Το στρες είναι μια φυσιολογική βιολογική αντίδραση όταν το σώμα νιώθει να απειλείται.
Πρόκειται για ένα αναπόφευκτο μέρος της ζωής και απαραίτητο μηχανισμό για την επιβίωση. Μια φυσική απάντηση σε προκλήσεις και κινδύνους. Ωστόσο, όταν το στρες γίνεται χρόνιο, μετατρέπεται σε έναν σιωπηλό εχθρό, με σοβαρές επιπτώσεις στην υγεία.
Τι συμβαίνει όταν αγχωνόμαστε;
Νομίζω πως οι περισσότεροι μπορούμε να ανακαλέσουμε στο πρόσφατο παρελθόν μας μια συνθήκη στην οποία νιώσαμε το άγχος να μας κατακλύζει, με την καρδιά μας να χτυπά δυνατά, το αίμα να «ανεβαίνει στο κεφάλι» και τα χέρια μας να τρέμουν. Οι βασικοί «μαέστροι» της αντίδρασης του στρες είναι τρεις ορμόνες, που παράγονται από τα επινεφρίδια: Η κορτιζόλη, η επινεφρίνη και η νορεπινεφρίνη. Έχεις ακούσει την έκφραση «fight or flight»; Είναι η συνθήκη στην οποία ένας οργανισμός είτε πολεμά τον κίνδυνο, είτε τρέχει μακριά από αυτόν.
Η επιβίωση, λοιπόν, είναι ο βασικός λόγος που το σώμα μας διαθέτει τον μηχανισμό του στρες.
Πάμε να δούμε τι κάνει η κάθε μία από αυτές;
Η κορτιζόλη, ο «αρχιμαέστρος» του στρες, αυξάνει τα επίπεδα της γλυκόζης στο αίμα και ενισχύει τη χρήση της από τον εγκέφαλο. Σε σύντομες εκρήξεις, η κορτιζόλη ενισχύει την ανοσία περιορίζοντας τη φλεγμονή και αυξάνοντας τη διαθεσιμότητα ουσιών που βοηθούν στην επούλωση τραυματισμών. Η επινεφρίνη (aka αδρεναλίνη) απελευθερώνεται σε μεγάλες ποσότητες και έχει μια σειρά επιδράσεων στο σώμα. Αυξάνει τον καρδιακό ρυθμό και την αρτηριακή πίεση. Αυξάνει, επίσης, την παραγωγή ενέργειας και την αιματική ροή στους μύες, ώστε να τους κρατήσει σε εγρήγορση.
Η νορεπινεφρίνη είναι παρόμοια με την επινεφρίνη, αλλά απελευθερώνεται σε μικρότερες ποσότητες. Λειτουργεί κινητοποιώντας το σώμα και τον εγκέφαλο για δράση. Προάγει τη διέγερση και την εγρήγορση, ενισχύει την ανάκτηση της μνήμης και βοηθά στη συγκέντρωση. H δράση της στους παλμούς, την πίεση και τη μυϊκή μάζα είναι παρόμοια με αυτή της επινεφρίνης. Μειώνει, επίσης, τη ροή του αίματος στο γαστρεντερικό σύστημα και αναστέλλει την ούρηση και την κινητικότητα του γαστρεντερικού.
Οι αόρατες συνέπειες του στρες
Σε μικρές δόσεις, η κορτιζόλη και οι άλλες ορμόνες του στρες, είναι απαραίτητες και ευεργετικές για την υγεία μας. Ωστόσο, με την υπερπαραγωγή τους, που προκαλεί το χρόνιο στρες, ο φυσιολογικός ρυθμός του σώματος διαταράσσεται.
– Η υπεργλυκαιμία και αυξημένη πίεση γίνονται, πλέον, μόνιμη κατάσταση με κίνδυνο την εμφάνιση σακχαρώδους διαβήτη και υπέρτασης
– Η κορτιζόλη οδηγεί στη δημιουργία αθηρωματικής πλάκας, αυξάνοντας τον κίνδυνο για καρδιαγγειακά νοσήματα και εγκεφαλικό επεισόδιο
– Η συνεχής ενεργοποίηση της μυϊκής μάζας, κρατά τους μύες σφιγμένους, οδηγώντας σε πονοκεφάλους, ένταση στον αυχένα και χρόνιο πόνο
– Ο εγκέφαλος επικοινωνεί με το πεπτικό σύστημα και επηρεάζει την κινητικότητα και την παραγωγή γαστρικού οξέος. Εκτός από «πεταλουδιτσες στο στομάχι», αυτό οδηγεί σε γαστρεντερικές διαταραχές όπως γαστρίτιδα, παλινδρόμηση, δυσκοιλιότητα ή σύνδρομο ευερέθιστου εντέρου
– Λειτουργίες που είναι λιγότερο χρήσιμες για την επιβίωση στο «εδώ και τώρα», όπως η αναπαραγωγή, μπαίνουν «στο ρελαντί». Συνέπειες είναι: Πτώση της libido, στυτική δυσλειτουργία και διαταραχές περιόδου
– Χρόνια προβλήματα πόνου, όπως η ημικρανία και οι επιληπτικές κρίσεις, ενεργοποιούνται ή επιδεινώνονται
– Το ανοσοποιητικό σύστημα αποδυναμώνεται, αφήνοντας το σώμα ευάλωτο σε βακτηριακές και ιογενείς λοιμώξεις και αυξάνοντας τον κίνδυνο για αυτοάνοσα νοσήματα
– Η ψυχική υγεία επίσης βάλλεται, με συνέπειες όπως η κατάθλιψη, η εξάντληση, η αδυναμία συγκέντρωσης και λήψης αποφάσεων, η κοινωνική απομόνωση.
Εν ολίγοις, δεν υπάρχει σύστημα στο σώμα μας που δεν επηρεάζεται από τον μηχανισμό του στρες. Δεν «ζούμε», απλά επιβιώνουμε.
Η σύνθετη σχέση μεταξύ του στρες και της διατροφικής συμπεριφοράς
Ως διαιτολόγος, δεν θα μπορούσα να μην μιλήσω για την επίδραση του στρες στη διατροφική μας συμπεριφορά. Πολλοί ενήλικες αναφέρουν ότι εμπλέκονται σε ανθυγιεινές διατροφικές συμπεριφορές όταν νιώθουν αγχωμένοι, με τις συμπεριφορές αυτές να τους οδηγούν σε αίσθημα νωθρότητας, χαμηλής ενέργειας και κακής εικόνας σώματος.
Σε έρευνα του American Psychological Association το 38% των ατόμων δήλωσε πως βρίσκει ανακούφιση στο φαγητό, μάλιστα με την κατανάλωση επεξεργασμένων, πλούσιων σε γεύση και ενέργεια τροφών. Σε οξύ στρες, η έκρηξη της παραγωγής επινεφρίνης προσωρινά καταπνίγει την όρεξη, καθώς το σώμα επικεντρώνεται στην άμεση επιβίωση και δεν επιθυμεί να «καταπιαστεί» με την πέψη. Ωστόσο, κατά το χρόνιο στρες, η παρατεταμένη απελευθέρωση κορτιζόλης οδηγεί σε αυξημένη όρεξη και δυσκολία ελέγχου της.
Έχουμε μιλήσει για το πώς το χρόνιο στρες οδηγεί στην υπερφαγία σε προηγούμενο άρθρο για το Binge Eating Disorder. Ένα χρόνια αγχωμένο σώμα έχει μεγάλη ανάγκη από θετικά ερεθίσματα, εδώ και τώρα. Έχει ανάγκη από ντοπαμίνη, την ορμόνη της απόλαυσης, η παραγωγή της οποίας αυξάνεται με την κατανάλωση επεξεργασμένων, θερμιδικά πυκνών τροφών. Έχει ανάγκη από το «quick fix» και αφήνει σε δεύτερη μοίρα την φροντίδα της υγείας μακροπρόθεσμα.
Μπορεί, όμως, κανείς να κατηγορήσει έναν σώμα που παλεύει να επιβιώσει;
Το χρόνιο στρες είναι ένας σιωπηλός, επιθετικός εχθρός που διεισδύει σε κάθε πτυχή της υγείας μας. Από τη διαταραχή των ενδοκρινικών ισορροπιών μέχρι την επίδρασή του στη συνολική ψυχική μας κατάσταση, οι επιπτώσεις του είναι σοβαρές και εκτείνονται βαθιά.
Είναι επιπόλαιο να απαντήσουμε με ένα «μην αγχώνεσαι».
Η αντιμετώπιση του χρόνιου στρες απαιτεί χρόνο και συνολική αλλαγή στο πώς αντιμετωπίζουμε τη ζωή και την καθημερινότητα. Στρατηγικές που μπορούμε να υιοθετήσουμε για τη διαχείρισή του είναι η συστηματική δραστηριότητα (διάβασε εδώ πώς η κίνηση βοηθά στην υγεία και τη διαχείριση του στρες, ανεξαρτήτως σωματότυπου), οι πρακτικές διαλογισμού και ενσυνειδητότητας, ο επαρκής ύπνος και η αναζήτηση υποστήριξης από φίλους, οικογένεια ή επαγγελματίες.