Πέρα από τον «γνωστό» ναρκισσισμό υπάρχει και ο ευάλωτος ναρκισσισμός. Ας δούμε τι ακριβώς είναι, ποιοι παράγοντες μπορεί να τον προκαλούν και πώς αντιμετωπίζεται.
Συνήθως, όταν ακούμε τη λέξη ναρκισσισμός, οι περισσότεροι από εμάς φανταζόμαστε κάποιο άτομο με υψηλή αυτοπεποίθηση, χειριστική συμπεριφορά, και αίσθηση πως είναι ανώτερο από τους γύρω του. Τα παραπάνω στοιχεία είναι μερικά από τα κριτήρια της πιο «γνωστής» ναρκισσιστικής διαταραχής προσωπικότητας, σύμφωνα με το Διαγνωστικό και Στατιστικό Εγχειρίδιο Ψυχικών Διαταραχών (DSM-5).
Ωστόσο, υπάρχει και ένας άλλος τύπος ναρκισσισμού, ο οποίος έρχεται σε πλήρη αντίθεση με αυτό που έχουν οι περισσότεροι έως σήμερα στο μυαλό τους: O ευάλωτος ναρκισσιστής.
Τι είναι ο ευάλωτος ναρκισσισμός;
Η φράση «ευάλωτος ναρκισσισμός» μπορεί να ακούγεται οξύμωρη, καθώς συνδυάζει δύο φαινομενικά ασύμβατες έννοιες.
Με μια πρώτη ματιά, η αλαζονεία και η επιτηδευμένη συμπεριφορά που συχνά συνδέεται με τον ναρκισσισμό δεν φαίνεται να αφήνει περιθώρια για ευαισθησία. Ωστόσο, η ναρκισσιστική διαταραχή προσωπικότητας είναι σύνθετη και εκδηλώνεται με διαφορετικούς τρόπους.
Ο ευάλωτος ναρκισσισμός και η πιο «γνωστή» μορφή του ναρκισσισμού μοιράζονται αρκετά στοιχεία. Ορισμένοι παράγοντες μπορεί να είναι:
- H αμυντικότητα
- Οι έντονες διαπροσωπικές σχέσεις
- Ο εγωκεντρισμός
- Η τάση της αλληλεπίδρασης με ανταγωνιστικό τρόπο.
«Ο ευάλωτος ναρκισσισμός χαρακτηρίζεται από παθολογικές παρουσιάσεις, τόσο άγχους και ευαισθησίας, όσο και χαρακτηριστικά εγωκεντρισμού και αισθήματος ότι δικαιούνται κάτι από τη ζωή ή από τους άλλους. Επιπλέον, υπάρχει έντονα το στοιχείο της ανεπάρκειας, της αρνητικότητας, της χαμηλής αυτοεκτίμησης και της δυσπιστίας», παρατηρεί ο Δρ Josh Miller, καθηγητής ψυχολογίας του Πανεπιστημίου της Georgia, και γνωστός για το ερευνητικό του έργο στον τομέα της ναρκισσιστικής διαταραχής προσωπικότητας.
Όμως, σε αντίθεση με την πιο «γνωστή» έκφανση της ναρκισσιστικής διαταραχής, ο ευάλωτος ναρκισσισμός τείνει να έχει χαρακτηριστικά εσωστρέφειας και ανασφάλειας, κυρίως στις διαπροσωπικές σχέσεις.
Την ίδια στιγμή, τα άτομα αποζητούν την αναγνώριση και τον θαυμασμό προκειμένου να ενισχύσουν την αυτοεκτίμησή τους. Επιπλέον, τείνουν να θυματοποιούνται και είναι υπερευαίσθητα στη γνώμη και την κριτική των άλλων.
Σε περιπτώσεις όπου νιώσουν ότι υποτιμώνται ή δεν αναγνωρίζονται, ενδεχομένως να απομακρυνθούν, να απομονωθούν κοινωνικά και να γίνουν αμυντικά. Επιπλέον, η έλλειψη της εξωτερικής επιβεβαίωσης, η οποία είναι κεντρικής σημασίας στον ευάλωτο ναρκισσισμό, μπορεί να προκαλέσει αυξημένα επίπεδα άγχους και κατάθλιψης.
Τι μπορεί να προκαλέσει τον ευάλωτο ναρκισσισμό;
Όπως στις περισσότερες διαταραχές στον τομέα της ψυχολογίας, έτσι και στον ευάλωτο ναρκισσισμό, παίζουν ρόλο τόσο γενετικοί όσο και περιβαλλοντικοί παράγοντες. Μερικές περιπτώσεις περιβαλλοντικών παραγόντων είναι:
- Τραυματικές παιδικές εμπειρίες, όπως παραμέληση, ασυνεπής ή υπερβολικός έπαινος ή κριτική
- Ανασφαλής προσκόλληση (insecure attachment style) κατά τις πρώιμες σχέσεις, που χαρακτηρίζονται από ασυνεπή φροντίδα ή αδιαφορία για τις συναισθηματικές ανάγκες του παιδιού
- Η συμπεριφορά και η στάση των γονέων, καθώς έρευνες έχουν δείξει πως άτομα που μεγαλώνουν από γονείς που παρουσιάζουν ναρκισσιστική συμπεριφορά ή στοιχεία αυτής, είναι πιο πιθανό να εσωτερικεύσει αυτά τα χαρακτηριστικά, είτε ως μηχανισμό άμυνας είτε ως μαθημένη συμπεριφορά
- Χαμηλή αυτοεκτίμηση, με βαθιά ριζωμένα συναισθήματα ανασφάλειας
- Μη ρεαλιστικές προσδοκίες ή φαντασιώσεις επιτυχίας, θαυμασμού και εξιδανικευμένων σχέσεων.
Είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι ο ευάλωτος ναρκισσισμός είναι μια σύνθετη ψυχολογική κατάσταση και δεν εμφανίζουν όλα τα άτομα με ναρκισσιστικά χαρακτηριστικά τα ίδια συμπτώματα ή δεν έχουν τα ίδια αίτια.
Επιπλέον, ενώ αυτοί οι παράγοντες μπορεί να συμβάλλουν στην ανάπτυξη ναρκισσιστικών τάσεων, δεν εγγυώνται ότι ένα άτομο θα αναπτύξει ναρκισσιστική προσωπικότητα.
Πώς μπορώ να αντιμετωπίσω αυτή τη διαταραχή προσωπικότητας;
Η αντιμετώπιση του ευάλωτου ναρκισσισμού μπορεί να αποτελεί πρόκληση, όπως οι περισσότερες διαταραχές προσωπικότητας.
Ωστόσο, με τη βοήθεια της ψυχοθεραπείας, τα άτομα με αυτή τη διαταραχή μπορούν να εξελιχθούν, να μάθουν πιο υγιείς τρόπους αντιμετώπισης και διαχείρισης καταστάσεων, και να αποκτήσουν καλύτερη αυτογνωσία.
Μερικά από τα είδη ψυχοθεραπείας που έχει φανεί πως βοηθούν στην αντιμετώπιση είναι:
- Η ψυχοδυναμική θεραπεία: Εμβαθύνει στις ασυνείδητες σκέψεις του ατόμου και στις πρώιμες εμπειρίες της ζωής του για να κατανοήσει και να αντιμετωπίσει τα βαθύτερα αίτια των ναρκισσιστικών χαρακτηριστικών.
- Η γνωστική-συμπεριφορική θεραπεία (CBT): Βοηθά τα άτομα να εντοπίσουν και να αλλάξουν δυσλειτουργικά πρότυπα σκέψης και συμπεριφοράς και να αποκτήσουν μεγαλύτερη επίγνωση των δυσπροσαρμοστικών συμπεριφορών τους, αναπτύσσοντας πιο προσαρμοστικούς τρόπους σκέψης και αντίδρασης.
- Διαλεκτική θεραπεία συμπεριφοράς (DBT): Βοηθά να ρυθμίσουν τα συναισθήματά τους και να βελτιώσουν τις διαπροσωπικές τους σχέσεις.
- Θεραπεία Σχημάτων: Επικεντρώνεται στον εντοπισμό και την αμφισβήτηση βαθιά ριζωμένων συναισθηματικών και γνωστικών προτύπων που συμβάλλουν σε αυτή τη διαταραχή.
Η θεραπεία για τη ναρκισσιστική διαταραχή προσωπικότητας μπορεί να αποτελέσει μακροχρόνια διαδικασία, καθώς χρειάζεται χρόνος για να δημιουργηθεί μια θεραπευτική συμμαχία μεταξύ ψυχοθεραπευτή/-τριας και ατόμου.
Τα μέλη της οικογένειας και ο περίγυρος μπορούν επίσης να επωφεληθούν από την ψυχοθεραπεία, για να μάθουν πώς να αλληλεπιδρούν καλύτερα μαζί τους και να τους στηρίζουν.