Με αφορμή αυτήν την παγκόσμια ημέρα, καλό θα ήταν να προσεγγίσουμε την παχυσαρκία, ένα πολυσύνθετο ζήτημα που τείνει να απλουστεύεται σε αριθμούς, με όση μεγαλύτερη προσοχή και τρυφερότητα μπορούμε.
Τείνουμε να μιλάμε συνήθως για τον επιπολασμό της παχυσαρκίας σε παγκόσμιο επίπεδο και πράγματι, η παχυσαρκία είναι νόσος και έχει πλέον αποκτήσει διαστάσεις επιδημίας, καθώς η συχνότητά της ολοένα και αυξάνεται. Σύμφωνα με τον ΠΟΥ, το 2022, περισσότεροι από 1 δισεκατομμύριο άνθρωποι παγκοσμίως ήταν παχύσαρκοι. Η Παγκόσμια Ομοσπονδία Παχυσαρκίας εκτιμά ότι ο αριθμός αυτός σχεδόν θα διπλασιαστεί έως το 2035, φτάνοντας στα 1,9 δισεκατομμύρια, που σημαίνει ότι 1 στους 4 από εμάς θα είναι παχύσαρκος.
Αυτό, ωστόσο, το οποίο δυσκολευόμαστε να αγγίξουμε στην προσπάθειά μας να ενημερώσουμε και να ενημερωθούμε για την παχυσαρκία είναι ότι η κατάσταση αυτή δεν αντικατοπτρίζει απλώς την αυξημένη συσσώρευση σωματικού λίπους που μπορεί να επηρεάσει αρνητικά την υγεία.
Η παχυσαρκία μοιάζει περισσότερο με ένα ψηφιδωτό. Σκεφτείτε μία εικόνα με δεκάδες μικρά γυαλάκια διαφορετικών σχημάτων και χρωμάτων που ενώνονται και δημιουργούν τελικά την μεγάλη εικόνα ενός συμπαγούς ψηφιδωτού. Θα λέγαμε πως βασικά κομμάτια αυτού του ψηφιδωτού που ενώνονται για να οδηγήσουν στην παχυσαρκία, είναι γενετικοί, συμπεριφορικοί, μεταβολικοί και ορμονικοί παράγοντες.
Επιπλέον, στην διαταραχή ρύθμισης βάρους φαίνεται να παίζουν ρόλο διατροφικοί παράγοντες, η αϋπνία και οι διαταραχές του ρυθμού του ύπνου, το ψυχολογικό στρες και οι ενδοκρινικές θεραπείες. Όλοι αυτοί είναι παράγοντες συσσώρευσης λίπους που υπερβαίνουν την αντίληψη του ότι μόνο η πρόσληψη θερμίδων αυξάνει το σωματικό λίπος.
Καταλαβαίνουμε, λοιπόν, ότι το να εστιάζουμε στην αυξημένη κατανάλωση θερμίδων ως κύρια αιτία της παχυσαρκίας, είναι τουλάχιστον γενικόλογο και υπεραπλουστευμένο, ενώ ενέχει πολλούς κινδύνους τόσο για την σωματική και ψυχική υγεία των ατόμων με υπερβάλλον βάρος όσο και για τον κοινωνικό τους στιγματισμό.
Στα μεγαλύτερα ποσοστά διαιτητικών παρεμβάσεων είναι σχεδόν βέβαιο ότι ένας σταθερός ομοιοστατικός μηχανισμός αυτορρύθμισης λειτουργεί στο ανθρώπινο σώμα, ώστε να διατηρήσει κατά το δυνατόν απαράλλαχτο το βάρος του σώματός του. Έτσι, σε φάση μειωμένης πρόσληψης θερμίδων λόγω υποθερμιδικής διατροφής, ο οργανισμός για να αντιμετωπίσει τις επερχόμενες απώλειες αυξάνει την όρεξη, αυξάνοντας ορμόνες, όπως η γκρελίνη, που σηματοδοτούν την πείνα, μειώνει το κορεσμό από την πρόσληψη της τροφής και αυξάνει την απορροφητικότητα του βλεννογόνου εντέρου.
Αυτός ο μεταβολικός και βιολογικός μηχανισμός αντιρρόπησης μπορεί να παραμείνει και μετά τη διακοπή της διαιτητικής αγωγής με αποτέλεσμα τη σταδιακή επανάκτηση του βάρους, ιδιαίτερα όταν κατά την διαιτητική αγωγή δεν έχει δουλευτεί η σταθεροποίηση της αλλαγής συμπεριφοράς.
Στην αντιμετώπιση της παχυσαρκίας έρχεται κανείς σε επαφή με συμπεριφορικά μοτίβα –μαθημένες επαναλαμβανόμενες συμπεριφορές– και ψυχικό πόνο που ενδεχομένως να έχει μάθει να ανακουφίζει μέσα από την κατανάλωση τροφής. Έτσι λοιπόν, στην πραγματικότητα, όταν μιλάμε για θεραπεία της παχυσαρκίας, μιλάμε για μία τεράστια αλλαγή ταυτότητας και μία μετακίνηση τόσο συμπεριφορική όσο και συναισθηματική.
Έτσι, η απλοϊκή συμβουλή για δίαιτα και φυσική άσκηση –το γνωστό σε όλους «απλά φάε λιγότερο και κινήσου περισσότερο», αποτυγχάνει στη συντριπτική πλειοψηφία. Ενώ μπορεί να φέρνει κάποιο αποτέλεσμα άμεσα και μεσοπρόθεσμα, αν δεν συνδυαστεί με αλλαγές στον τρόπο ζωής, στην πορεία του χρόνου η επαναπρόσληψη βάρους είναι πάλι πραγματικότητα.
Εξετάζοντας όλα τα παραπάνω, θα μπορούσαμε να δούμε μπροστά μας να αποδομείται και η βασική ιδέα πάνω στην οποία βασίζεται το στίγμα βάρους, ότι δηλαδή η παχυσαρκία είναι πάντοτε επιλογή και υπό τον έλεγχό μας. Η απλοποίηση των αιτίων ενός τόσο σύνθετου προβλήματος και η εναπόθεσή του στην έλλειψη ισχυρής θέλησης και πειθαρχίας μπορούν να δημιουργήσουν τις καταστροφικές βάσεις για τον κοινωνικό στιγματισμό και την περιθωριοποίηση των παχύσαρκων ανθρώπων.
Το στίγμα του βάρους χαρακτηρίζεται από άσχημες, άσεμνες συμπεριφορές προς έναν άνθρωπο εξαιτίας του βάρους του, οι οποίες πηγάζουν από τις κοινωνικές αντιλήψεις που επικρατούν σχετικά με το «πώς θα έπρεπε να δείχνει» το ανθρώπινο σώμα. Το στίγμα του βάρους αυξάνει τις πιθανότητες δυσφορίας γύρω από την εικόνα σώματος και είναι από τους βασικούς παράγοντες κινδύνου για εμφάνιση διατροφικών διαταραχών.
Μερικές από τις πιο συχνές επιπτώσεις του στίγματος βάρους:
- Χαμηλή αυτοεκτίμηση
- Αρνητική εικόνα σώματος
- Κατάθλιψη
- Αγχώδης διαταραχή
- Διαταραγμένη διατροφική συμπεριφορά
- Κοινωνική απομόνωση για αποφυγή σχολιασμού
- Χρόνια νοσήματα που σχετίζονται με το αυξημένο στρες και όχι με το βάρος αυτό καθαυτό
- Αποφυγή τακτικών ελέγχων σε γιατρούς λόγω του φόβου της ζύγισης ή/και της άσχημης αντιμετώπισης που θα δεχτούν
Σε αυτόν τον κόσμο που φτιάχτηκε να μην μας χωράει όλους, που μοιάζει κάθε στιγμή να επιτάσσει την συρρίκνωσή μας, ως μόνο τρόπο να υπάρξουμε και να γίνουμε αποδεκτοί, ας εξασκήσουμε την αυτοσυμπόνια.
Ας μάθουμε ότι είναι εντάξει να απαντάμε σε ό,τι μας προσβάλλει, είναι εντάξει να στεκόμαστε καθημερινά για τον εαυτό μας και να απαιτούμε ισότητα σε όλους τους τομείς κι είναι εντάξει να μην έχουμε μάθει ακόμα πως να μας φροντίζουμε. Η ζωή ξεδιπλώνεται μπροστά μας και προσφέρεται κάθε μέρα για να ξεκινήσουμε από την αρχή, να κοιτάμε στο φως αυτό το ψηφιδωτό και να αναλογιζόμαστε τι θα κάνουμε με όλα εκείνα τα κομμάτια του.