Αζήτητοι, ντοκιμαντέρ

Ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος άφησε αμέτρητες και αβάσταχτες πληγές στο πέρασμά του. Ορισμένες εξ αυτών είναι ευρέως γνωστές, όπως η ανθρώπινη απώλεια, η ανείπωτη φτώχεια, τα κατεστραμένα σπίτια και το αίσθημα της καταποντισμένης ελπίδας. Μερικές άλλες πτυχές, ωστόσο, έχουν προσεγγιστεί με μια γενικευμένη και επιφανειακή προσέγγιση, ανά τα χρόνια, με αποτέλεσμα να αφήνονται έρμαια στις χρονικές μεταβάσεις, αδύναμα να αγκιστρωθούν στη συλλογική μνήμη.

Χαρακτηριστικό παράδειγμα μιας τέτοιας περίπτωσης, αποτελεί ο Γολγοθάς των ασθενών με φυματίωση που νοσηλεύονταν στο σανατόριο «Σωτηρία» από το 1945 έως το 1975 –μια εποχή κατά την οποία η φυματίωση μάστιζε την ελληνική κοινωνία, ενώ η επιστήμη της ιατρικής αντιμετώπιζε μια σειρά ελλείψεων και νέων, για τα τότε δεδομένα, προκλήσεων.

Μέσω του ντοκιμαντέρ «Αζήτητοι», της Μαριάννας Οικονόμου, επιχειρείται μια προσπάθεια χαρτογράφησης των συνθηκών διαβίωσης των ασθενών με φυματίωση στο «Σωτηρία», της στάσης των οικείων τους, του δέους της μοναξιάς, του στίγματος, αλλά και του μυστηρίου που περιβάλλει την ταφή τους μέχρι σήμερα.

Οι αζήτητοι ασθενείς, οι δεκάδες βαλίτσες και οι ιστορίες τους

Το ταξίδι της ανακάλυψης ξεκίνησε λίγα χρόνια πριν, όταν ένας τοίχος του «Σωτηρία» χρειάστηκε να κατεδαφιστεί λόγω διαρροής. Πίσω του, φυλάσσονταν δεκάδες βαλίτσες ασθενών του νοσοκομείου, οι οποίες ευτυχώς διασώθηκαν. Οι ασθενείς αυτοί ήταν αζήτητοι, δεν αναζητήθηκε ποτέ η σορός ή τα υπάρχοντά τους, αφότου «έφυγαν» οριστικά.

Σύμφωνα με τον κανονισμό του νοσοκομείου, η προϊσταμένη συγκέντρωνε όλα τα προσωπικά τους αντικείμενα και τα τοποθετούσε στις βαλίτσες τους. Ενδεχομένως, αυτός ήταν ένας τρόπος να διατηρηθούν ζωντανές οι αναμνήσεις, στην περίπτωση που εμφανιζόταν κάποιο συγγενικό πρόσωπο. Ίσως, πάλι, η εν λόγω πρακτική αποτελούσε κάποιον φόρο τιμής. Κάθε βαλίτσα εμπεριείχε μια ιστορία, η οποία με τη σειρά της αποτελούνταν από πολλές, μικρές ιστορίες, σαν κομμάτια ενός παζλ.

Εκείνα τα χρόνια, οι ασθενείς που πέθαιναν από φυματίωση στο σανατόριο «Σωτηρία» κατέληγαν σε ομαδικούς τάφους, περιμετρικά του κτιρίου. Μόνοι, δίχως έναν στερνό αποχαιρετισμό από τους ανθρώπους τους, δίχως μια επιγραφή με το όνομά τους.

Υπάρχει, άραγε, πιο στενάχωρο «αντίο» από αυτό;

αζήτητοι, ντοκιμαντέρ
ΣΤΙΓΜΙΟΤΥΠΟ ΑΠΟ ΤΗΝ ΤΑΙΝΙΑ ΤΗΣ ΜΑΡΙΑΝΝΑΣ ΟΙΚΟΝΟΜΟΥ «ΑΖΗΤΗΤΟΙ», Carlos Munoz
Director of Photography

Το στίγμα της φυματίωσης

Κατά τη μεταπολεμική περίοδο, η Ελλάδα πάλευε ανάμεσα στα συντρίμια να ανακτήσει τις δυνάμεις της. Δύσκολα μπορεί να χωρέσει ανθρώπινος νους την τρομακτική ένδεια που θέριζε το λαό. Μοναδικός αυτοσκοπός, η επιβίωση. Υπό αυτό το πρίσμα, οι συγγενείς των ασθενών δεν ήταν σε θέση να αντέξουν οικονομικά ένα ταξίδι στην Αθήνα –και στο σανατόριο– για μια επίσκεψη. Εκτός αυτού, βέβαια, υπήρχε τεράστια προκατάληψη απέναντι στους φυματικούς (ή τους φθισικούς), καθώς επικρατούσε η αντίληψη ότι η φυματίωση μεταδίδεται πολύ εύκολα.

Δεδομένου, λοιπόν, ότι δεν είχε βρεθεί κάποια αποτελεσματική θεραπεία, υπερίσχυε ο φόβος των ανθρώπων ότι κινδυνεύουν να χάσουν και οι ίδιοι τις ζωές τους αν τολμούσαν να μπουν στο «Σωτηρία». Μάλιστα, όπως αναφέρει πολύ εύστοχα ένας γιατρός στο ντοκιμαντέρ, όταν έφτασε στο σανατόριο τότε, για να εκτελέσει τα καθήκοντά του, ο οδηγός του ταξί αρνήθηκε να μπει μέσα στον προαύλιο χώρο, οπότε τον άφησε απ’ έξω. Φοβόταν, όπως όλοι.

Ακόμη πιο αποκαρδιωτικό δε, είναι το γεγονός πως το στίγμα της φυματίωσης αποτυπωνόταν και σε γράμματα που λάμβαναν οι ασθενείς από συγγενείς. Ο πατέρας μιας κοπέλας, φερειπείν, την παρότρυνε να παραμείνει στο σανατόριο έως ότου θεραπευτεί πλήρως, επισημαίνοντας πως θα ήταν καλύτερα να μην παρευρεθεί στον επικείμενο γάμο του αδερφού της. Διότι, το στίγμα ακολουθούσε όλη την οικογένεια, τους φίλους και τους συντρόφους. Ήταν ντροπή να έχεις κόρη φυματική, μητέρα φυματική, πατέρα φυματικό, αδερφό φυματικό. Ήταν ντροπή να είχες λογοδοθεί με φυματικό που κατέληξε στο «Σωτηρία», κανένας δεν θα δεχόταν να σε παντρευτεί στο χωριό. Έτσι όριζε η επικρατούσα νοοτροπία –αυτή κι αν ήταν ντροπή.

αζήτητοι, ντοκιμαντέρ
ΣΤΙΓΜΙΟΤΥΠΟ ΑΠΟ ΤΗΝ ΤΑΙΝΙΑ ΤΗΣ ΜΑΡΙΑΝΝΑΣ ΟΙΚΟΝΟΜΟΥ «ΑΖΗΤΗΤΟΙ», Carlos Munoz
Director of Photography

Πολλοί αζήτητοι πέρασαν στη λήθη

Προσπαθώντας να ενώσει τα κομμάτια του παζλ, το ντοκιμαντέρ φιλοξένησε απογόνους των ασθενών, οι οποίοι ήρθαν για πρώτη φορά σε επαφή με τα προσωπικά αντικείμενα των αποθανόντων συγγενών τους που βρέθηκαν στις βαλίτσες. Με βαθιά συγκίνηση στο βλέμμα, εξιστόρησαν τη δική τους οπτική, υπογραμμίζοντας ότι ουδέποτε έλαβαν γνώση για το τι ακριβώς συνέβη. Η γνωστοποίηση, η αποδοχή και η συνέχεια αυτών των ανθρώπων, όμως, ολοκληρώνει τις ιστορίες τους με γλυκόπικρο πρόσημο.

Καθώς το ντοκιμαντέρ κατέληξε σιγά-σιγά στον επίλογο, αναδύθηκαν δύο θέματα, ιδιαίτερα άξια αναφοράς: Πρώτον, οι ομαδικοί τάφοι δεν βρέθηκαν. Επομένως, οι απόγονοι των αποθανόντων, πιθανότατα, δεν θα καταφέρουν ποτέ να ανακαλύψουν το σημείο που θάφτηκαν οι άνθρωποί τους. Δεύτερον, μερικοί συγγενείς επέλεξαν τη λήθη, παρά το γεγονός ότι προσεγγίστηκαν για να συνδράμουν σε αυτή την αναζήτηση. Έτσι, λοιπόν, πολλοί από τους ασθενείς που έφυγαν μόνοι στο σανατόριο «Σωτηρία» θα παραμείνουν αζήτητοι. Στην εποχή της υπερπληροφόρησης, της ψηφιοποίησης και των τεχνολογικών εργαλείων, μάλλον αυτό είναι το πιο στενάχωρο απ’ όλα.

Γνωμούλα;
+1
0
Έκλαψα
+1
0
Βαριέμαι
+1
0
Νευρίασα
+1
0
Αγαπώ
+1
0
Σοκαρίστηκα