηλώνεται με νέους τρόπους και συχνά καλύπτεται με πιο έμμεσες μορφές διάκρισης. Η μάχη δεν έχει τελειώσει και δεν ξέρω καν αν θα τελειώσει, αλλά ως θετικό βλέπω πως έχουμε πλέον περισσότερα εργαλεία και μεγαλύτερη επίγνωση για να τη δώσουμε.
Χριστιάνα (ερμηνεία): Τα πράγματα αλλάζουν, αργά. Στον μικρόκοσμό μου, αλλάζουν γρηγορότερα, είμαι τυχερή να συναναστρέφομαι άτομα που με βοηθούν να βελτιώσω τα αντανακλαστικά μου απέναντι στον σεξισμό γύρω μου και άτομα που διατίθενται να ακούσουν και να βελτιώσουν και τα δικά τους. Όμως σε ευρύτερο πλαίσιο, στην Ελλάδα; Επικίνδυνα αργά. Είναι τόσο διάχυτος ο σεξισμός σε όλα τα επίπεδα της ζωής μας και όσο κάποι@ παλεύουμε να τον καταπολεμήσουμε (όσο και όπως μπορούμε), τόσο ένα ολόκληρο σύστημα δουλεύει για τη διαιώνιση και την ενίσχυσή του. Δεν ξέρω, έτσι νιώθω, μιλώ χωρίς δεδομένα, μόνο με βάση το βίωμά μου.
Πόσο απαραίτητο είναι ένα τέτοιο musical και πώς συμβάλει στην καταπολέμηση του σεξισμού;
Βιργινία (παραγωγή): Καθετί που μας δίνει ευκαιρία να συζητήσουμε και κάνει ορατά πράγματα που πριν ήταν αόρατα, είναι απαραίτητο. Ο σεξισμός είναι κάτι που αναπαράγουμε όλες κι όλοι μαζί, και το musical είναι μια αφορμή για να προσπαθήσουμε να ξεμάθουμε αντανακλαστικά που κουβαλάμε και είναι αποτέλεσμα της παιδαγώγησής μας σε αυτό τον κόσμο.
Ρωμανός: Θα έλεγα πως κάθε πράγμα έχει εν τέλει την αξία και τη σημασία που του δίνεις. Προσωπικά για μένα ήταν απαραίτητο ως διαδικασία κατανόησης των πραγμάτων γύρω μου, του πόσο βαθιά ριζώματα έχει ο κυρίαρχος λόγος στην τέχνη και στην κουλτούρα (ακόμα και σε πλευρές της τέχνης και της κουλτούρας που αγαπώ πολύ), καθώς και στο να μάθω να δουλεύω και να λαμβάνω κοινές ευθύνες με πολλούς και διαφορετικούς από εμένα ανθρώπους.
Πόση κοινωνική σημασία μπορεί να έχει ένα τέτοιο musical; Πάρα πολλή και πάρα πολύ λίγη ταυτόχρονα, ανάλογα από ποια σκοπιά το βλέπεις, ανάλογα και από το πόσος χώρος θα του δοθεί για να ακουστεί. Θα έλεγα πως κάθε προσπάθεια όξυνσης της ανθρώπινης αντίληψης, κατανόησης του κοινωνικού γίγνεσθαι, στηλίτευσης κακώς κειμένων και προβληματικών εγγενών σε μια κοινωνία, έχει πάντα αξία. Είναι, με τον τρόπο της και από το δικό της μετερίζι, μια μικρή συμμετοχή στη συνολική απόπειρα για την αμφισβήτηση ενός αδίστακτου status quo, για την επικράτηση αυτού που θα μπορούσαμε να πούμε κάπως γενικά «κοινωνική δικαιοσύνη».
Ο σεξισμός, άλλωστε, δεν είναι από μόνος του κάποια γενεσιουργή αιτία προβλημάτων. Είναι περισσότερο ένα άσχημο σύμπτωμα. Οι πατριαρχικές αξίες δόμησης της κοινωνίας είναι τόσο παλιές και τόσο βαθιές, που στις περισσότερες των περιπτώσεων η έκφρασή τους (στην τέχνη αλλά και γενικότερα) είναι σχεδόν εντελώς ασυνείδητη και ακούσια, ένας αυτοματισμός. Γι’ αυτό δεν είδα ποτέ τη συμμετοχή μου στο συγκεκριμένο project ως κάποια προσπάθεια «να δοθεί γροθιά στον σεξισμό» ή ως κούνημα δαχτύλου σε όσους στιχουργούς και μουσουργούς έχουν βάλει το χέρι τους στη δημιουργία των αυθεντικών κομματιών (τα προβληματικά στοιχεία των οποίων επιχειρούμε να αναδείξουμε). Και γι’ αυτό επιμένω πως πρώτα και κύρια η «Ηρώ» είναι μια ενδοσκόπηση, ένα κοίταγμα προς τα μέσα, μια αναγνώριση των προβληματικών αυτών στον ίδιο μας τον πυρήνα. Οι αντιλήψεις μας και οι πράξεις μας εξίσου συνθέτουν αυτό που είμαστε. Και δεν μπορείς να αλλάξεις τον κόσμο, αν αδυνατείς να κατανοήσεις πρώτα και κύρια τι πρέπει να αλλάξεις στον εαυτό σου.
Drag Queen Lafert: Μια συλλογική δουλειά όπως το Μία Ηρώ Μία Μέρα, δίνει τα απαραίτητα ερεθίσματα ώστε κάποιο άτομο να δει όλη την κουλτούρα του σεξισμού μπροστά του, στο πιάτο. Τέτοια εγχειρήματα όχι μόνο βοηθούν, αλλά προσανατολίζουν κιόλας, σε μια κατεύθυνση που επιθυμούμε να φτάσει η συλλογική αντίληψη, πάνω σε ένα τέτοιο ζήτημα.
Δανάη: Είπε πρόσφατα μια φίλη το εξής: «Εγώ θέλω να τραγουδάω τη “Σκλάβα” όπως είναι γιατί εγώ έτσι βιώνω τον έρωτα, έτσι εκφράζομαι. Μπορώ;». Με τρόμαξε αυτό το «Μπορώ;», αυτός ο φόβος που φέρει πια η πολιτική ορθότητα μαζί της. Πιστεύω είναι μεγάλη νίκη της ακροδεξιάς να παρουσιάζεται το wokeness σαν απειλή. Φυσικά μπορεί ο καθένας κι η καθεμία να εκφράζεται όπως θέλει. Φυσικά μπορεί ο καθένας, η καθεμία να βρίσκει διέξοδο στην τέχνη, στις χαρές, στις λύπες, στον έρωτα. Αλίμονο, γι’ αυτό είναι εκεί. Ταυτόχρονα πιστεύω, είναι καιρός να αντιλαμβανόμαστε το τι λέμε, το τι τραγουδάμε και το τι στηρίζουμε.
Θα αλλάξει κάτι αυτό το musical σε όσα έχουν γίνει και σε όσα έρχονται κατά πάνω μας, με την ακροδεξιά να κερδίζει κάθε μέρα περισσότερο χώρο στη διεθνή πολιτική σκηνή; Το πιο πιθανό είναι πως όχι. Σημαίνει αυτό το musical ότι δεν θα ακούσουμε ποτέ ξανά trap ή Καρβέλα ή ό,τι άλλο έχει συμπεριληφθεί; Όχι βέβαια, δεν ήταν άλλωστε αυτός ο στόχος.
Ίσως όμως καταφέρει να ανοίξει μια συζήτηση εντός μιας παρέας σε σχέση με τον σεξισμό και πως τον συναντάμε σε κάθε πτυχή της ζωής μας, όλοι και όλες μας. Κι ίσως αυτή η συζήτηση να μην μείνει εντός της φούσκας των «αριστερών, προοδευτικών», ίσως μπορέσει να επεκταθεί και σε άλλες αντίστοιχες και αναντίστοιχες φούσκες, μιας που η μουσική δεν ανήκει σε πολιτική παράταξη. Αυτή ήταν και είναι η ευχή μου για την «Ηρώ», να ξεκινήσει μια συζήτηση. Ό,τι έρθει μετά απ’ αυτό, καλοδεχούμενο!
Πείτε μας για τις εμφανίσεις σας σε πόλεις. Ποιες είναι συνήθως οι αντιδράσεις του κοινού;
Χρήστος: Η ομάδα μας, με τη βοήθεια φίλων, έχει προγραμματίσει μία σειρά από παρουσιάσεις (προβολή με συζήτηση) σε αρκετές πόλεις ανά την Ελλάδα. Εκτός από την Αθήνα, το φθινόπωρο κάναμε μία βόλτα στη βόρεια Ελλάδα και τις προηγούμενες μέρες είχαμε έξι προβολές στην Κρήτη.
Ζωή: Ως τώρα, οι προβολές μας έχουν συναντήσει εξαιρετικά θετική ανταπόκριση. Αυτό που με χαροποιεί ιδιαίτερα είναι η αλληλεπίδραση με το κοινό, το οποίο προβληματίζεται, θέτει ερωτήσεις και ανοίγει συζητήσεις. Οι απορίες τους αφορούν τόσο το τεχνικό κομμάτι όπως οι επιλογές των τραγουδιών: γιατί επιλέχθηκαν, πώς έγινε η διαλογή, πώς δημιουργήθηκαν οι διάλογοι.
Ένα από τα πιο ενδιαφέροντα σημεία είναι η συνειδητοποίηση του πόσο βαθιά ριζωμένος είναι ο σεξισμός στη μουσική. Το κοινό αντιλαμβάνεται ότι οι σεξιστικοί στίχοι δεν περιορίζονται σε ένα συγκεκριμένο είδος μουσικής. Αυτή η διαπίστωση οδηγεί σε ουσιαστικές συζητήσεις για το πώς η μουσική διαμορφώνει κοινωνικές αντιλήψεις και συμβάλλει στην κανονικοποίηση της έμφυλης ανισότητας.
Μάλιστα, έχουμε δεχτεί και προτάσεις να συμμετάσχουμε και σε άλλες δράσεις που σχετίζονται με την καταπολέμηση του σεξισμού. Η προοπτική να ενταχθούμε σε πρωτοβουλίες που προωθούν τη συζήτηση για τον τρόπο με τον οποίο η μουσική αναπαράγει στερεότυπα και διακρίσεις, είναι φυσικά θετική. Για το «Μια Ηρώ Μια Μέρα», το σημαντικότερο δεν είναι προφανώς το musical και η εσωτερική προσπάθεια, αλλά η αφύπνιση του κοινού και η συμβολή μας σε έναν διάλογο που πρέπει να γίνει πιο δυνατός.
Οι γυναίκες του «Μια Ηρώ Μια Μέρα» φέρουν και τις δικές τους εμπειρίες σεξισμού. Είναι απελευθερωτικό; Σας δυσκολεύει συναισθηματικά;
Γεωργία: Νομίζω είναι ταυτόχρονα απελευθερωτικό και δύσκολο. Απελευθερωτικό στο κομμάτι «επιτέλους δεν χρειάζεται να σιγοτραγουδάω αυτούς τους στίχους και να κάνω οτι διασκεδάζω» το οποίο μπορεί να ήταν και υποσυνείδητο και ήταν από τα πράγματα που αισθάνθηκα όταν διάβασα το κείμενο. Και δύσκολο στο ότι έπρεπε να δεχτώ ότι έχω πει ή κάνει πράγματα που σήμερα τα βλέπω μισογύνικα, κυρίως ως έφηβη και φοιτήτρια, αλλά τότε πίστευα ότι ήταν ο σωστός τρόπος επιβίωσης απέναντι στην ανδρική επιθετικότητα.
photo: Συνδιοργάνωση με τη φεμινιστική συλλογικότητα «Τσούχτρες», για την παρουσίαση του musical στην Καβάλα
Βιργινία: Για εμένα, η συμμετοχή σε κάθε δράση που αφορά στον σεξισμό και τις έμφυλες ανισότητες περιλαμβάνει και τη χαρά και την ανακούφιση επειδή μπορώ να εκφραστώ, να μοιραστώ και να διεκδικήσω, αλλά και τη δυσκολία του να έρχομαι αντιμέτωπη με τις δικές μου εμπειρίες και εκείνες των ανθρώπων γύρω μου.
Υπήρχε μια περίοδος, στα πρώτα χρόνια της προετοιμασίας του musical, όταν γραφόταν το κείμενο, που η συνεχής μου εμπλοκή με ζητήματα έμφυλης βίας με έκανε να δυσκολεύομαι πολύ στο να συμμετέχω στην παραγωγή της «Ηρώς». Εν τέλει, όμως, όλη η διαδικασία έχει για μένα θετικό πρόσημο και μου γεννά ζεστά και ελπιδοφόρα συναισθήματα.
Μαριλένα Γρίσπου (βίντεο): Πιστεύω ότι η αναβίωση ή η συνεχής σκέψη τραυματικών εμπειριών σπάνια είναι απελευθερωτική. Αντίθετα, συνήθως επιβαρύνει συναισθηματικά, καθώς τα συναισθήματα που προκαλεί δεν θυμίζουν απλώς το βίωμα, αλλά σε έναν βαθμό σε κάνουν να το ξαναζείς. Αυτό που μπορεί να είναι πραγματικά απελευθερωτικό είναι η αίσθηση ότι ανήκεις σε έναν κύκλο ανθρώπων με παρόμοιες εμπειρίες, οι οποίοι επέλεξαν να συμμετέχουν στην Ηρώ για παρόμοιους λόγους.
Χριστιάνα: Δεν μπορώ να μιλήσω για όλα τα άτομα που έφεραν δικές τους εμπειρίες. Για μένα ήταν δύσκολο ανά στιγμές. Το περιβάλλον όμως που δημιούργησε και ο Χρήστος αλλά και η Δανάη με τη Γεωργία, που συνεργαστήκαμε πιο intimately, ήταν ασφαλές και πραγματικά υποστηρικτικό.
Υπήρχαν σημεία πολύ δύσκολα στο έργο, κυρίως γιατί το περιεχόμενο κάποιων κομματιών που χρησιμοποιήθηκαν ήταν ακραίο. Πολλή χυδαιότητα, πολύς μισογυνισμός, βία, έχουν όλα κανονικοποιηθεί. Υπήρχαν στίχοι και σημεία στο έργο τα οποία τραγουδούσαμε ή μας τραγουδούσαν και μετά ένιωθες ότι έπρεπε να ξεπλύνεις το στόμα σου με οινόπνευμα. Έπειτα, η βία την οποία βίωνε ο χαρακτήρας της Ηρούς, που παρουσιαζόταν πάλι κυρίως μέσω τραγουδιού, ήταν και αυτή σοκαριστική. Δύσκολο το να δουλεύω πάνω σε αυτό. Απελευθερωτικό όμως να ακούω το τελικό αποτέλεσμα.
Χριστίνα: Ήταν αρκετά απελευθερωτικό. Ήταν απίστευτη η συνειδητοποίηση ότι ο σεξισμός υπάρχει σε τόσα πολλά κομμάτια που μπορεί να ακούγαμε και ίσως τραγουδούσαμε σε όλη μας τη ζωή. Και ένα σημείο που με δυσκόλεψε πάρα ήταν το σημείο με τα τραπ κομμάτια. Εκεί δυσκολεύτηκα πάρα πολύ και μόνο στο άκουσμα, και δυστυχώς το άκουσα πολλές μα πάρα πολλές φορές γιατί έπρεπε να δουλέψω το βίντεο που αντιστοιχούσε σε αυτήν τη σκηνή.
Κατά πόσο φέρατε τη δική σας εμπειρία από καθημερινό σεξισμό μέσα στο musical;
Δανάη: Αρχικά να πω πως αυτοπροσδιορίζομαι ως non binary άτομο, αλλά θα απαντήσω, αφού έχω κοινωνικοποιηθεί και οι γύρω μου με αντιμετωπίζουν ως γυναίκα. Σίγουρα οι εμπειρίες μου με τον σεξισμό εμπεριέχονται στο πώς φέρομαι, στο πώς είμαι, οπότε αναγκαστικά σε μεγάλο βαθμό και στη δημιουργία της Ηρούς. Το δύσκολο για μένα ήταν να συναντήσω τραγούδια που αγαπώ, όπως «Η σκλάβα» ή το «Από ξένο τόπο» τοποθετημένα σε ένα πλαίσιο, που με ανάγκασε να τα ακούσω σαν να ήταν η πρώτη φορά και να συνειδητοποιήσω ότι δεν τα είχα ακούσει μέχρι εκείνη τη στιγμή πραγματικά.
Δηλαδή να δω τη δική μου άγνοια, να καταλάβω ότι όσα βιβλία φεμινιστικής θεωρίας και να διαβάσω, η πατριαρχία είναι παντού γύρω μου, κρυμμένη στα παιδικά παραμύθια, στο ψευτοδίλημμα «πόρνης ή παρθένας» που συναντάμε παντού στην τέχνη, στον τρόπο που δομώ τις σχέσεις μου ως και στο πώς μιλάω και εκφράζομαι. Ήταν λοιπόν μια ευκαιρία να με μάθω καλύτερα, να συνομιλήσω με ανθρώπους που έχουμε κοινές εμπειρίες. Κάποιες φορές με δυσκολία, άλλες με άνεση.
Πιστεύετε ότι ταυτίζονται μαζί σας οι γυναίκες που έχουν δει διαδικτυακά το musical;
Χριστιάνα: Δεν έχω ιδέα. Εύχομαι τα άτομα που βλέπουν ή ακούν την Ηρώ να νιώθουν ότι, όποια βιώματά τους αναγνωρίζουν στο musical, έχουν εκπροσωπηθεί με την προσοχή και την ευαισθησία που τους αρμόζει.
Γεωργία: Κι εγώ δεν μπορώ να ξέρω αν ταυτίζονται άλλες γυναίκες με τους χαρακτήρες, κυρίως επειδή σε ένα musical, οι χαρακτήρες έχουν πάντα ένα στοιχείο σουρεαλιστικό που προκύπτει από το ίδιο το είδος μουσικής. Ο ρεαλισμός δηλαδή δεν είναι βασικό στοιχείο στο musical.
Δεν νομίζω άλλωστε ότι ο στόχος μας ήταν η ψυχογραφία μιας γυναίκας που βρίσκεται σε κίνδυνο από έναν σύντροφο. Το θέμα όπως εγώ το αντιλήφθηκα ήταν πως η κουλτούρα (η μουσική στην προκειμένη περίπτωση) είναι συνένοχη στη διαιώνιση της κακοποίησης, πως δίνει βήμα στον κακοποιητικό λόγο και τον κανονικοποιεί. Αν θα ήθελα κάτι από το κοινό, υποθετικά μιλώντας, δεν είναι να ταυτιστεί με κάποιον χαρακτήρα αλλά να αναγνωρίσει το φαινομενικά «αθώο» κομμάτι «μέσα του» που συνωμοτεί στη βία «έξω του».
Μαριλένα: Σε κάποια σημεία μπορεί να ταυτίζονται, ενώ σε άλλα όχι τόσο. Πιστεύω, όμως, ότι πολλές γυναίκες, σε μεγάλο βαθμό, έχουν βιώσει παρενόχληση στον δρόμο ή σεξιστικές συμπεριφορές στον εργασιακό τους χώρο. Ίσως, μάλιστα, ένας από τους λόγους που κάποιος επιλέγει να δει το Μία Ηρώ Μία Μέρα είναι η ανάγκη να εκφραστεί μέσα από αυτό.
Ζωή: Εγώ πιστεύω ότι ταυτίζονται σε πολύ μεγάλο βαθμό. Έχω ακούσει από πολλές θηλυκότητες πως ταυτίζονται βαθιά με όσα παρουσιάζονται στο musical. Οι αντιδράσεις ποικίλλουν – κάποιες συγκινούνται, άλλες νιώθουν θυμό, άλλες πάλι βιώνουν μια αίσθηση επιβεβαίωσης, ότι δηλαδή προφανώς και το έχω ζήσει αυτό.
Σε προβολές, συχνά παρατηρώ στιγμές αλληλοκατανόησης ανάμεσα στο κοινό. Ξέρεις, συνωμοτικά βλέμματα, σαν να αναγνωρίζουν μια κοινή εμπειρία, ένα περιστατικό που τους έχει συμβεί. Αυτή η σιωπηλή επικοινωνία είναι ιδιαίτερα δυνατή – δείχνει πως όσα θίγουμε δεν είναι μεμονωμένα περιστατικά, αλλά κοινά βιώματα που μοιραζόμαστε, έστω και σιωπηλά, στην καθημερινότητά μας.
Το musical λειτουργεί, λοιπόν, όχι μόνο ως καλλιτεχνική έκφραση, αλλά πρωτίστως ως καθρέφτης της πραγματικότητας πολλών θηλυκοτήτων. Προκαλεί σκέψη, ανασύρει αναμνήσεις, δημιουργεί συζητήσεις και, το πιο σημαντικό, ενδυναμώνει. Το γεγονός ότι αυτές οι εμπειρίες βγαίνουν από το ατομικό επίπεδο και γίνονται συλλογικές είναι, για μένα, ένα από τα μεγαλύτερα επιτεύγματα του έργου.
Βιργινία: Αυτό που βρίσκω ωραίο στο μιούζικαλ είναι πως περιέχει διαφορετικές ηρωίδες και ήρωες με τις οποίες μπορεί να ταυτιστείς, άλλες κι άλλους που θα αντιπαθήσεις, κάποια άτομα που θα σε αφήσουν αδιάφορα. Πιστεύω, λοιπόν, πως ανεξάρτητα από το βαθμό ταύτισης της καθεμίας με εμάς ή με τις ηρωίδες μας, οι περισσότερες θα είχαν κάτι που θα σκέφτηκαν ή θα συζήτησαν, αφού είδαν την «Ηρώ», και αυτό είναι αρκετό.