Αν έχεις αισθανθεί να σε κατακλύζει μια έντονη θλίψη ή ένα απροσδιόριστο συναίσθημα ψυχικής δυσφορίας σε αυτό τον διαρκώς θερμαινόμενο κόσμο μας, είναι πιθανόν να πάσχεις από solastalgia.
Ο φετινός χειμώνας δεν ήρθε ποτέ στ’ αλήθεια και αυτή η άνοιξη μοιάζει από την αρχή με βαθύ καλοκαίρι. Οι τόποι που αγαπήσαμε έχουν μετατραπεί σε εργοτάξια ή σε καμένη γη, σφοδρές βροχοπτώσεις πλήττουν ήδη πληγείσες περιοχές ενώ η ζέστη μας καίει πρόωρα. Κι όσο οι θερμοκρασίες ανεβαίνουν, τόσο εντείνεται το αίσθημα επισφάλειας.
Έχεις αισθανθεί να σε κατακλύζει μια έντονη θλίψη, μια αγωνία θανάτου ακόμα και ένα απροσδιόριστο ψυχικής δυσφορίας σε αυτό τον διαρκώς θερμαινόμενο κόσμο μας; Είναι πιθανόν να πάσχεις από solastalgia, τη μελαγχολία για όσα χάνονται γύρω μας εξαιτίας της κλιματικής αλλαγής.
Ο όρος επινοήθηκε από τον Γλεν Άλμπρεχτ πριν από περίπου δύο δεκαετίες για να περιγράψει την ψυχική οδύνη μετά από μια περιβαλλοντική καταστροφή ή την ψυχική δυσφορία εξαιτίας των απωλειών που επίκεινται.
Η οικ-αγωνία μας αφορά όλους. Έχουμε χάσει το αίσθημα ασφάλειας, την ικανότητα να προβάλουμε τον εαυτό μας στο μέλλον και ζούμε με το φόβο της επερχόμενης καταστροφής
Οι μικρές μας πατρίδες έχουν μεταμορφωθεί καθώς πλήττονται απανωτά τον τελευταίο καιρό από ξηρασίες, καταστροφικές πυρκαγιές αλλά και πλημμύρες ή ακραίες χιονοπτώσεις. Αποτέλεσμα; Νοσταλγούμε το φυσικό περιβάλλον που κάποτε γνωρίσαμε, πενθούμε αυτό που χάσαμε και μετράμε τετελεσμένες ή επαπειλούμενες οικολογικές απώλειες.
Η Ρενέ Λέρτζμαν εισήγαγε πριν από μερικά χρόνια την έννοια της «περιβαλλοντικής μελαγχολίας». Τότε, ήδη οι εποχές είχαν αρχίσει να μη θυμίζουν όλα όσα ξέραμε για εκείνες και οι πρώτοι κλιματικές πρόσφυγες ήταν σε διαδικασία ανεύρεσης μιας πιο φιλόξενης γης. Πλέον οι κλιματικοί πρόσφυγες προέρχονται και από τις ευρωπαϊκές χώρες –και όχι μόνο από τα μακρινά κράτη της Αφρικής ή της Ασίας.
Η κλιματική αλλαγή είναι πιο ύπουλη και αόρατη από τους πολέμους που εκτοπίζουν διαχρονικά τους ανθρώπους. Ένας τόπος, ο οποίος μέχρι χθες ήταν ασφαλής και γόνιμος μπορεί να καταστραφεί μέσα σε λίγες ώρες. Έχουμε πια τη γνώση πως το ενδεχόμενο της κλιματικής μετανάστευσης μας αφορά όλους το ίδιο. Δεν υπάρχουν πλέον ευνοημένοι ή μη του πλανήτη και όλοι στην πραγματικότητα μοιραζόμαστε –συνειδητά ή ασυνείδητα την αγωνία για το μέλλον του κόσμου, το οποίο είναι άμεσα συνδεδεμένο με τη βιωσιμότητά μας.
Αισθανόμαστε μια ανησυχία τόσο για τον τρόπο με τον οποίο «κατοικούμε» τον κόσμο μας όσο και για τον τρόπο με τον οποίο διαχειριζόμαστε την κλιματική αλλαγή. Κι έπειτα νιώθουμε μια λύπη για τις απώλειες που ήδη μετράμε εμείς ή οι οικείοι μας. Ολοένα και περισσότεροι από εμάς γνωρίζουμε κάποιον που έχει υποστεί τις συνέπειες μιας φυσικής καταστροφής και ξέρουμε πλέον πως είναι κάτι που μπορεί να συμβεί και σε εμάς.
Αποτέλεσμα; Ερχόμαστε αντιμέτωποι με τον φόβο του θανάτου, με τρόπο πρωτόγνωρο σαν ξαφνικά να δικαιώνονται τα λόγια του Ζίγκμουντ Φρόιντ, όταν περιέγραφε την ανθρωπότητα, πριν από μισό αιώνα, ως ένα φοβισμένο και ανυπεράσπιστο παιδί μπροστά σε μια ισχυρή Μητέρα Φύση με συντριπτική δύναμη.
Η σχέση κλιματικής αλλαγής και ψυχικής υγείας έχει επισφραγιστεί εδώ και καιρό, ακόμα και μέσα από διεθνείς έρευνες. Πριν από λίγα χρόνια, η Αμερικανική Ψυχολογική Εταιρεία δημοσίευσε μια μελέτη με τις άμεσες και έμμεσες ψυχολογικές επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής στους ανθρώπους. Η Διεθνής Ψυχαναλυτική Εταιρεία χαρακτήρισε την κλιματική αλλαγή ως τη «μεγαλύτερη απειλή για την ψυχική υγεία τον 21ο αιώνα» δεδομένου πως η οικολογική αγωνία για το μέλλον του πλανήτη θεωρείται μια από τις ψυχικές διαταραχές που βασανίζουν τον σύγχρονο άνθρωπο.
Είχε προηγηθεί ο όρος «προ-τραυματικό στρες για το κλίμα» που εξέφραζε την οικολογική αγωνία της νέας γενιάς για το μέλλον του πλανήτη, μια αγωνία που λειτουργούσε αποθαρρυντικά στο να προβάλουμε τον εαυτό μας στο μέλλον και να κάνουμε μακροπρόθεσμα σχέδια.
Οι επαγγελματίες ψυχικής υγείας πλέον επιμένουν πως αναμένεται η αύξηση των περιστατικών κατάθλιψης και των αυτοχειριών εξαιτίας της κλιματικής αλλαγής που ολοένα και πιο συχνά ταυτίζεται με την κλιματική μετανάστευση.
Είναι κοινό μυστικό εξάλλου πως τα ακραία καιρικά φαινόμενα πυροδοτούν Διαταραχή Μετατραυματικού Στρες. Επιπλέον, έχουμε συνείδηση πως είμαστε όλοι εν δυνάμει κλιματικοί πρόσφυγες και πάσχουμε από οικολογικό άγχος γνωρίζοντας πως οι διαδοχικοί καύσωνες απειλούν την ικανότητα της φύσης να μας παρέχει τροφή. Κι αυτή η γνώση συνδέεται με καταθλιπτικά συμπτώματα, με την απόγνωση και την ενοχή για το πως εμείς οι ίδιοι έχουμε συμβάλλει στη διάβρωση της γης μας και κατ’ επέκταση της υγείας μας, σωματικής και ψυχικής.