Ας φανταστούμε ότι περπατάμε στο δρόμο και ξαφνικά περνάνε από το μυαλό μας δολοφονικές, βίαιες ή ρατσιστικές σκέψεις.
Ανεπιθύμητες εικόνες, που είναι τελείως αντίθετες με τις προσωπικές μας αξίες.
Πόσο υπεύθυνοι είμαστε, άραγε, γι’ αυτές;
Είναι αλήθεια, πως πάνω από το 90% του πληθυσμού παγκοσμίως έχει παραδεχτεί ότι έχει ανεπιθύμητες ή ενοχλητικές σκέψεις, που συνήθως περιλαμβάνουν ζητήματα αμφιβολίας, όπως το αν αφήσαμε την κουζίνα αναμμένη ή αν κλειδώσαμε την πόρτα του σπιτιού μας φεύγοντας. Ωστόσο, υπάρχει κι ένα μικρότερο ποσοστό, που κάνει λόγο για πιο ανεπιθύμητες σκέψεις, με το 60% να αναφέρουν σκέψεις εκτροχιασμού κάποιου άλλου αυτοκινήτου και σχεδόν το 50% να έχουν σκεφτεί ότι βλάπτουν μέλη της οικογένειάς τους.
Τι είναι οι παρεμβατικές σκέψεις;
Οι παρεμβατικές σκέψεις είναι σκέψεις που εμφανίζονται απρόσκλητα και διακόπτουν την τρέχουσα γραμμή σκέψης. Συχνά είναι ακατάλληλες, ανεπιθύμητες και ενδέχεται να προκαλέσουν δυσαρέσκεια ή ανησυχία. Οι σκέψεις αυτές μπορεί, ακόμα, να είναι προϊόντα του αυθόρμητου λειτουργικού του εγκεφάλου και να μην αντικατοπτρίζουν τις προθέσεις ή τις πεποιθήσεις μας.
Να ξεκαθαρίσουμε, εδώ, ότι αναφερόμαστε σε περιπτώσεις ανθρώπων που βρίσκουν τέτοιες σκέψεις απωθητικές. Αν το άτομο δεν τις βρίσκει αποκρουστικές, τότε υπάρχει λόγος ανησυχίας.
Ο λόγος που έχουμε ανεπιθύμητες σκέψεις δεν είναι ξεκάθαρος
Μία θεωρία είναι ότι βοηθούν στην επίλυση προβλημάτων μέσω του καταιγισμού ιδεών. Μία άλλη θεωρία, της εξελικτικής ψυχολογίας, υποστηρίζει ότι όλοι μας διαθέτουμε στον κοινωνικό μας εγκέφαλο κυκλώματα, που μας οδηγούν να σκεφτόμαστε τη δολοφονία σαν λύση σε συγκεκριμένα προσαρμοστικά προβλήματα. Είναι σημαντικό να διευκρινίσουμε ότι η παρουσία παρεμβατικών σκέψεων δεν υποδηλώνει την ύπαρξη ψυχικού προβλήματος.
Ωστόσο, σε ορισμένες περιπτώσεις, μπορεί να συνδέονται με τη διαταραχή μετατραυματικού στρες (PTSD) και σε σπάνιες περιπτώσεις μπορούν να δημιουργήσουν συμπτώματα ιδεοψυχαναγκαστικής διαταραχής (OCD).
Τι είναι το OCD ή ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή;
Το OCD αναφέρεται στη συντομογραφία της αγγλικής φράσης «Obsessive-Compulsive Disorder» ή αλλιώς ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή. Πρόκειται για μια ψυχική διαταραχή που χαρακτηρίζεται από επαναλαμβανόμενες, ανεπιθύμητες σκέψεις ή εμμονές και από παρορμήσεις, που πρέπει να γίνουν συγκεκριμένες πράξεις, δηλαδή καταναγκασμούς.
Οι εμμονές αυτές, μπορεί να σχετίζονται με θέματα όπως η καθαριότητα, οι φοβίες, η τάξη και ο έλεγχος, μέχρι σκέψεις για να βλάψουμε κάποιον ή τον εαυτό μας, αμφιβολίες για το αν κάναμε κάτι σωστά ή ακόμα και δυσάρεστες σεξουαλικές εικόνες ή εικόνες βίας. Οι συμπεριφορές-καταναγκασμοί αναφέρονται στις επαναλαμβανόμενες ενέργειες, που κάποιος με OCD εκτελεί για να αντιμετωπίσει τις εμμονές του, όπως είναι το πλύσιμο χεριών λόγω φόβου μικροβίων, το μέτρημα ή η επανάληψη λέξεων.
Το παράδοξο; Οι άνθρωποι με OCD αντιλαμβάνονται συνήθως ότι οι σκέψεις και οι συμπεριφορές τους είναι υπερβολικές, αλλά συνεχίζουν να τις εκτελούν γιατί νιώθουν έντονο άγχος αν δεν το κάνουν.
Τι είναι η διαταραχή μετατραυματικού στρες (PTSD);
Το μετατραυματικό άγχος ή μετατραυματικό στρες είναι ο ψυχολογικός πόνος που προκαλείται από ένα έντονο τραυματικό γεγονός ή μια εμπειρία, που απειλεί την ακεραιότητα του ατόμου ή των άλλων. Αυτό το γεγονός μπορεί να είναι μια φυσική καταστροφή, ένα βίαιο επεισόδιο, ένα ατύχημα, πολεμικές επιχειρήσεις ή οποιαδήποτε άλλη μορφή βίαιης κατάστασης.
Οι άνθρωποι που έχουν βιώσει μια τραυματική εμπειρία μπορεί να αναπτύξουν συμπτώματα μετατραυματικού άγχους, με τα πιο συνήθη να περιλαμβάνουν: Επανεμφάνιση τραυματικών εικόνων ή σκέψεων, εφιάλτες, αυξημένη ευερεθιστότητα, απομόνωση, προβλήματα ύπνου, συναισθηματικό αποσυντονισμό, κατάθλιψη, απώλεια ενδιαφέροντος και αυξημένη διέγερση.
Οι αντιδράσεις στο μετατραυματικό άγχος μπορεί να είναι έντονες και να επηρεάζουν αρκετά την καθημερινή ζωή του ατόμου. Εάν τα συμπτώματα επιμένουν είναι σημαντικό να ζητηθεί βοήθεια από έναν ψυχολόγο ή ψυχίατρο.
Σύνδεση μεταξύ PTSD και OCD
Η διαταραχή μετατραυματικού στρες (PTSD) και η ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή (OCD) είναι αγχώδεις διαταραχές, που συνήθως συνυπάρχουν σε άτομα με ιστορικό τραύματος. Η έρευνα δείχνει ότι η πιθανότητα ένα άτομο, που έχει διαγνωστεί με PTSD, να αναπτύξει OCD μέσα σε ένα χρόνο είναι περίπου 30%.
Ακόμα, μεταξύ 19% και 41% των ατόμων με PTSD έχουν επίσης διαγνωστεί με ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή. Τόσο στη διαταραχή μετατραυματικού στρες όσο και στην ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή, το άτομο διακατέχεται από παρεμβατικές σκέψεις και στη συνέχεια εμπλέκεται σε συμπεριφορές εξουδετέρωσης, για να μειώσει το άγχος που του προκαλούν αυτές οι σκέψεις.
Όλοι γνωρίζουμε ότι η δύναμη του ανθρώπινου μυαλού είναι ανεξάντλητη. Οι εικόνες που δημιουργεί το μυαλό μας σε καθημερινή βάση αλλά και ο τρόπος που επεξεργάζεται την πραγματικότητα από τις πρώτες μέρες της ύπαρξής μας ευθύνεται για τις μετέπειτα εικόνες που θα δημιουργήσουμε στην ζωή αλλά και για το πως θα επιλέξουμε να βλέπουμε τον κόσμο.
Πολλές φορές, το μυαλό μοιάζει να λειτουργεί ανεξέλεγκτα ή παράλογα, αλλά πρέπει να θυμόμαστε ότι οι εξελικτικοί μηχανισμοί που βρισκονται πίσω από αυτές τις λειτουργίες είναι απομεινάρια της ιστορίας μας ή ότι συμβαίνουν για κάποιο λόγο, που προσωρινά μπορεί να μην μπορούμε να κατανοήσουμε. Γι’ αυτό ας αντιμετωπίζουμε τους άλλους αλλά και τον εαυτό μας με περισσότερη ενσυναίσθηση και κατανόηση.