Οι περισσότερες επιλογές που καλούμαστε να πάρουμε στη ζωή μας δεν έχουν μόνο δύο απόλυτες κατευθύνσεις.
Στην πραγματικότητα, ελάχιστες αποφάσεις είναι ξεκάθαρα σωστές ή λάθος. Σαφώς, είναι συχνά περίπλοκες, οπότε χρειάζονται χρόνο και σκέψη ώστε να παρθούν- μία διαδικασία, η οποία ίσως προκαλέσει έντονο άγχος και δυσφορία. Πιθανότατα, το ζήτημα αυτό πηγάζει από τις ασφυκτικές κοινωνικές τάσεις γύρω από τις «σωστές» και «λάθος» αποφάσεις.
Εκ των πραγμάτων, η θέσπιση μεγάλου αριθμού στόχων, ακόμα κι όταν έχουν θετικό πρόσημο, συνεπάγεται εύλογα εξάντληση ή εξουθένωση, γεγονός που με τη σειρά του οδηγεί σε μια βαθύτατα ανθρώπινη ανάγκη: Αυτή της ανάπαυλας. Δηλαδή, μπορεί να πάρουμε παρορμητικές αποφάσεις ώστε να επιλέξουμε τη διαδρομή που μας προσφέρει άνεση τη δεδομένη στιγμή, αντί να δράσουμε εκτός του comfort zone. Τότε τα συναισθήματα του άγχους, της λύπης και της απογοήτευσης εμφανίζονται, και δημιουργούν πρόσφορο έδαφος για αυτοκριτική, ενοχές, ντροπή και τύψεις.
Οι περισσότεροι από εμάς έχουμε βιώσει στη ζωή μας τύψεις ή έχουμε μετανιώσει για κάποια απόφαση που έχουμε πάρει. Ωστόσο, η αλλαγή του τρόπου με τον οποίο προσεγγίζονται αυτά τα συναισθήματα μπορεί να συμβάλλει στο να προχωρήσει μπροστά το άτομο.
Τι δείχνουν οι έρευνες
Μια πρόσφατη μελέτη διαπίστωσε ότι οι συμμετέχοντες που καλούνταν να λάβουν κάποιες αποφάσεις, βίωσαν μεγαλύτερα επίπεδα μετάνοιας ανακαλώντας εναλλακτικές λύσεις, βλέποντάς τες ως εξιδανικευμένες. Αυτό συμβαίνει, όπως εξηγούν οι επιστήμονες, επειδή συχνά τυχόν εναλλακτικές επιλογές που προϋπήρχαν προτού παρθεί η απόφαση, τείνουν να ξεχνιούνται. Τα άτομα, λοιπόν, φαίνεται πως συνηθίζουν να υπερεκτιμούν την ελκυστικότητα των εναλλακτικών λύσεων που εν τέλει απέρριψαν, σε σύγκριση με την τελική επιλογή.
Επιπλέον, οι ερευνητές σημειώνουν ότι τα ευρήματα αυτά έρχονται σε αντίθεση με τα αποτελέσματα προηγούμενων μελετών, τα οποία είχαν αποδείξει ότι τα άτομα μπορεί να μετανιώνουν περισσότερο αφού αναλογιστούν την εναλλακτική πορεία. Παρ’ όλο που οι περιβαλλοντικοί παράγοντες, όπως το πλήθος των επιλογών καθώς και η αβεβαιότητα των πιθανών αποτελεσμάτων, μπορεί να επηρεάσουν τα συναισθήματα που γεννιούνται από μια απόφαση, οι ερευνητές υποστηρίζουν ότι οι πιο ρεαλιστικές πεποιθήσεις σχετικά με τις εναλλακτικές λύσεις που απορρίφθηκαν, ενδέχεται να μειώσουν τα επίπεδα των αρνητικών συναισθημάτων.
Η Iris Waichler, κλινική κοινωνική λειτουργός, εξηγεί πως: «Οι άνθρωποι συχνά τείνουν να υπερεκτιμούν την εναλλακτική που δεν επέλεξαν εν τέλει, σκεπτόμενοι ότι θα απέφερε θετικότερα αποτελέσματα, γεγονός που εντείνει τα συναισθήματα λύπης». Δεδομένου ότι η μελέτη ανέδειξε δύο σημαντικούς παράγοντες που επηρεάζουν το αποτέλεσμα –το πλήθος των εναλλακτικών επιλογών και τον βαθμό αβεβαιότητας που σχετίζεται με τα πιθανά αποτελέσματα– οι αυξημένες εναλλακτικές και η μεγαλύτερη ασάφεια μπορεί να προκαλέσουν υψηλότερα επίπεδα λύπης και μετάνοιας.
Η Waichler παρατηρεί πως: «Η μελέτη επισημαίνει ότι συχνά στην πραγματική ζωή, δεν μπορεί να μας δοθεί η ευκαιρία να μάθουμε τα αποτελέσματα των εναλλακτικών λύσεων που τελικά δεν επιλέξαμε. Μερικές φορές, τείνουμε να επαναλαμβάνουμε στον εαυτό μας ότι υπάρχει μόνο μία σωστή ή λάθος απόφαση, κάτι που, συχνά, δεν ισχύει. Οι επιλογές και οι αποφάσεις, ειδικά για μείζοντα ζητήματα, είναι πολύπλοκες και πολυεπίπεδες. Η λήψη μιας φαινομενικά «λανθασμένης» απόφασης μπορεί να ακολουθείται από αμφισβήτηση της κρίσης ή της αυτογνωσίας του ατόμου, γεγονός που συχνά προκαλεί αυτοκριτική, αυξάνει τις αμφιβολίες και εντείνει το άγχος. Δεν είμαστε σε θέση να αλλάξουμε μια απόφαση του παρελθόντος και, εστιάζοντας στη λύπη, εγκυμονεί ο κίνδυνος αρνητικής επίδρασης στη λήψη μελλοντικών αποφάσεων».
Η Taish Malone, PhD και ψυχοθεραπεύτρια υπογραμμίζει: «Όσοι έχουν αρνητικές στρεβλώσεις και χαμηλή αυτοπεποίθηση είναι πιθανότερο να αμφιβάλλουν για την απόφασή τους και να τη συγκρίνουν με τις εναλλακτικές που τελικά δεν επέλεξαν. Η προσωπικότητα έχει θεωρηθεί ως μεγάλος προγνωστικός παράγοντας των τύψεων και της μετάνοιας».
Πώς μπορούμε να δούμε εναλλακτικά την κατάσταση
– Καλλιεργώντας την αυτοσυμπόνια (self-compassion): Είναι ωφέλιμο να υπάρχει κατά νου ότι τα λάθη είναι μέσα στο πρόγραμμα. Επ’ ουδενί μπορούν να εξαφανιστούν διά παντός, παρά μόνο να γίνουν αποδεκτά και να λειτουργήσουν ως φάρος για επόμενες περιστάσεις. Έτσι, διευκολύνεται και η λήψη αποφάσεων στο μέλλον.
– Η αξία της ανάκαμψης: Προτείνεται η λήψη σοβαρών αποφάσεων υπό συνθήκες ηρεμίας, ώστε να μην γίνει κάποια επιλογή χωρίς να εξεταστούν όλα τα διαθέσιμα στοιχεία με ηρεμία και λογική.
– Κάνοντας τις ακόλουθες ερωτήσεις στον εαυτό: Θα μπορούσα να πράξω διαφορετικά ή υπήρχαν παράγοντες που ήταν εκτός του ελέγχου και επηρέασαν το αποτέλεσμα; Πώς θα αξιοποιηθεί αυτή η γνώση στη μελλοντική λήψη αποφάσεων;