O σακχαρώδης διαβήτης είναι μια χρόνια, μεταβολική νόσος που χαρακτηρίζεται από ανεβασμένα επίπεδα γλυκόζης αίματος, που οδηγούν με τον καιρό σε σοβαρές βλάβες στην καρδιά, τα αγγεία, τα μάτια, τους νεφρούς και να νεύρα.
Η πιο συχνή μορφή του είναι ο σακχαρώδης διαβήτης τύπου 2, που συμβαίνει όταν το σώμα αποκτά αντίσταση στην ινσουλίνη ή το σώμα δεν παράγει αρκετή ινσουλίνη. Ο διαβήτης τύπου 1, αλλιώς γνωστός ως παιδικός ή ινσουλινοεξαρτώμενος διαβήτης, είναι μια χρόνια νόσος όπου το πάγκρεας παράγει ελάχιστη ή καθόλου ινσουλίνη. Για άτομα που ζουν με διαβήτη, η πρόσβαση σε προσιτή θεραπεία, συμπεριλαμβανομένης της ινσουλίνης, είναι κρίσιμη για την επιβίωσή τους.
Σημεία κλειδιά (στοιχεία από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας):
- Στις τελευταίες 3 δεκαετίες, ο επιπολασμός του διαβήτη τύπου 2 ανεβαίνει δραματικά. Ο αριθμός των ασθενών αυξήθηκε από τα 108 εκατομμύρια το 1980 στα 422 εκ. to 2022.
- Ο διαβήτης είναι η κύρια αιτία τύφλωσης, νεφρικής ανεπάρκειας, καρδιακών προσβολών, εγκεφαλικού και ακρωτηριασμού κάτω άκρων.
- Μεταξύ 2000 και 2019, σημειώθηκε αύξηση 3% στα ποσοστά θνησιμότητας από διαβήτη ανά ηλικία.
- Το 2019, ο διαβήτης και η νεφρική νόσος λόγω διαβήτη προκάλεσαν περίπου 2 εκατομμύρια θανάτους.
- Η υγιεινή διατροφή, η τακτική σωματική δραστηριότητα, η διατήρηση φυσιολογικού σωματικού βάρους και η αποφυγή καπνίσματος προλαμβάνουν ή καθυστερούν την εμφάνιση του διαβήτη τύπου 2.
- Ο διαβήτης μπορεί να αντιμετωπιστεί και οι συνέπειές του να αποφευχθούν ή να καθυστερήσουν με αλλαγές στον τρόπο ζωής, λήψη φαρμακευτικής αγωγής και τακτικό έλεγχο.
Γιατί ανεβαίνουν τα νούμερα;
Η αύξηση του επιπολασμού του διαβήτη σε επίπεδο πληθυσμού μπορεί να αποδοθεί σε ένα ευρύ φάσμα πιθανών παραγόντων (1, 2). Η παχυσαρκία θεωρείται ως ο κύριος υπαίτιος για την αύξηση των πασχόντων από διαβήτη, ακόμα και σε μικρότερες ηλικίες.
Άλλοι είναι ο τρόπος ζωής, η σωματική αδράνεια που χαρακτηρίζει τη σύγχρονη ζωή, η έκπτωση της ποιότητας της διατροφής και ο αυξημένος μέσος όρος ηλικίας του πληθυσμού. Η εθνικότητα, η κοινωνικοοικονομική κατάσταση, το εκπαιδευτικό επίπεδο προσδιορίζονται επίσης ως δυνητικά σημαντικοί παράγοντες κινδύνου.
Περαιτέρω ευρήματα υποδηλώνουν, επίσης, ότι τα αυξανόμενα ποσοστά εμφάνισης διαβήτη αποδίδονται σε παγκόσμιες αλλαγές που επηρεάζουν ολόκληρο τον πληθυσμό, όπως η περιβαλλοντική ρύπανση, η ταχεία κοινωνικοοικονομική ανάπτυξη, το παχυσαρογόνο αστικό περιβάλλον. Αυτό συνεπάγεται περισσότερη καθιστική εργασία, χρήση αυτοκινήτου και μέσων μαζικής μεταφοράς, και εν ολίγοις, χαμηλότερα επίπεδα σωματικής δραστηριότητας, με αυξανόμενη, όμως, έκθεση σε ρύπους.
Ας μην ξεχνάμε πως, πέρα από τον επιπολασμό των παραγόντων κινδύνου, τα νούμερα ανεβαίνουν λόγω αυξημένου προσυμπτωματικού ελέγχου, αυστηροποίησης των διαγνωστικών κριτηρίων και λόγω μείωσης του ποσοστού θνησιμότητας μεταξύ των ατόμων με διαβήτη.
Τι θα μπορούσε να δώσει λύση στο πρόβλημα;
Σε αντίδραση στο αυξημένο φορτίο του διαβήτη ανά τον κόσμο, ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας λάνσαρε τον Απρίλιο του ‘21 μια νέα πρωτοβουλία, το Global Diabetes Compact, με όραμα να μειώσει τον κίνδυνο για διαβήτη και να εξασφαλίσει πως όλοι οι άνθρωποι που διαγιγνώσκονται με σακχαρώδη διαβήτη έχουν πρόσβαση σε ολοκληρωμένη, οικονομικά προσιτή και ποιοτική φροντίδα. Η πρωτοβουλία υποστηρίζει, επίσης, την πρόληψη έναντι του ΣΔ τύπου 2.
Οι αλλαγές στον τρόπο ζωής που προτείνονται από τον ΠΟΥ για την πρόληψη ή καθυστέρηση του σακχαρώδους διαβήτη είναι λίγο πολύ γνωστές σε όλους: Διατήρηση ενός υγιούς σωματικού βάρους, φυσική δραστηριότητα, υγιεινή διατροφή και αποφυγή του καπνίσματος.
Το κατά πόσο αυτό, βέβαια, είναι εφικτό ανοίγει μια μεγάλη συζήτηση. Είναι στο χέρι του καθενός από μας να υιοθετήσουμε αυτές τις αλλαγές; Υπάρχει επαρκής ενημέρωση, ώστε να τονιστούν οι συνέπειες του διαβήτη αλλά και η σημασία του υγιούς τρόπου ζωής; Και ακόμα και αν υπάρχει η ενημέρωση: Πόσο εφικτό είναι να γίνουν τελικά οι απαιτούμενες αλλαγές σε ένα αστικοποιημένο περιβάλλον, που κάθε άλλο παρά υγιές είναι;
Τι μας έμαθε η πανδημία;
Ο σακχαρώδης διαβήτης αναφέρεται ως μια “μοντέρνα πανδημία που μπορεί να προληφθεί” (modern preventable pandemic). Η παγκόσμια απάντηση στην COVID-19, όσο ελαττωματική και αμφιλεγόμενη και αν ήταν και είναι, παρέχει στην επιστημονική κοινότητα σημαντικά μαθήματα για το τι μπορεί να γίνει για την αντιμετώπιση και αυτής της πανδημίας του διαβήτη.
Κάποιες βασικές δράσεις που μπορούν να αναπαραχθούν:
1. Προώθηση ουσιαστικής, ταχείας συνεργασίας βιομηχανίας-ακαδημαϊκών και κυβέρνησης όχι μόνο για τη διάγνωση και τη θεραπεία του διαβήτη, αλλά και για τη διαχείριση και την πρόληψη.
2. Εστίαση στην έγκαιρη αναγνώριση του προδιαβήτη μέσω ευρύτερου scanning.
3. Αύξηση της ευαισθητοποίησης του κοινού για το διαβήτη και τις επιπτώσεις του.
4. Προγράμματα πρωτοβάθμιας πρόληψης που εστιάζουν στους τροποιήσιμους παράγοντες κινδύνου.
5. Ενημέρωση για την παρουσία αποτελεσματικών θεραπειών και άμεση πρόσβαση σε αυτές για όλους.
6. Οργάνωση των συστημάτων της υγειονομικής περίθαλψης (ευρεία χρήση εργαλείων τηλεϊατρικής, άμεση αποζημίωση για την πρόληψη, διάγνωση και διαχείριση της νόσου).
Χωρίς κυβερνητική παρέμβαση ο επιπολασμός του διαβήτη θα συνεχίσει να καλπάζει με μη βιώσιμο ρυθμό με τεράστιες κοινωνικοοικονομικές επιπτώσεις. Η κλίμακα της πανδημίας του διαβήτη και η αυξανόμενη παγκόσμια επιβάρυνση δικαιολογεί μια ανάλογη έκκληση για δράση και μια ισχυρή απάντηση στην πολιτική υγείας.
Γράφει η Έρικα Νταουτίδου, Msc (Κλινική Διατροφολόγος / Διαιτολόγος)