Μπορούμε να ζούμε «φυσιολογικά», κουβαλώντας τα τραύματα μας; Σας έχει συμβεί να συνειδητοποιήσετε πως φλερτάρετε με τη λήθη ή πως ανακατασκευάζετε αναμνήσεις; Μπορούμε να θυμόμαστε χωρίς να υποφέρουμε;
Η μνήμη, γράφει ο Κολομβιανός συγγραφέας Έκτορ Αμπαδ Φασιολόνσε στη «Λήθη που θα γίνουμε», είναι ένας καμβάς πάνω στον οποίο δομείται τόσο το «οικογενειακό μας μυθιστόρημα», όσο και η συλλογική ιστορία μας, επιβεβαιώνοντας έτσι την αλληλένδετη σχέση μεταξύ μνήμης, λήθης και τραύματος.
Όλοι κουβαλάμε τα μικρά ή μεγάλα τραύματά μας, δηλαδή απρόβλεπτα συμβάντα, απώλειες, εισβολές ή σοκ που μας έχουν αφήσει απολιθωμένους, δίχως να μπορούμε να τα νοηματοδοτήσουμε και να τα διαχειριστούμε. Τα μεταφέρουμε από τόπο σε τόπο ή από σχέση σε σχέση, κάποιες φορές συνειδητά και συνήθως ερήμην μας. Τις περισσότερες φορές, τα απωθούμε και εκείνα ανασύρονται– εφόσον υπάρξουν οι κατάλληλες συνθήκες.
Σχεδόν πάντα ο τρόπος που επανέρχονται είναι σε συνάρτηση με την οδύνη που έχουν προκαλέσει, αλλά και σε σχέση με το τι θέλουμε να υπηρετήσουν σε ψυχικό επίπεδο. Τι σημαίνει αυτό; Τα τραύματά μας μπορούν να γίνουν «νήμα» και «οδηγός», εάν τύχουν μιας πραγματικά επουλωτικής επεξεργασίας.
Το ζήτημα της μνήμης υπήρξε πάντα βασανιστικό για τον ανθρώπινο ψυχισμό
Στη «βραδύτητα», ο Μίλαν Κούντερα σημειώνει χαρακτηριστικά πως όταν κάποιος περπατάει στο δρόμο και θέλει να θυμηθεί κάτι, τότε ασυναίσθητα επιβραδύνει το βήμα του. Αντίθετα, κάποιος που θέλει να ξεχάσει μια δυσάρεστη εμπειρία που είχε πριν από λίγο, τότε μηχανικά επιταχύνει «σαν να θέλει να απομακρυνθεί γρήγορα από κάτι που, χρονικά, βρίσκεται ακόμα πολύ κοντά του».
Γι’ αυτό το λόγο, συχνά-πυκνά, ενεργοποιούμε το μηχανισμό της απώθησης και η ανάμνηση γίνεται λήθη μέσα από την «απώθηση» των επώδυνων στοιχείων. Έπειτα, μορφοποιούμε τα τραύματα της μνήμης σε νέες κατασκευές και οι αναμνήσεις λαμβάνουν νέα μορφή.
Η μνήμη, εξάλλου, είναι μια συν-κατασκευή, μια συνοικοδόμηση του παρελθόντος στο παρόν. Όσο κι αν πιστεύουμε πως θυμόμαστε όσα μας συνέβησαν με ακρίβεια, η διαδικασία της ανάμνησης, εξ ορισμού, περιλαμβάνει μια επανερμηνεία του παρελθόντος μέσα στο παρόν.
Η ανακατασκευή, δηλαδή, των γεγονότων είναι αναπόδραστη. Άλλωστε, η προσωπική μας ιστορία δεν κατασκευάζεται από γεγονότα, αλλά από τον τρόπο που τα αντιλαμβανόμαστε και τα ερμηνεύουμε.
Για να μπορέσουμε κάποια στιγμή να θυμόμαστε δίχως να υποφέρουμε, θα πρέπει πρώτα να ξεχάσουμε.
Είμαστε τελικά τα τραύματα μας;
Κάποιοι πιστεύουν πως τα τραύματά μας είναι τα μόνα που πραγματικά μας ανήκουν. Ιδίως όταν τα έχουμε μεταβολίσει σε πνευματικό ή καλλιτεχνικό έργο. Ωστόσο, τις περισσότερες φορές ο άνθρωπος που έχει βιώσει μια τραυματική εμπειρία ζει συχνά για καιρό με το φόβο της επανάληψής της– ακόμα κι αν δεν το ομολογεί ούτε στον ίδιο του τον εαυτό. Το καταμαρτυρούν, όμως, οι επιλογές του, οι ενέργειές του, ή οι αδράνειές του, η νοσηρή επανάληψη της τραυματικής εμπειρίας ή η αποφυγή οποιουδήποτε βιώματος υπό τον φόβο πως μπορεί να αποβεί τραυματική.
Όταν η ζωή μας συντρίβεται –βιώνουμε δηλαδή κάποιο είδος απώλειας– έχουμε ανάγκη από ένα στήριγμα, από ανθρώπους στους οποίους μπορούμε να ακουμπήσουμε ή ένα πλαίσιο θεραπευτικό για να φροντίσει τα τραύματά μας, να μας βοηθήσει να ολοκληρώσουμε τη διαδικασία του πένθους και να διαπραγματευτούμε τις αναμνήσεις.
Η αντίδραση στο τραυματικό συμβάν δεν είναι ίδια για όλους, καθώς ο καθένας από εμάς είναι μοναδικός και ο ψυχικός κόσμος του έχει διαμορφωθεί κι από τις εμπειρίες που είχε και πριν από το τραυματικό γεγονός. Η διαπραγμάτευση του τραυματικού συντελείται, συνήθως, στο πλαίσιο μιας μνημονικής έκρηξης. Ακόμα κι εκεί όμως η διαχείριση διαφέρει από άνθρωπο σε άνθρωπο κι εξαρτάται από το βαθμό συνειδητότητας των τραυματικών εμπειριών και την καθήλωση ή μη, στη θέση του θύματος.
Γι’ αυτόν το λόγο είναι προτιμότερο να αυτοπροσδιοριζόμαστε ως «τραυματισμένα υποκείμενα» κι όχι θύματα και να αναλαμβάνουμε την ευθύνη μας ως υποκείμενα του ασυνειδήτου, έτσι ώστε να μην υπερκαλυφθούν όλες μας οι ταυτότητες και οι εμπειρίες από τις τραυματικές μας συναντήσεις.
Γιατί δεν είμαστε μόνο τα τραύματα μας. Είμαστε όλα όσα θυμόμαστε και όσα ξεχνάμε, όσα πενθούμε και όσα ανακατασκευάζουμε.
Ο τρόπος ανακατασκευής των αναμνήσεων άλλωστε δεν είναι ποτέ τυχαίος. Η μνήμη των αναμνήσεων μάς δείχνει με ποια «κατασκευασμένη αλήθεια» επιλέγουμε να πορευτούμε.
Ας φλερτάρουμε με τη λήθη μας, λοιπόν, κι όταν είμαστε έτοιμοι ας αναλάβουμε τη ευθύνη των αναμνήσεών μας για να τους βάλουμε το δικό μας πρόσημο.