Η πρώτη απάντηση που μου έρχεται στο μυαλό είναι: “Ναι, φυσικά και έχουν!”
Αλλά το να απαντήσω σε αυτό το ερώτημα εμπεριστατωμένα δεν είναι και τόσο εύκολο. Πόσο χώρο; Τι εννοούμε όταν λέμε “junk food” και ποια είναι πραγματικά η “σωστή” διατροφή; Και μπορώ αυτή τη στιγμή να σε “ακούσω” να σκέφτεσαι: “Μα, εγώ λίγο junk food να φάω παίρνω αμέσως βάρος”. Και εσένα που λες: “Μα, εννοείται έχουν χώρο! Αφού εγώ τρώω όσα θέλω και το βάρος μου είναι μια χαρά!”
Ξεκινώντας, θέλω να τονίσω πως η ποιότητα της διατροφής δεν καθορίζει απόλυτα το σωματικό μας βάρος. Αφενός, η ποσότητα είναι που παίζει τον μεγαλύτερο ρόλο, ακόμα και όταν το 100% των τροφών μας είναι θρεπτικές και ακατέργαστες. Αφετέρου, είναι και άλλοι παράγοντες που καθορίζουν το βάρος, όπως το γενετικό υπόβαθρο, το στρες, η εντερική μικροχλωρίδα, η φυσική δραστηριότητα, αλλά και άλλοι που δεν έχουν ακόμη ανακαλυφθεί.
Σίγουρα θα έχεις συναντήσει άτομα με καλή ποιότητα (και ποσότητα) διατροφής αλλά μέτριο/υψηλό δείκτη μάζας σώματος (ΔΜΣ) και άλλα με πολύ κακή ποιότητα διατροφής αλλά χαμηλό ΔΜΣ. Αν και δεν συμπαθώ καθόλου τον ΔΜΣ για την αξιολόγηση του βάρους και της υγείας (εξηγώ περισσότερα εδώ), τον χρησιμοποιώ καθαρά ως έναν τρόπο να επικοινωνήσω την τεράστια “ποικιλ-ομορφιά” στα σώματα εκεί έξω και να επιστήσω την προσοχή στο ότι δεν είναι πάντα ευθύνη του ατόμου το ποιο είναι το μέγεθός του.
Ποιες τροφές ανήκουν στην κατηγορία junk food;
Μπορούμε να συμφωνήσουμε ότι στην κατηγορία “junk” μπαίνει μια τροφή όταν είναι επεξεργασμένη, με υψηλή θερμιδική πυκνότητα, πλούσια σε απλά σάκχαρα και απομονωμένα λιπαρά, φτωχή σε φυτικές ίνες, μέταλλα και ιχνοστοιχεία.
Μία βόλτα στη βιβλιογραφία θα μας φανερώσει πως η συχνή κατανάλωση υπερ-επεξεργασμένων τροφών σχετίζεται με πρόωρη θνησιμότητα, αύξηση της κοιλιακής παχυσαρκίας, σακχαρώδη διαβήτη, καρδιαγγειακά νοσήματα και διάφορες μορφές καρκίνου.
Είναι πολύ δύσκολο όμως να προσδιοριστεί το τι ακριβώς σημαίνει “συχνή” κατανάλωση. Για αυτό οι φίλοι μας επιστήμονες έχουν δημιουργήσει διάφορες μεθόδους βαθμολόγησης της διατροφής. Μία από αυτές: το Alternate Healthy Eating Index (ΑΗΕΙ), ανανεωμένη έκδοση του αρχικού: Healthy Eating Index και το Mediterranean diet score. Το πρώτο αξιολογεί τον βαθμό προσκόλλησης στις διατροφικές συστάσεις για τους Αμερικανούς, το δεύτερο τον βαθμό υιοθέτησης της μεσογειακής διατροφής.
H εμμονή με τη διατροφή και οι επιπτώσεις της
Οι υπερ-επεξεργασμένες τροφές ρίχνουν το σκορ της διατροφής και αυτό σχετίζεται με έκπτωση της υγείας. Το να στοχεύουμε σε μια σωστή διατροφή, το να γνωρίζουμε ποιες τροφές είναι πλούσιες σε θρεπτικά συστατικά και μας δίνουν ευεξία και ποιες είναι που μας βαραίνουν και μας κλέβουν την ενέργεια είναι καλό και φροντιστικό.
Από την άλλη πλευρά όμως, έχουμε στοιχεία που δείχνουν ότι η συχνή ενασχόληση με τη δίαιτα, ο φόβος των υπερ-επεξεργασμένων τροφών και η στέρησή τους, επηρεάζουν επίσης αρνητικά την υγεία. Η κατηγοριοποίηση των τροφών ως καθαρές ή junk, ως καλές ή κακές, μπορεί να οδηγήσει σε μια επιβλαβή σχέση με το φαγητό. Μελέτη έδειξε πως άτομα που ακολουθούν μια αυστηρή, “όλα ή τίποτα” προσέγγιση στη διατροφή καταλήγουν, τελικά, να υπερ-καταναλώνουν φαγητό, με συνέπεια την αύξηση του σωματικού τους βάρους, την δημιουργία γαστρεντερολογικών προβλημάτων και πολλές φορές την δημιουργία διατροφικών διαταραχών.
Με άλλα λόγια, τα άτομα που περιορίζονται αντιμετωπίζουν μεγαλύτερη δυσκολία στο να διατηρήσουν ένα υγιές βάρος σε σύγκριση με όσα έχουν μια πιο ευέλικτη διατροφή. Άλλη μελέτη παρατήρησε ότι η αυστηρή δίαιτα σχετίζεται με συμπτώματα διαταραχών πρόσληψης τροφής, άγχος και κατάθλιψη. Η ισορροπία, λοιπόν, είναι λεπτή, καθώς αυστηρά πρότυπα διατροφής που αποκλείουν τελείως την περιστασιακή λιχουδιά όχι μόνο σαμποτάρουν την προσπάθεια διατήρησης ενός υγιούς βάρους αλλά επηρεάζουν αρνητικά την υγεία, τόσο τη σωματική όσο και την ψυχική.
Το συμπέρασμα
Αυτό που δείχνει τόσο η εμπειρία μου όσο και η ανασκόπηση της βιβλιογραφίας είναι ότι το να εξηγήσουμε την απόλυτη σχέση του τρόπου ζωής με την υγεία μας είναι κάτι πάρα πολύ δύσκολο! Κάθε συμπεριφορά μπορεί να μας επηρεάζει ποικιλοτρόπως.
Η απόφαση μου να μην γυμναστώ σήμερα μπορεί να σημαίνει περισσότερο προσωπικό χρόνο ξεκούρασης και ηρεμίας. Η απόφασή μου να φάω ένα γλυκό ή να πιω ένα ποτό σημαίνει πως μου προσφέρω ευχαρίστηση ενώ ταυτόχρονα απολαμβάνω την παρέα των αγαπημένων μου ανθρώπων, ξεσκάω, συνδέομαι μαζί τους και δημιουργώ αναμνήσεις. Η απόφασή μου να κόψω τη ζάχαρη και τα επεξεργασμένα μπορεί να με βοηθήσει να χάσω βάρος αλλά ταυτόχρονα θα με κάνει να αισθανθώ περιορισμό και θα με αποκλείσει από δραστηριότητες που θα μοιραζόμουν με τους φίλους μου. Υπάρχουν, λοιπόν, δύο όψεις σε κάθε νόμισμα.
Σύμφωνα με το Healthy eating Index, βαθμολογία:
- >80 δείχνει καλή ποιότητα διατροφής,
- 51-80, διατροφή που χρειάζεται βελτίωση και
- <51 φτωχής ποιότητας διατροφή
Χρειάζεται κανείς να πάρει 100 για να είναι υγιής; Φυσικά και όχι. Εξ ορισμού, βαθμολογία >80 σημαίνει ότι η διατροφή είναι σωστή και πως το άτομο αντιμετωπίζει χαμηλό κίνδυνο να ασθενήσει.
Σε μία ελεύθερη μετάφραση, αν το 80% της ενέργειας που προσλαμβάνουμε έρχεται από θρεπτικές τροφές και το 20% από φτωχότερης ποιότητας τροφές, η διατροφή μας μπορεί να θεωρηθεί “σωστή”. Αντικειμενικά, όσο πιο υψηλό είναι το σκορ, τόσο το καλύτερο. Ας μην ξεχνάμε όμως να συνυπολογίζουμε και όλα εκείνα τα “treats” που τελικά οδηγούν στο δικό μας, εντελώς υποκειμενικό “ευ ζην”.
Γράφει η Έρικα Νταουτίδου, Msc (Κλινική Διατροφολόγος / Διαιτολόγος)