Για να σπάσουμε τον φαύλο κύκλο του εκφοβισμού, θα πρέπει να πάψουμε να ανατρέφουμε νταήδες ως κοινωνία και να αρχίσουμε να αποδεχόμαστε τις δικές μας αδυναμίες.
Έχεις σκεφτεί το ενδεχόμενο να έχεις υπάρξει εκφοβιστής; Μήπως κάποτε συνέβαλες στη περιθωριοποίηση κάποιου εξαιτίας της αναπαράστασης του έμφυλου εαυτού του, του χρώματος του ή της καταγωγής του;
Έχει χυθεί πολύ μελάνι για τα ευάλωτα, διαφορετικά και ενίοτε μοναχικά παιδιά που έχουν υποστεί bullying, δηλαδή την κατ’ εξακολούθηση σωματική ή λεκτική επίθεση, που περιλαμβάνει μια ανισότητα δυνάμεων. Έχουμε πει, ωστόσο, πολύ λίγα για τα παιδιά που έχουν κάνει ή κάνουν bullying. Βρίσκονται ανάμεσά μας, πλέον ως ενήλικες ή ως παιδιά φίλων. Και κυρίως, δεν είναι λίγα, είναι πολλά. Όπως δεν είναι μόνο θύτες, αλλά και θύματα. Κι αν δεν τα αναγνωρίσουμε ως τέτοια δεν θα καταφέρουμε να κατανοήσουμε ποτέ από που προέρχεται ο εκφοβισμός και συνεπώς δεν θα καταφέρουμε να τον εξαλείψουμε.
Θυμάσαι να έχεις υπάρξει επιθετικός στις τελευταίες τάξεις του Δημοτικού ή τις πρώτες του γυμνασίου, καθώς οι στερεοτυπικοί ρόλοι των φύλων έβαζαν και συνεχίζουν να βάζουν, ακόμα και σήμερα, τα θεμέλια της έμφυλης βίας κατά τη διάρκεια της εκπαιδευτικής διαδικασίας; Θυμάσαι σε τι είδους ομάδες ανήκες την περίοδο του λυκείου;
Αν ανατρέξεις στα εφηβικά σου χρόνια, ίσως να ανακαλέσεις πως έχει υπάρξει παιδί -παρατηρητής, δηλαδή αυτόπτης μάρτυρας ρατσιστικής βίας που αναπαράγεται μέσα στα εκπαιδευτικά ιδρύματα. Ενδεχομένως να ανακαλέσεις μια ακόμα πιο οδυνηρή μνήμη, όπως για παράδειγμα το να έχεις εκφοβιστεί ή να έχεις εκφοβίσει ο ίδιος άλλα πιο ευάλωτα παιδιά, να έχεις υπάρξει φορέας ή θύμα σεξιστικής ή ρατσιστικής βίας, να έχεις υπάρξει παιδί-νταής.
Καθημερινά, παιδιά με ευαλωτότητες κακοποιούνται ψυχικά και αποξενώνονται από την εκπαιδευτική διαδικασία. Έχεις σκεφτεί τι συμβαίνει στον ψυχισμό όσων εκφοβίζουν ή εκφοβίζονται; Έχεις αναρωτηθεί τι είδους συνθήκες επικρατούν στα ελληνικά σχολεία και ποιος είναι ο ρόλος της ελληνικής οικογένειας;
Είναι κοινός τόπος για τους ειδικούς ψυχικής υγείας πως το αν ένας έφηβος μετεξελίσσεται σε πομπός ή αποδέκτης αισθημάτων βίας εξαρτάται από τον τρόπο που έχει βιώσει τη διαδικασία ενηλικίωσης μέσα στην πατρική οικογένεια. Για τον Άγγλο ψυχαναλυτή Ντόναλντ Ουίνικοτ, το να μεγαλώνει κανείς είναι μια επιθετική πράξη. Αυτό σημαίνει πως η επιθετικότητα είναι ίδιον της εφηβείας και η εφηβική βία δεν σημαίνει απαραίτητα και ψυχική διαταραχή.
Πως μπορούμε να καταφέρουμε να έχουμε λιγότερους εκφοβιστές και εκφοβιζόμενους;
Είναι κοινό μυστικό πως οι εκφοβιστές δεν είναι απαραίτητα παιδιά που προέρχονται από διαλυμένες οικογένειες ή από περιβάλλοντα με κάποια βαριά ψυχοπαθολογία. Πρόκειται όμως για παιδιά που για κάποιους λόγους –που έχουν τις ρίζες τους στο μοναδικό οικογενειακό τους μυθιστόρημα– τρέφουν μια αυτό-απέχθεια, δεν έχουν κατορθώσει να αγαπήσουν τον εαυτό τους, να αποδεχτούν τις όποιες ανεπάρκειες ή διαφορετικότητές τους.
Οι bullies, παρόλο που διακινούν μια φαινομενικά κοινωνικά αποδεκτή εικόνα, είναι τρομαγμένα παιδιά που έχουν υπάρξει θύματα διακρίσεων ανάμεσα στα αδέλφια, αποδέκτες αυταρχικών γονεϊκών συμπεριφορών, μάρτυρες σκηνών βίας ή αδιαφορίας ανάμεσα στους γονείς. Συνήθως, οι bullies έχουν υποτιμηθεί μέσα στην οικογένεια.
Πρόκειται για μια υποτίμηση που δεν είναι απαραίτητα πάντα τόσο ορατή. Για παράδειγμα, εάν ένα παιδί δεν ήταν επιθυμητό ως βρέφος από τους γονείς του, ιδίως εάν η μητέρα δεν έχει καταφέρει να επενδύσει ψυχικά με θετικό τρόπο τη σχέση της με το μωρό, τότε το παιδί δεν μπορεί να εσωτερικεύσει τη μητέρα ως ένα πρόσωπο που το αγαπά, το θαυμάζει, το φροντίζει. Αποτέλεσμα; Το παιδί αναπτύσσει αισθήματα χαμηλής αυτοεκτίμησης, ακόμα και αν συστήνεται ως «δυνατό» στους άλλους και έχει την ανάγκη να επιβάλλεται στον κοινωνικό χώρο. Ιδίως κατά τη διάρκεια της εφηβείας του που αδυνατεί να διαχειριστεί την όποια ματαίωση ή απόρριψη ή να δεχτεί αναίμακτα την τήρηση ορίων και κανόνων.
Ας πάψουμε, λοιπόν, να αποδοκιμάζουμε τους θύτες και ας επιχειρήσουμε να διερευνήσουμε τους εγκατεστημένους φόβους τους για να τους κάνουμε να συμφιλιωθούν με την εγγενή τους τους τρωτότητα. Η εφηβεία παραμένει μια εύθραυστη περίοδος που χρήζει ιδιαίτερης φροντίδας τόσο από το οικογενειακό όσο και από το σχολικό πλαίσιο.
Ο εκφοβισμός, ωστόσο, δεν είναι προνόμιο των σχολείων. Επικρατεί σε εργασιακούς χώρους και σε σχέσεις, ερωτικές, κοινωνικές ή οικογενειακές. Οι άνθρωποι που εκφοβίζουν στην ενήλικη ζωή, έχουν βιώσει εκφοβισμό ως θύτες ή και ως θύματα και κατά τη διάρκεια της παιδικής τους ηλικίας. Είναι δηλαδή άνθρωποι που έχουν νιώσει ή νιώθουν μέσα τους αδύναμοι, δεν αντέχουν να διαχειριστούν τα αισθήματα ευαλωτότητας, φόβου και άγχους και τα μεταβολίζουν σε οργή και επιθετικότητα για να τους είναι υποφερτά.
Μήπως έχεις υπάρξει ένα αδύναμο τρομαγμένο παιδί που εκφόβισε κάποιους άλλους γιατί απλά φοβόταν; Μήπως έχεις προβάλει την απέχθεια που έτρεφες για τον εαυτό σου πάνω σε κάποιον άλλο που κατέληξε θύμα σου;
Για να σπάσουμε τον φαύλο κύκλο του εκφοβισμού, θα πρέπει να πάψουμε να ανατρέφουμε νταήδες ως κοινωνία και να αρχίσουμε να αποδεχόμαστε τις δικές μας αδυναμίες. Τότε, δεν θα έχουμε ανάγκη από πράξεις κυριαρχίας, οι οποίες είναι πάντα πράξεις απόγνωσης.